بخشی از مقاله
چکیده
اینگونه می توان بیان داشت که، امروزه با گسترده شدن علم و صنعت گردشگری زوایای جدیدی فراروی مطالعه آن قرار گرفته است. این گستردگی تا حدی است که تقریبا تمام احتیاجات و نیاز های بشر را مورد توجه قرار می دهد. معماری، خود برای برطرف نمودن بسیاری از نیاز های بشر بوجود آمده است. لذا از منظر گردشگری، معماری دو نقش اساسی را داراست که عبارتند از لازمه و جاذبه؛ لازمه در حوزه زیرساخت های صنعت گردشگری قرار می گیرد و جاذبه جزئی از جاذبه های فرهنگی است که در آن دسته بندی های متفاوتی به منظور جاذبه های معماری در نظر گرفته شده است. رابطه معماری و گردشگری چنان عمیق و فشرده شده است که امروزه در اکثر کشور ها، به ساخت بناهایی با کاربری های مختلف فقط با هدف جذب توریست و برای رفاه آن ها پرداخته می شود از این منظر میچل شوارزر در کتاب خود تحت عنوان معماری و توریسم از آن به عنوان Architourism یا همان معماری گردشگری نام می برد.
لذا این مسئله بستری لازم را برای نگارش پژوهش حاضر فراهم کرده است. از اینرو پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف بررسی نقش و جایگاه معماری در صنعت گردشگری و ارتباط بنیادی آن در جذب توریسم و ارائه راهبرد ها و راهکارهایی در راستای جذب توریست به وسیله معماری شکل گرفته است که غالب مطالعات آن از نوع اسنادی - کتابخانه ایی - استوار بوده است. نتایج کلی پژوهش حاکی از آن است که، معماری ابزاری است قدرتمند که با استفاده از آن توسعه گردشگری میسر است و در صورت عدم بهره گیری از آن نمی توان توسعه و پیشرفتی را برای گردشگری هر منطقه ای قائل بود.
واژههای کلیدی: معماری، توریست، صنعت گردشگری، معماری گردشگری، توسعه گردشگری.
مقدمه
گردشگری، صنعتی گسترده، عظیم و رو به رشد در عرصه ی فرهنگ و اقتصاد جهان است . گردشگری تقریبا تمام جنبه های یک اجتماع را در بر می گیرد. امروزه اهمیت و وسعت این صنعت موجب شده است تا پدیده های متعددی از دیدگاه گردشگری مورد تحلیل قرار گیرد. هنگامی که تاریخ گردشگری را مورد مطالعه قرار می دهیم این مسئله مشخص می شود که معماری همواره نقشی اساسی در گردشگری داشته است. از پیدایش نخستین جاذبه ها ، میهمان خانه ها ، کاروانسراها و غیره تا رسیدن به صنعت گسترده ی امروزی، گردشگری و معماری در پیوندی پایدار بوده اند .[1] رابطه میان معماری و گردشگری به هیچ وجه رابطه جدیدی نیست و پیشینه آن به برگزاری تورهای بزرگ اروپا در فاصله میان قرن های 17 تا 19 برمی گردد.
مسافران این تورها که عمدتا از اهالی ثروتمند آمریکای شمالی و اروپا بودند، در جریان سفر به پاریس، فلورانس، رم، ونیز،لندن، آتن و دیگر پایتخت های بزرگ تمدن اروپایی، با هنر و معماری بزرگ اروپا آشنا می شدند، اما امروزه نوع جدیدی از تورهای بزرگ در حال رواج یافتن است و مسافران به جای توجه به کلیساهای رفیع و ساختمان های عمومی بزرگ از قبیل کلیسای سن پیتر در رم و موزه لوور در پاریس، با بازدید از جالب توجه ترین ساختمان های جدید که توسط معماران در قید حیات طراحی شدهاند، به تجلیل از فرهنگ معاصر می پردازند.[2] اکنون که گردشگری یکی از علوم نوین و پیشرو در سطح جهانی شده است، رویکردهای متفاوتی برای مطالعه این صنعت در نظر گرفته می شود.
یکی از این رویکردها، رویکرد میان رشته ای است. از این منظر معماری از جمله عناصری است که در کار، زندگی، تفریح و سفر انسان ها نقش بسزایی دارد. در واقع بیشترین فعالیت هایی که در هنگام فراغت و سفر انسان ها انجام می شود، در مکان هایی اتفاق می افتد که توسط معماران طراحی شده است .[1] بر این اساس است که امروزه معماری و گردشگری بیش از پیش با هم ارتباط یافته اند و این ارتباط زمینه های شکل گیری گرایشی نوین در معماری را فراهم ساخته است که منتقدان از آن با عنوان Architourism نام می برند که در فارسی می توان آن را به معماری گردشگری یا معماری برای گردشگری ترجمه کرد.
با توجه به ارتباط عمیق معماری به عنوان عنصری واسطه با فرهنگ، هنر و محیط طبیعی، اهمیت و ضرورت توجه به معماری در راستای توسعه گردشگری و جذب توریسم احساس می شود.[3] عوامل بسیاری در معماری هر منطقه تاثیر گذار است که از مهمترین آنها می توان به مذهب، اقلیم، فرهنگ، تکنولوژی، جغرافیا و نفوذ بیگانگان اشاره کرد. با بررسی معماری هر منطقه ای که ویژگی های خاص خود را دارد تاثیرات فوق کاملا مشهود است. این تاثیرات که در مناطق مختلف سبب تفاوت آثار معماری و جذاب بودن آنها برای گردشگران می شود. اکنون در بررسی و کنکاش درآمدی بر مبانی و مفاهیم صنعت گردشگری و تعامل آن با معماری، سوالاتی در ذهن و اندیشه مطرح میشود که این پرسشها به شرح ذیل بیان می شود؛
· نقش معماری در صنعت گردشگری به چه میزان اهمیت دارد؟
· آیا تاکنون معماری در جذب توریسم موفق بوده است؟
· بین معماری و توسعه صنعت گردشگری چه رابطه ای وجود دارد؟
بیان مسأله
صنعت گردشگری امروزه به قدری در توسعه اقتصادی، اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نام نهاده اند. صنعت گردشگری به عنوان یکی از شیوه های رشد و توسعه مقولات مختلف اقتصادی- اجتماعی در اکثر کشور ها مورد توجه خاص قرار گرفته است به نحوی که یکی از راهبرهایی که به تازگی در اغلب کشور های جهان در زمینه رشد اقتصادی، کاهش نرخ بیکاری، تولید درآمد ارزی، و کاهش نابرابری های شغلی میان مناطق مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش توریسم در نوحی محروم و دارای پتانسیل لازم برای گسترش گردشگری می باشد. توسعه گردشگری نیازمند برنامه ریزی در سطوح مختلف است که یکی از این ارکان ها هنر زیبای معماری است.
معماری هنری است که بی شک بدون بهره گیری از خلاقیت آن، گسترش گردشگری امری محال و بعید است چراکه معماری صنعتی عظیم است که در کنار گردشگری نقش لازم و ملزوم را پیدا کرده و به نوعی در تکامل و موقیت یکدیگر تاثیر گذارند، معماری نه تنها فرهنگ، آداب و سنن جامعه و شیوه مردم جامعه را منعکس کرده بلکه باعث شناسایی و حفظ آثار طبیعی، تاریخی و مدرن نیز است. این کشور ها با به کارگیری معماری مدرن و منطبق با نیاز های روز مخاطبان و گردشگران به ایجاد فضاهایی با جاذبه بسیار بالا برای جذب گردشگران می پردازند و از نتایج اقتصادی آن هم به خوبی بهره مند می شوند. معماری صنعتی است عظیم که در کنار صنعت عظیم و گسترده گردشگری نقش لازم و ملزوم همدیگر را پیدا کرده و به نوعی در تکامل و موفقیت یکدیگر تأثیر گذارند و ازجمله عناصری است که نقشی بی بدیل در ساخت، رونق و موفقیت این زیرساخت ها در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر توسعه ی گردشگری دارد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
معماری و گردشگری به سرعت در حال افزایش است و متعاقبا نمونه های بیشتری از آثار معماری در راستای تحقق اهداف صنعت گردشگری طراحی و ساخته خواهد شد. در سال های اخیر در کشور های اروپایی برخی آثار معماری به شهرهای بعضا غیر مطرح و ناشناخته توجه جهانی به نقش معماری در رونق و توسعه گردشگری شده است. معماری یکی از مهمترین شاخص هایی محسوب می شود که بر توسعه توریسم موثر بوده است و باعث جذب گردشگران به شهرها و ملل مختلف می شود. بازدید بی سابقه تور های هنر و معماری و جمعیت زیاد گردشگران می تواند تاثیر شگرفی بر گسترش گردشگری داشته باشد. از اینرو با توجه به ویژگی های بارز گردشگری و با توجه به چند وجهی بودن این صنعت عظیم و در برگرفتن تمامی جنبه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی توجه به همیت به توسعه به خصوص از جنبه معاری آن امری لازم و اجتناب ناپذیر است.
روش تحقیق
بدیهی است هر پژوهش علمی نیازمند یک روش تحقیق متناسب با موضوع خود دارد. انتخاب روش تحقیق مناسب و تداوم آن در تمامی فرایند و مسیر پژوهش از اصول راهبردی یک تحقیق علمی است. این تحقیق به لحاظ هدف از نوع کاربردی بوده و از همین رو برای ایجاد شالوده ایی انسجام بخش به پژوهش حاضر روش توصیفی- تحلیلی انتخاب گردید که در آن، جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز، از طریق مطالعات اسنادی مانند منابع کتابخانه ایی، الکترونیکی و اسنادی در خصوص تعامل معماری و گردشگری می باشد . شایان ذکر است که اطلاعات توصیفی پژوهش نیز با خلاصه نویسی و فیش برداری از منابع نوشتاری مانند کتب، مقالات و پایان نامه های موجود و نیز آرشیو ادارات، سازمان ها و مراجع جمع آوری گردیده است.
پیشینه تحقیق
شناخت پژوهشهای انجام گرفته در خصوص هر عنوان پژوهشی و تحلیل و ارزیابی آنها در سطوح مختلف و با معیارهای متنوع از ضروریات هر پژوهش علمی میباشند . بنابراین در خصوص رابطه با موضوع » بررسی مبانی و مفاهیم صنعت گردشگری و تعامل آن با معماری « در خارج و داخل کشور مطالعاتی صورت گرفته است که هر یک از آنها به نحوه نگرش به نقش معماری در راستای توسعه صنعت گردشگری تاکید داشتهاند که در ادامه به برخی از این آثار ارزشمند اشاره میگردد؛ الف - خارج کشور - تونی گریفین 1و نیکولت بولز2، - 1993، در مقاله ای با عنوان راه های قابل تصور برای دستیابی به گردشگری پایدار، برقرار نگه داشتن و حمایت از میراث فرهنگی و تاریخی محیط، منطقه یا کشور را به عنوان یکی از عناصر کلیدی برای پایداری گردشگری مطرح می کنند. - آشورث3 و توبریج4، - 2000، به منافع استفاده از منابع فرهنگی و تاریخی با حفظ کیفیت اشاره دارند و بیان می کنند که این امر در مقیاس خرد به اهمیت محیط اطراف آثار تاریخی و معماری در حفظ کیفیت آنها و در مقیاس کلان به هویت و سیمای معماری شهرهای تاریخی و مرا کز تاریخی شهرها توجه دارد. تولیدات میراثی، مرمت، حفاظت و احیا بناهای معماری سه رویکرد آنها نسبت به موضوع گردشگری است که کاربرد هریک از رویکردهای فوق به ویژگی های
