بخشی از مقاله
چکیده
مقاله اي که در پیش رو دارید در مورد یکی از محرّمات به نام دروغ است. دروغ گناهی است زبانی و متأسفانه بسیار شایعدر. این مبحث ، دروغ از نظر لفظی و اصطلاحی تعریف شده و از آنجا که بررسی آن از نظر قرآن و احادیث مدنظر بوده است ، معادل عربی آن نیز بررسی شده و سپس در باب عوامل به وجود آورندة آن و نتایج و عواقب منفی دنیوي و اخروي دروغ از منظر قرآن و حدیث سخن رانده ایم. پس از آن بحث کوتاهی در مورد دروغ مصلحتی و توریه ارائه کرده و در پایان به جمع بندي و نتیجه گیري مباحث مطروحه پرداخته ایم.
کلید واژگان: دروغ ، دروغگویی، گناه کبیره، توریه.
مقدمه
انسان مخلوقی است با فطرتی پاك و آسمانی که آن را در مرحله خلقازحضرت احدیت به امانت گرفته و مکلّف است که در طول حیاتش آن را به خوبی حفظ نموده و سعی در پرورش و تکامل آن نماید ،. این وظیفه اي است عمومی که اختصاص به طبقه و قشر خاصی از نوع انسان ندارد؛ گویا همین تکلیف الهی است که او را از سایر موجودات متمایز نموده تا آنجا کهخداوند از خلقت او به خود می بالد و خطاب به فرشتگان مقرّبش که از خلقت این موجود شگفت زده اند.
میإنّی أعلَمفرماید ما لا تَعلَمونَ پاره اي انسان ها از فرصت محدود زندگی براي رسیدن به آن هدف مقدس تلاش می کنند و همه اعضا و جوارح خویش را به کار می گیرند تا درپایان مسیر سرافراز و مأجور باشند، اما گروهی نیز از هدف اصلی خلقت غافل مانده و دل به هوي و هوس می سپارند و هر عضوي از بدنشان آلوده به نافرمانی و عصیان می گردد و زبان عضوي است که بیش از دیگر اعضادر هر دو راه، عبادت و عصیان، توانایی دارد.دروغ یکی از گناهان زبانی و از جمله گناهان کبیره است که کلید گناهان معرفی شده و از نظر ارتکاب آسان ترین گناه است که همه کس ، حتی ناتوان ترین و خردسال ترین افراد نیز در معرض خطر آن قرار دارند.
معادل دروغ در زبان عربی کذب است و دروغگو کاذب و کذّاب نامیده می شود. این موضوع آنقدر در منظر قرآن اهمیت داشته است که شکل هاي مختلف ریشه کذب282 مرتبه در قرآن تکرار شده است و فرد دروغگو با القابی چون فاسق ، کافر ، فاجر ، منافق و... مورد خطاب قرار گرفته است.
پیامبر - ص - ائمه هدي - علیه مالس لامنیز - به طور جدي در مورد این شاه کلید شقاوت بشریت و علل و بویژه نتایج مخرّب آن سخن گفته اند. دروغ از منظر کلی ایشان، بدترین بیماري ها و خصلت هاست که آفت سخن محسوب شده غرر و ارزش آن را ازبین می برد و تنها انسان هاي شجاع و مؤمن و عاقلاز آن مبرّا هستند. در این میان توجه امام علی - عبه - این موضوع بیش از سایر ائمه - عاست - که دلیل آن جاي بررسی بیشتر دارد و اجمالاً دلیل عمدة آن می تواند دورویی و ضعف ایمان و خیانت مردم معاصر ایشان باشد.انسان امروزي در روابط اجتماعی اش ،سیاستش، تجارتش حتّیو روابط عاطفی و مذهبش دل به این گناه بزرگ سپرده و زبان بدان آلوده است! براي رونق بازار خویش بازرگان همی خورد ز پی یک دروغ، صد سوگند
به عنوان نمونه مداح معتقدي که باید مردم را از حوادث و رخدادهاي زندگی معصومین - ع - باخبر سازد، براي گریاندن مردم و کسب ثوابی که در حدیثم شریفام نأحد عراً قالفَبف کَیالح و سأبکَیین - ع - بِه إلّا اوجب اللّه لَه الجنﱠه و غَفَرَ لَهوعده داده شده ، به دروغ متوسل شده و اخبار را تحریف نموده و آنگاه است که شیرزن کربلا ، زینب - س - ، را زنی رنجور و نالان و و معترض به زمین و مکان و فرزندان ایشان را قهرمانان التماس و حادثه پر شور و پر معناي کربلا را تراژدي غمناك و مظلومانه و قابل ترحم جلوه می دهد ؛ حال آنکه واقعیت چیز دیگري است.
بنا بر اهمیت چشمگیر این موضوع و تأثیرات منفی بسیار آن در این مقاله تلاش شده تا تحت عنایت الهی ، به شکل مختصر و مفید ، این خُلق ناپسند و علل موجِد آن و پیامدهاي ناگوار دنیوي و اخرویش از نظر قرآن و احادیث معصومین - ع - بررسی شود . تا چه قبول افتد و چه در نظر آید... تعر یف دروغ: دروغ یعنی سخن خلاف واقع گفتن و دروغگو کسی است که از خلاف واقع خبر می دهد. همانطور که ازتعریف بر می آید.
دروغ صفت سخن و دروغگو صفت سخنگوست و این دو ضرورتاً همراه هم نیستند ؛ گاهی گوینده دروغگو نبوده ، قصد دروغگویی هم ندارد اما سخنش دروغ است و برعکس گاهی فرد دروغگویی خبري می دهد که به خیال خودش دروغ است، اما در واقع چنین نیست ؛ چنانکه منافقان نزد رسول االله - ص - رفته و اقرار به یگانگی پروردگار و حقّانیت او نمودند. خبر آنان دروغ نبود اما خودشان دروغگو بودند چون از ابراز حقیقت اعتقادشان خودداري می کردند.آنطور که از توضیحات و مثال هاي مقدمه فرهنگ برهان قاطع بر می آید ممکن است ریشه دروغ دوزخ بوده باشد، با این لحاظ دروغگو کسی است که دورو باشد، یعنی دل و زبانش با هم یکی نباشد.
نظر مکتب اسلام در باب دروغ:به چشم عقل آن دین را فروغ است که خود بنیان کَن دیو دروغ است - عارف قزوینی -
از آن جهت که مکتب پیامبران الهی ، قدیمی ترین و و اصیل ترین مکتب تربیتی اخلاقی است و عمري به درازاي عمر بشریت دارد پیش و بیش از دیگر مکاتب در برابر این رذیلت واکنش نشان داده و با دو منظر ایجابی و سلبی با آن مبارزه کرده استاز. نگاه سلبی ، آیات و روایات و احادیث فراوانی دالّبرمذمت و رد این خصلت ناپسند آمده و از نگاه ایجابی هم به صورت ضمنی با تأکیدات بسیار بر درستی و راستی، دروغگویی را نفی کرده است؛ به عنوان نمونه آیه 119 سورة مائده با ترغیب به راستی و بیان اثرات آن مؤمنان را از دروغگویی هبازذَامیداردیالص:ومادیقنفَعینَ صدقُه ، لَهم ار خَالجدنﱠ اتینَف تَجرِيیه اأبداًم ،نرتَضی االلهُ عنهم و رضُوا عنه ، ذَلک الفَوز العظیم.
از دیگر سو آیات و احادیث بسیاري نیز در باب تحریم دروغ آمده است ؛ از جمله آیه 50 أنظُرسورة مبارکه کَیفنساءی فترُونَ علَی اللّه الکَذب و کَفَی بِه إثماً مبِیناً امام باقر - ع - دروغإنﱠراکلیدااللهَ بديعزﱠهاو میجشمرندلﱠ وجمیع فرمایندلَل: لشَرﱢ أقفالاً و جعلَ مفاتیح تلک الأقفالِ الشﱠراب و الکَذب و الکذب شَرﱞمن الشﱠرابِ6 در این حدیث شریف، دروغگویی از شرابخواري نیز بدتر شمرده شده است. شاید بدان دلیل که تأثیر شراب هم کوتاه تر و هم شخصی تر است اما دروغ علاوه بر تخریب شخصیت خود فرد ، آثار مخرّب اجتماعی هم دارد که معمول ترین و کمترین آن ، احمق شمردن و خوار دانستن مخاطبی است که به دروغگو گوش فرا می دهد. در غررالحکم از امام علی - ع - نقل شده که فرمودهالخرساند: خیرٌ من الکَذبِ یعنی بسی لال بودن بر دروغگویی ترجیح دارد.
