بخشی از مقاله
چکیده
تفسیر علمی گونهاي از تفسیر است که با بهرهگیري از ابزار و منابع و یا گرایش علمی در حوزه علوم طبیعی و انسانی به کشف مقاصد آیات الهی آن حوزه میپردازد. خطّه ماوراءالنهر یکی از مناطق مهم مغفول و نسبتا فراموش شده در تاریخ جهان اسلام تا به امروز میباشد که به جهت وجود علماء و کتب مهم در حوزههاي گوناگون علوم اسلامی از جمله تفسیر و... ، و همچنین با هدف احیاء شوکت و اقتدار علمی آن، موضوع بررسی این نوشتار از لحاظ مباحث تفسیر علمی قرار گرفته است.
پس از بررسیهاي انجام شده در تفاسیر مهم ماوراءالنهر از جمله تأویلات أهل السنه، کشاف زمخشري، التفسیر عیاشی و... بدست آمد که از لحاظ مباحث تفسیر علمی، به خاطر فضاي فکري جهان اسلام در آن زمان که غالبا مباحث انطباق علوم با قرآن، و نیز سنگین بودن سایه علوم طبیعی در مباحث قرآن و علم نسبت به علوم انسانی، دیده میشد، اکثر مباحث تفسیر علمی آن منطقه نیز تابع همین فضاي فکري قرار گرفته و عموما روش انطباق علوم، با گرایش علوم طبیعی در تفاسیر آنجا رواج داشت. اما نمی توان به صرف نتایج این تحقیق اکتفا کرد و امید است این نوشتار فتح بابی در جهت تحقیق و پژوهش بیشتر و گستردهتر در مسائل علمی آن حوزه مهم که خدمات فراوانی را به دین اسلام در انحاء و موضوعات گوناگون، و در ازمنه و امکنه مختلف تاریخ پیش کش مسلمانان کرده است، باشد.
مقدمه
خطّه ماوراءالنهر یکی از مباركترین مناطق جهان اسلام است که از ابتداي ورود اسلام به آنجا، علماي زیادي در حوزههاي گوناگون علوم اسلامی به جهان اسلام تحویل داده است. طی حملات گوناگون و جنگها و نزاعهاي تاریخی، کتابخانهها، علماء و مسائل علمی و فرهنگی فراوان آن خطّه از بین رفته است که امروز ضرورت ایجاب میکند به احیاء و بارورشدن مجدد آنها کوشید. اما با وجود این همه نابوديها، همچنان میتوان آنجا را منشأ اثرات و خیرات و برکات فروانی براي جهان اسلام به حساب آورد.
خیزش و بیداري اسلامی که رهبر کبیر مسلمانان تاجیکستان مرحوم سید عبداالله نوري ایجاد کردند، اسلام را نه فقط در تاجیکستان، بلکه در تمامی آسیاي مرکزي و قسمتهایی از مناطق همسایه آن احیاء کردند. این حرکت مقدس و گرانبها و فخیم ایشان، تا سالها بعد میتواند آن عزت و افتخار بزرگ ماوراءالنهر را براي نسل حاضر و نیز نسلهاي بعدي بازگرداند. لذا لازم و ضروري مینماید که کارهاي علمی و پژوهشی فراوانی در باره این منطقه و گذشته و حال و آینده آن پیرامون علوم اسلامی و علوم انسانی اسلامی انجام گیرد تا ضمن شناخت هرچه بیشتر ظرفیتها و زمینههاي تاریخی و استعدادهاي بیشمار امروز آنجا، زمینههاي تبدیل شدن آن به قطب علمی آسیا در زمینههاي گوناگون در آینده فراهم گردد.
یکی از مسائل مهم آن منطقه با برکت، که شناخت و کنکاش در آن می تواند شکوفایی عظیمی را ایجاد کند، مبحث مهم تفسیر و مخصوصا تفسیر علمی است. زیرا بشریت و فضاي امروز جهان نسبت به تفسیر علمی بینهایت نیازمندتر و تشنهتر نسبت به گذشته است. براي تحقیق و پژوهش در مبحث تفسیر و خصوصا تفسیر علمی در آن منطقه، ابتدا باید دانست که ذخایر عظیم و منابع کلان علمی و معرفتی آنجا در تاریخ و سرگذشت آن چگونه بوده است. سپس میتوان با بهرهگیري از آنها برنامه ریزي و کار دقیق علمی انجام داد.
تفاسیر و مفسران بسیار زیادي در آن دیار گذشتهاند که خدمت علمی بزرگی به مسلمانان آن منطقه انجام دادهاند. اکثر تفاسیر نوشته شده در آن منطقه مربوط به قرون گذشته بوده که به تبع، مسائل مطرح شده در آنها نیز به فراخور مسائل و موضوعات فضاي فکري و تاریخی آنجا بوده است. موضوع و محور این پژوهش، به بررسی تفسیر علمی در حوزه علوم طبیعی در تفاسیر ماوراءالنهر میپردازد.
زیرا مسائل تفسیر علمی در حوزه علوم انسانی که جدیدا در محافل علمی و آکادمیک رواج یافته، در قرون گذشته مطرح نبوده است. لذا آیاتی که امروزه با پیشرفت علوم جدید از آنها مسائل علوم انسانی استخراج میگردد، در آن روزگار در اقصینقاط جهان اسلام به طور عادي و معمولی تفسیر شده و تفسیر علمی در حوزه علوم انسانی پیرامون آنها به صورت گسترده امروزي مطرح نبوده است.
