بخشی از مقاله
چکیده
پزشکی مردمی و یا به اصطلاح عام تر طب سنتی شامل اعمال، روش ها، دانش و اعتقادات مربوط به سلامتی، ترکیب داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی، درمان بیماری های روحی و روانی، فنونی که به صورت منفرد و یا ترکیبی جهت معالجه، تشخیص و پیشگیری از بیماری ها و یا حفظ سلامتی انجام می شود را می توان در زمره پزشکی سنتی قرار داد. هر منطقه از کشور پهناور ایران پوشش گیاهی خاص خود را دارد که نقشی عمده در تامین نیازهای انسانی ایفا می کنند، برخی نیز اسطوره ای و مقدس هستند که گاهی با آداب و رسوم خاصی مصرف می شوند.
استان خوزستان و به خصوص دزفول از جمله مناطق مهم در حوزه طب سنتی می باشد، زیرا دانش گسترده در باب شناخت گیاهان بین عامه مردم وجود دارد و این امر باعث شده است در زمینه طبابت نیز پیشگام باشند. این مقاله به صورت میدانی صورت گرفته است و سعی شده تمام جوانب در این حوزه مد نظر قرار گیرد.داروهای گیاهی، نحوه درمان، درمانگران محلی و غیره مورد بحث قرار خواهند گرفت و سعی شده کمتر به تجزیه و تحلیل اطلاعات بپردازیم و صرفاً انعکاس دهنده باورهای مردم منطقه باشیم چرا که باورهای عنوان شده خود مبین صحت و سقم بسیاری از اطلاعات می باشد.
.1 مقدمه
دزفول به دلیل شرایط ویژه اقلیمی، همچنین جریان رودخانه دز و کرخه و از طرفی مرغوبیت خاک با پوشش گیاهی خاص یکی از مهم ترین شهرستان های استان خوزستان می باشد. این پوشش گیاهی به غیر از درختان سدر وخرما، بنه و بادام شامل گیاهان دارویی و غیر دارویی نیز می گردد. پونه، بادام، آویشن، ختمی، گزنه، کاسنی وحشی، خارشتر، خارزرد، هندوانه بوجهل،کاکوتی و غیره از مهمترین داروهای گیاهی منطقه دزفول به شمار می آیند. این داروها در درمان سنتی امراض گوناگون و به اصطلاح "پزشکی سنتی" بسیار تاثیرگذار می باشد.
این مقاله به بررسی پزشکی عامیانه مردم دزفول می پردازد و حاصل تلاش میدانی می باشد که به صورت مصاحبه حضوری با درمان گران محلی که سالیان متمادی به امر طبابت مشغول بوده اند صورت گرفته است. در این مقاله سعی شده تقسیم بندی دقیقی از امراض موجود و شناخته شده توسط درمانگران محلی، داروهای گیاهی و غیرگیاهی مورد استفاده، نوع مریضی و نحوه درمان و غیره صورت پذیرد. لیکن کمتر به تجزیه و تحلیل آن ها پرداخته شده زیرا این امر مستلزم مطالعه تطبیقی است.
.2 پزشکی سنتی دزفول
بیشتر از امکانات موجود درجامعه محلی کمک گرفته می شود و با گذشت نسل های مختلف، تجربیات پیشین تکمیل می شود. طب سنتی منطقه دزفول دانشی متکی بر تحقیق علمی، فلسفه و قانون است، چنان که می توان آن را از لحاظ کیفی وکمی تجزیه کرد و فرضیات آن را به بحث گذاشت. این دانش بر وحدت و پیوند میان ابعاد مختلف وجود انسان، یعنی جسم، نفس و روح استوار است. از این رو، چنان که گفته شد، طب عامه را نه یک فن محدود، بلکه نوعی روش زندگی می دانند. طبایع : بزرگان پزشکی سنتی نیز معتقدندکه دانستن خواص گیاهان دارویی یا حتی شیوه هایی همچون حجامت و زالو انداختن کافی نیست بلکه بایستی نظام فیزیکی انسان که بر مبنای طبایع چهارگانه بنا نهاده شده، را به طور دقیق شناسایی کرد. اما طبایع چهارگانه چه هستند؟ پیشینیان معتقدند مواد غذایی پس از تغییراتی در دستگاه گوارش در روده مانند کشکاب شده و عروق ماساریقا مواد لازم آن را جذب و به کبد می برد.کبد در اثر اعمال طبیعی خود آن را می پزد و به مواد دیگری به نام "صفرا، خون، بلغم، سودا" مستحیل می کند.
· صفرا: طبعی گرم و خشک همچون" آتش" دارد.
· خون: طبعی گرم و تر همچون "هوا "دارد.
· بلغم: طبعی سرد و تر همچون" آب "دارد.
· سودا: طبعی سرد و خشک همچون "خاک" دارد.
در این منطقه طبیبان سنتی معتقدند طبایع سرد و گرم در هر فرد وجود دارد و درمان آن با استفاده از خوردن غذاهای مخصوص است. افراد با طبع سرد ویژگی هایی چون رنگ زرد، دختر زائیدن زنان ، بدن سرد دارند. سازگار نبودن این افراد با غذاهای سرد مانند برنج، سبزی، ماست، دوغ، گوشت بز و خروس نیز از دیگر مشخصات آن ها می باشد. افراد با طبع گرم ویژگی هایی چون عرق کردن، احساس گرما، برافروختگی چهره دارند. سازگار نبودن این افراد با غذاهای گرم مانند گوشت گوسفند، حبوبات و غیره نیز از دیگر شاخصه های آن ها می باشد. به این ترتیب افرادی که طبع سرد دارند بایستی غذاهای گرم و افراد دارای طبع گرم می بایست غذاهای سرد مصرف نمایند.
2-2 امراض و درمان آن :
2-2-1 بیماری های جسمی و نحوه درمان آن :
در دزفول درمانگران محلی با ا ستفاده از تجربیاتی که از اجداد خود آموخته و یا خود طی زمان کسب نموده اند مبادرت به درمان می نمایند.بسیاری از این بیماری ها عبارتند از:
· تب: برای درمان این بیماری ابتدا دست و پای بیمار را با آب سرد پاشویه می کنند و پارچه نمناکی را روی پیشانی او قرار می دهند و غذای خنک و ملین به او می دهند. دم کرده داروهای گیاهی همچون علف روزک - rore zak - ، گل زرد و هندبیا - hend beba - نیز به عنوان تب بر مصرف می شود و یا بیمار را در شاخ و برگ بریده شده درختان بید و کلخنگ - kalxong - میخوابانند یا این که پوست خروسی را درآورده و به دور سر او میبندند.
