بخشی از مقاله
تبیین مدلی جهت سنجش شاخص های ریسک اعتباری اشخاص حقیقی و آزمون آن در سیستم بانکی ایران
چكيده
یکی از دغدغههای مهم و کلیدی سیستم بانکی در ارائه تسهیالت اعتباری، برازش و اندازهگیری رتبه اعتباری و ریسک گیرنده تسهیالت است بهعبارت بهتر هر قدر ریسک گیرنده اعتبار بهتر پیشبینی شده باشد احتمال نکول آن نیز با دقت باالتری قابل پیشبینی خواهد بود. هدف اصلی این پژوهش تبیین مدلی جهت سنجش شاخصهای تعیین ریسک اعتباری در اشخاص حقیقی میباشد. ابتدا با مطالعات کتابخانهای شاخصهای روز این حوزه تبیین و با استفاده از روش تحقیق توصیفی در سیستم بانکی ایران آزمون و پس از اولویتبندی شاخصها، مهمترین مشکالت بانکها در برازش ریسک اعتباری اشخاص حقیقی مورد بررسی قرار میگیرد. یافتههای تحقیق نشان میدهد مهمترین شاخصهای ریسک اعتباری اشخاص حقیقی در ایران شامل سوابق شخص در سیستم بانکی، عملکرد مالی و اطالعات هویتی میباشد. نتایج تحقیق همچنین نشان میدهد مهمترین مشکل اشخاص حقیقی در سیستم بانکی نداشتن اطالعات مالی قابل استناد و عدم قابلیت محاسبه عملکرد واقعی و درنتیجه تخمین سرمایه در گردش واقعی مورد نیاز آنها میباشد. سایر یافتههای پژوهش حاکی از آن است که هنوز یک مکانیزم علمی دقیق برای سنجش ریسک اعتباری اشخاص حقیقی در سیستم بانکی ایران تعریف نشده است.
کلمات کليدی: کلیدی: ریسک اعتباری، اشخاص حقیقی، اطالعات بانکی، اطالعات هویتی، عملکرد مالی
-1مقدمه
توسعه صنعت بانکداری و رقابت گسترده بین بانکها و مؤسسات مالی منجر به توسعه
فرایندهای اعطای اعتبار به ویژه در کشورهای دارای سیستمهای پولی و مالی پیشرفته شده است.
معضالت پیچیدهای نظیر چکهای بالمحل، کالهبرداریها، ورشکستگیها و روابط نادرست
بین معاملهگران اقتصادی و همچنین معوق شدن تسهیالت ارائه شده و درنتیجه افزایش زندانیان
مالی و عدم وجود روابط صحیح اقتصادی و افزایش بیاعتمادی در داد و ستدها از پیامدهای نبود
سیستمهای سنجش ریسک اعتباری است.
به عبارت بهتر یکی از چالشهای همیشگی در فرایند اعطای اعتبار سنجش ریسک اعتباری متقاضیان تسهیالت است. این امر باعث شده بانکها و نهادهای مالی همواره بهدنبال ایجاد مکانیزمهای علمی بهمنظور رتبهبندی درجه اعتبار مشتریان خود باشند. اهمیت این فرایند تا جایی
است که در برخی کشورها سنجش رتبه اعتبار به مؤسسات اعتبارسنجی تخصصی واگذار شده است. 5-و-9
بانکها و مؤسسات اعتبارسنجی جهت سنجش رتبه و ریسک اعتباری مشتریان خود با دو گروه متقاضی روبهرو هستند که علیرغم وجود جنبههای اشتراکی، هرکدام دارای شاخصهای اعتباری متفاوت نیز هستند. دو گروه شامل اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی هستند و سنجش ریسک اعتباری هرکدام مستلزم ارزیابی شاخصهای اعتباری خاصی است.--14
علیرغم توسعه کمی بانکها و مؤسسات مالی اعتباری در ایران، نبود پایگاه اطالعاتی متمرکز
در مورد همه مشتریان سیستم بانکی،کمبود مکانیزمهای دقیق و علمی اعتبارسنجی گیرندگان
تسهیالت اعتباری به ویژه در مورد اشخاص حقیقی و نبود نگرش فرایندی به سنجش ریسک اعتباری از مهمترین شکافهای این حوزه در مقایسه با سیستمهای پولی و مالی پیشرفته میباشد و
حجم باالی معوقات بانکی یکی از مهمترین شواهد این مدعاست.
بنابراین پژوهش حاضر درصدد است ضمن ارائه مدلی جهت سنجش شاخصهای ریسک اعتباری در اشخاص حقیقی و آزمون آن را در سیستم بانکی ایران،راهنمایی برای سیاستگذاران سیستم بانکی و مالی ایران در جهت پرکردن بخشی از شکاف موجود و پژوهشهای بعدی این
حوزه باشد.
-2مبانی نظری پژوهش
-1-2 اعتبارسنجی اشخاص حقيقی و اهميت آن در فرایند تأثير
اهمیت مکانیزم اعتبارسنجی اشخاص حقیقی در فرایند تبیین ریسک اعتباری و افزایش اطمینان
ارائه دهندگان تسهیالت منجر به ایجاد مؤسسات تخصصی رتبهبندی در این حوزه گردیده است.
این مؤسسات بهمنظور خدماترسانی به مؤسسات مالی همچون بانکها ایجاد میشوند تا بر مبنای اطالعات آنها بانکها از ریسک اعتباری افراد یا شرکتها مطلع شوند. در این سیستم هرچه افراد خوشحسابتر باشند رتبه بهتری کسب میکنند. در عوض وقتی فردی میخواهد از بانک تسهیالت بگیرد اگر رتبه اعتباری بهتری داشته باشد نرخ بهره کمتری به تسهیالتش تعلق میگیرد
چرا که احتمال قصور در پرداخت آن فرد کمتر است. همچنین این مؤسسات رتبه اعتباری هر فرد را در اختیار دیگران قرار میدهند لذا این اطالعات میتواند در اختیار همگان قرار بگیرد.
11-و26،-23
در دهه 1980 میالدی شرکتهای بزرگ بینالمللی نظیر اکسپرین، اکویی فکس، و ترنس یونین اقدام به جمعآوری اطالعات تسهیالت گیرندگان از بازارهای متعدد کرده و سعی در مبادله این اطالعات نمودند. بدینترتیب بانک اطالعات جامعی از افراد حقیقی تشکیل و امکان استفاده همگانی از آن فراهم گشته است. 32-،25،30،-36
وجود مدلهای جامع رتبهبندی اعتباری اشخاص مزایای متعددی مانند موارد زیر را به همراه خواهد داشت:
توسعه بازارهای مالی و اعتباری
کاهش تخلفات ناشی از اشخاص حقیقی، حقوقی، بانکها و سایر مؤسسات اعتباری
غیربانکی در پروسه اعطای تسهیالت و اعتبارات
بسط و گسترش فرهنگ اعتباری در سطح کل کشور
امکان استفاده آحاد مختلف و به ویژه اقشار محروم جامعه از تسهیالت موجود اعتباری
تسریع در اعطای اعتبارات و افزایش کارایی بانکها و مراکز اعتباری
کاهش سطح ریسک اشخاص با افزایش سطح آگاهی آنها نسبت به وضعیت اعتباری خود
این مراکز از طریق دانش و تجربه در ایجاد یک پایگاه اطالعاتی اعتباری، منافع گیرندگان و
دهندگان اعتبار را تأمین میکنند. بخش گردآوری اطالعات این مراکز از طریق ایجاد پایگاه دادهای
اقدام به گردآوری اطالعات از میان منابع مختلف میپردازند. این اطالعات از طریق نرمافزارهای پیشرفتهای در داخل سامانه دستهبندی میشوند. بدینترتیب تصویری واضح از افراد ایجاد میگردد.
افراد حقیقی به وسیله این سیستمها در هر مرحله از زندگی و دوران شغلی خود مورد نظارت قرار
میگیرند و اطالعات آنها بروزرسانی میشود. بدینترتیب ریسک اعتباری افراد بهصورت آنالین
قابل دسترسی میباشد.
در انتها با توجه به تحلیلهای آماری به هریک از این افراد امتیازی داده میشود. این مراکز با استفاده از روشهای دقیق، اطالعات مربوط را کنترل میکنند و مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهند. 14-،28،-16
طبقهبندی اطالعات اشخاص در پایگاه داده بهصورت یک بانک جامع و با ظرفیت ارائه آنالین اطالعات میباشد و معموالً اطالعات زیر از بانک جامع قابل استخراج میباشد:
اطالعات هویتی اشخاص
وضعیت بازپرداختهای قبلی
سوابق قضایی و کیفری
وضعیت تسهیالت دریافتی و جمع مانده بدهی جاری 37-،35،-23
2-2 شاخصهای ریسک اعتباری اشخاص حقيقی
مطابق یافتههای پژوهشی در حوزه ریسک اعتباری اشخاص حقیقی متغیرهای اصلی مورد
بررسی در تعیین رتبه اعتباری و ریسک اشخاص حقیقی عبارتند از:
الف- اطالعات هویتی وعمومی شامل:
جنسیت متقاضی
شغل فعلی و قبلی متقاضی
سطح تحصیالت و رشته تحصیلی فرد
شغل فعلی و گذشته همسر متقاضی
سطح تحصیالت و رشته تحصیلی همسر
محل سکونت فعلی و گذشته متقاضی
نوع مالکیت فعلی متقاضی -مالکیت ملکی،استیجاری-
سن متقاضی
تعداد سالهای اشتغال
تعداد سالهای سکونت در محل فعلی
تعداد افراد تحت تکفل 8-،4،21،-33
ب- اطالعات مالی شخص شامل:
میزان داراییها -دارایی جاری، دارایی ثابت مشهود و نامهشود-
میزان بدهیها -بدهی جاری، بدهی بلندمدت-
سرمایه ثبت شده شخص
گزارشات مالی
روند فروش و سودآوری طی سال گذشته -،7،13،27،-3
ج- اطالعات بانكی شخص شامل:
تسهیالت دریافتی از سیستم بانکی و مانده تسهیالت جاری فرد
وضعیت بازپرداخت تسهیالت
تعداد قصور در بازپرداختها و دالیل قصور
تعداد مراجعه برای دریافت تسهیالت
نوع تسهیالت دریافتی
وضعیت گردش در سیستم بانکی
میزان اقساط ماهیانه
رفتارهای بیمهای و ضمانتنامههای دریافتی
وضعیت مانده بدهی از محل ضمانتنامه
ضمانت سایرین 32-،37،29،19،-12
د- اطالعات قضایی و استعالمی شامل:
بدهی مالیاتی
محکومیت مالی
عدم سوءپیشینه
اطالعات ثبت شرکتها
اطالعات ثبت اسناد
شماره خودرو وتخلفات آن
ورشکستگی و دالیل آن 17-،1،2،6،-18
-3متدولوژی تحقيق
1-3 جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق کلیه اشخاص حقیقی متقاضی تسهیالت از سیستم بانکی ایران در سال 1391 بوده و نمونه آماری از طریق پایگاه دادههای سیستم بانکی ایران انتخاب میشود. در این
تحقیق براساس اطالعات موجود در بانک اطالعات مشتریان سیستم بانکی، اطالعات 225 پرونده
استخراج و تجمیع گردیده است.
2-3 آمار توصيفی
برخی از مهمترین متغیرهای مورد بررسی در تحقیق حاضر در جدول زیر تشریح گردیده است :
فرضيههای تحقيق
-1 بين شاخصهای هویتی و استعالمی فرد و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
این فرضیه در قالب فرضیههای فرعی زیر صورتبندی میشود:
1-1 بین سن فرد و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
2-1 بین سطح تحصیالت فرد و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد. 3-1 بین جنسیت فرد و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
4-1 بین وضعیت تأهل فرد و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد. 5-1 بین محل سکونت فرد و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
6-1 بین شغل همسر متقاضی و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
7-1 بین سالهای حضور فرد در محل و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
در مورد فرضيههای فرعی 6،5 و7؛ فروض مطرح شده در مورد همه اشخاص حقيقی قابل طرح نبوده و نياز به بررسی دقيق پایگاه داده در مورد اینكه آیا همه متقاضيان سيستم بانكی دارای کسب وکار هستند یا خير؟ در صورت مثبت بودن جواب فروض مذکور قابليت طرح دارد.
8-1 بین سوابق کیفری فرد و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
9-1 بین وضعیت رفتار مالیاتی شخص و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
-2 بين وضعيت اطالعات بانكی فرد و رتبه اعتباری آن رابطه معنیداری وجود دارد.
این فرضیه در قالب فرضیههای فرعی زیر صورتبندی میشود:
1-2 بین مانده تسهیالت فرد و رتبه اعتباری آن رابطه معنیداری وجود دارد.
2-2 بین میزان گردش حسابهای متقاضی در یکسال گذشته و رتبه اعتباری او رابطه
معنیداری وجود دارد.
3-2 بین رفتار اعتباری شخص در سیستم بانکی و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
634 مجموعه مقاالت ششمین کنفرانس توسعه نظام تأمین مالي در ايران - 11و11 اسفند -1931 تهران -
-3 بين وضعيت مالی و بازاری شخص و رتبه اعتباری او رابطه معنیداری وجود دارد.
این فرضیه در قالب فرضیههای فرعی زیر صورتبندی میشود:
