بخشی از مقاله
چکیده:
مراقبتهای بهداشتی به گفته بسیاری از صاحبنظران یکی از مهمترین دغدغههای زندگی امروزی به شمار میرود. این موضوع در بسیاری از علوم دیگر رخنه کرده است. چه بساکه افزایش امکانات رفاهی از یک طرف و به موازات آن افزایش نارساییهای جسمی و روانی با ورود تکنولوژی از طرف دیگر، سبب ناگزیری بیماران از انجام مسافرت با هدف حفظ سلامتی شده است. در این تحقیق پیوند گردشگری با مبحث سلامت مد نظر بوده و سعی شده تا زوایای توسعه گردشگری سلامت با تاکید بر ایران مورد بررسی قرار گیرد. مروری بر جایگاه گردشگری سلامت انجام پذیرفت تا راه درک و همچنین بومیسازی آن با توجه به شرایط فعلی سادهتر گردد.
به این ترتیب، مقاله پیشرو دارای هدفی کاربردی بوده و دارای رویکردی توصیفی- تحلیلی میباشد. گردآوری داده با استفاده از دو روش کتابخانهای با تکیه بر منابع موثق و به روز و همچنین نتایج حاصل از تکنیک دلفی انجام پذیرفت. تکنیک دلفی به این ترتیب که به صورت تصادفی و در دسترس صاحبنظران و اساتید دو حوزه سلامت و گردشگری پاسخگوی سوالات بوند. نتیجه تحقیق نشان میدهد که ایران با توجه به نقش استراتژیک خود در منطقه خاورمیانه پتانسیلهای فراوانی برای توسعه اینگونه گردشگری داشته و خوشبختانه اقدامات مناسبی نیز در این راستا صورت گرفته است. با این حال پس از ارزیابی چند مورد از این سایتها همانند چشمههای آب گرم و آب معدنی سرعین در اردبیل و درنظرگرفتن سند چشمانداز 1404 و نیز نتایج حاصله از روش دلفی، پیشنهاداتی داده شد که میتوانند راهکارهای مناسبی برای متولیان امر باشند.
واژگان کلیدی: گردشگری، گردشگری سلامت، خودمراقبتی، منابع طبیعی- درمانی ایران، تکنیک دلفی.
- 1 مقدمه:
اهمیت روزافزون سلامت و بهداشت، چه در بعد انفرادی و چه در بعد گروهی یا اجتماعی بر کسی پوشیده نیست، میزان این اهمیت تا حدی است که سراسر زندگی افراد موجود در جامعه را تحت تاثیر قرار میدهد. بخشبندی جغرافیایی و نیز به موازات آن کمبود امکانات و تجهیزات پزشکی در بعضی از مناطق مسائلی را در حوزه بهداشت و درمان افراد بوجود آورده است. از جنگ جهانی دوم به بعد، به ویژه پس از گذار از مرحله صنعتی شدن اروپا با افزایش اوقات فراغت و اختصاص سرمایه زمانی و مادی برای تجدید روحیه کارگران و طبقه متوسط آن جوامع مبحث توجه به سلامت جسم و روان پدیدار گشت.
در دهههای بعد قشر هنرمندان آمریکایی و اروپایی به دو منظور گرفتن آفتاب و برنزه شدن و نیز سلامت این کار همچنان که بسیاری از پزشکان وقت مطرح میکردند، راه را به سواحل مدیترانه گشودند. پدیدههای نکوهیدهای همچون جنگهای داخلی، تروریسم و نابهسامانیهای اقتصادی و سیاسی که در یک دهه اخیر در برخی از نقاط دنیا رخ داده، ساکنان آنها را با مشکلات عدیدهای در زمینه رفع نیازهای فیزیولوژیکی و از جمله کمبود دارو، تجهیزات و اماکن پزشکی روبرو کرده است. البته این موضوع در بسیاری از مناطق نیز مصداق ندارد، چراکه ممکن است منطقه مذکور منطقهای تازه توسعه یافته و یا در حال توسعه باشد.
خاورمیانه از مناطقی است که همواره از این دست مشکلات داشته و علیرغم پیشرفت تکنولوژی و دانش پزشکی در بعضی از کشورهای آن هنوز مسائلی که بایستی به آنها توجه گردد، باقیست. ایران با پیشرفتهای چشمگیر خود در حوزههای گوناگون علمی یکی از کشورهای پیشرفته خاورمیانه به شمار میآید. طوریکه محققان ایرانی در اکثر رشتههای مربوط به مراقبتهای پزشکی پیشتاز هستند، بالطبع هنگامیکه چنین بستری فراهم است، کشورهای همسایهای چون عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان با استفاده از روابط دیپلماتیک و منطقهای از آن استفاده کرده و در قالبهای متعددی به ایران مسافرت میکنند. این جابجاییها نوعی از گردشگری را بوجود آورده است که آن را مسافرت با هدف سلامت جسم و روان یا " گردشگری سلامت"1 مینامند. به این ترتیب که این مسافران پس از بهبود به شهرهای خود بازگشته و در چنین نقاطی امکانات گردشگری مانند: مهمانسراها و تفریحگاههایی به منظور ارائه خدمات ایجاد شد - بایدرمنٍ، 2008، به نقل از محمودیمیمند و مقدمی 1390، ص. - 28-27 در ادامه موضوع گردشگری سلامت واکاوی شده و ابعاد توسعه آن در ایران مورد بررسی قرار میگیرد.
- 2 ادبیات تحقیق:
با نگاهی مختصر به روند توسعه گردشگری در مییابیم که بهداشت و سلامت جزء اولین انگیزههای محرک برای شروع جابجایی هستند. همانگونه که ذکر شد در طول تاریخ مردم دلایل بهداشتی فراوانی برای انجام سفر داشتهاند. جابجایی در تمام ادوار زندگی آدم، همواره جزئی اصلی بوده است. این جابجاییها به دلایل متنوع و بیشماری انجام میگرفته است. انسانها برای دیدن جذابیتهای طبیعی، کشف فرصتهای اقتصادی، بهرهمندی از امکانات زیستی مناسبتر، آگاهی از تنوع-های قومی و فرهنگی، بار سفر بستهاند و مشکلات راه را نیز تحمل کردهاند. بنابراین، گردشگری قدمتی به بلندی تاریخ دارد - زاهدی، 1385، ص. - 3 در گذشته، افراد معدودی از اوقات فراغت خود لذت میبردن و وقت آزاد مردم عادی عموماً به امور مذهبی اختصاص مییافت، به همین دلیل در زبان انگلیسی کلمه »ایام تعطیل«، از ترکیب »ایام مقدس« گرفته شده است. بیشتر مسافران هم زائران مکانهای مذهبی بودند. بعدها با افزایش اضطراب و فشارهای جسمی و روانی، مردم برای حفظ سلامت خود سفر کردند و با شروع »عصر خردمداری« به سفرهای فرهنگی روی آوردند - کاظمی،1386، ص. - 8
با توجه به اطلاعات تاریخی قرنها پیش از میلاد مسیح، فنیقیهای تجارت پیشه، از طریق دریا و زمین برای انجام مبادله که بصورت مبادله کالا به کالا بود، دست به مسافرت میزدند. این کار آنان، راه را برای گسترش تمدن و آشنایی با دیگر فرهنگها در سایر نقاط کره خاکی هموار کرد. بعد از آنها، بازرگانان رومی در محدوده وسیع امپراطوری روم کار مشابهی انجام داده و مسافرت-های متعددی در این دوره انجام دادند. انگیزههای مذهبی مسلط بر مسافرتهای قرون وسطی بود. در این دوران پیروان ادیان مختلف، غالبا پیاده و گاه سواره، به مراکز و عبادتگاههای زیارتی خود سفر میکردند. البته کسانی هم بودهاند که برای کسب معلومات و اطلاعات و قانع ساختن غریزه ماجراجویی خود به سفرهای زمینی و دریایی چالش برانگیز میرفتند و با کشف سرزمین-ها، مناطق وراههای جدید، اسم آنها به عنوان کاشف در تاریخ ثبت شده است.
در قرن هجدهم دانشجویانی از دانشگاههای انگلیسی آکسفورد و کمبریج به منظور کسب علم در زمینههای فرهنگ، هنر و رشتههای مدنیت غربی به کشورهای فرانسه و ایتالیا سفر میکردند. آنها از بودجههای نامحدود و ارتباطات اشرافی ویژهای برخوردار بودند و با استفاده از آنها ماهها و سالها در کشور مقصد سکنی میگزیدند و در این مدت به تکمیل هنر نقاشی، کسب مهارت در دیگر زبانها و آشنایی با بخشهای مختلف اروپا می-پرداختند. گردشگری به معنی امروزی خود تا قرن نوزدهم پیشرفتی نداشت. سفرهای تفریحی به دلایل اجتماعی ساخته و پرداخته انگلیسیها بود. انگلستان اولین کشور اروپایی بود که صنعتی شد و برای اولین بار افزایش زمان برای تفریح به طبقه متوسط که در آن جمعیت روبه ازدیاد بود، در جوامع صنعتی روی داد. در این دوره مسافرت جهت تفریح به عنوان شاخهای از گردشگری فرهنگی و بخشی از گردشگری سلامت به موازات افزایش آلودگیهای ناشی از صنعتی شدن، گسترش یافت. مردم از چشمههای آب معدنی بازدید میکردند. نیروی محرکه بخار و سپس راه آهن و در ادامه افزایش سرعت آن، به مفهوم پیشرفت تدریجی گردشگری در سطح بین المللی بود - محمودی میمند و مقدمی، 1390، ص. - 23
- 2-2 انگیزههای ابتدایی مسافرت:
انگیزه برای سفر در شکلدهی نوع گردشگری بسیار مهم است. انگیزهها محرکهایی برای شروع مسافرت محسوب میگردند. این انگیزهها در گردشگری عواملی هستند که در گردشگرها میل به خرید محصول یا خدمات ویژهای را ایجاد میکنند. در کلی-ترین حالت نظریهپردازان انگیزههای سفر را به دو دسته تقسیم کردهاند:
