بخشی از مقاله
وظايف تربيتي والدين از ديدگاه قرآن و حديث
پدر و مادر مسئول سلامت و رشد جسمي و روحي و مهم ترين عامل سعادت و يا شقاوت فرزندان خود هستند، هر چه آنها در اين زمينه سرمايه گذاري و تلاش بيشتري كنند نتيجه و ثمر آن را در آينده بيشتر خواهند ديد.
حساس ترين وظيفه پدر و مادر در برابر فرزندانشان، تربيت صحيح آنان است.
اسلام شخصيت آينده كودك را مرهون تربيت و پرورش و مراقبت پدر و مادر مي داند و براي تمام لحظات زندگي و دوران عمر افراد، دستورات خاص و مقررات ويژه اي دارد.
يكي از مسائل مطرح شده در اسلام، مسئله وظايف والدين در تربيت فرزندان است كه در نظر قرآن و اهل بيت(ع) جايگاه ويژه اي دارد.
در اين مقاله به بررسي برخي از وظايف تربيتي والدين در برابر فرزندان از ديدگاه قرآن و روايات پرداخته شده است:
اهميت تربيت خانواده در قرآن و حديث
خداوند متعال در سوره فرقان يكي از ويژگي هاي بندگان راستين را توجه خاص به تربيت فرزند و خانواده خويش مي داند تا آن جا كه آنها براي خود در برابر آنها احساس مسئوليت فوق العاده اي مي كنند چنان كه مي فرمايد: «آنها پيوسته از درگاه خدا مي خواهند و مي گويند پروردگارا از همسران و فرزندان ما كساني قرار ده كه مايه روشني چشم ما گردد»
مسلما چنين افرادي آنچه در توان دارند در تربيت فرزندان و همسران و آشنايي آنها به اصول و فروع اسلام و راه هاي حق و عدالت، فروگذار نمي كنند و در آنجا كه دستشان نمي رسد دست به دامن لطف پروردگار مي زنند و دعا مي كنند.
همچنين در آيه شش سوره التحريم خيرخواهي براي اعضاي خانواده و تربيت ديني آنان را تكليفي بايسته برعهده مومنان دانسته، روي سخن را به همه مومنان كرده و دستوراتي درباره تعليم و تربيت همسر و فرزندان و خانواده به آنها مي دهد و مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده خويش را از آتشي كه هيزم آن انسان ها و سنگ ها هستند نگاهداريد.»
نگهداري خويشتن به ترك معاصي و عدم تسليم در برابر شهوات سركش است، و نگهداري خانواده به تعليم و تربيت و امر به معروف و نهي از منكر و فراهم ساختن محيطي پاك و خالي از هرگونه آلودگي، در فضاي خانه و خانواده است.
اين برنامه اي است كه بايد از نخستين سنگ بناي خانواده، يعني از مقدمات ازدواج، و سپس نخستين لحظه تولد فرزند آغاز گردد، و در تمام مراحل با برنامه ريزي صحيح و با نهايت دقت تعقيب شود.
به تعبير ديگر حق زن و فرزند تنها با تأمين هزينه زندگي و مسكن و تغذيه آنهاحاصل نمي شود، مهم تر از آن تغذيه روح و جان آنها و به كار گرفتن اصول تعليم و تربيت صحيح است.
از آيه فوق، و رواياتي كه درباره حقوق فرزند و مانند آن در منابع اسلامي وارد شده، به خوبي استفاده مي شود كه انسان در مقابل همسر و فرزند خويش مسئوليت سنگين تري نسبت به ديگران دارد، و موظف است تا آنجا كه مي تواند در تعليم و تربيت آنها بكوشد، آنها را از گناه بازدارد و به نيكي ها دعوت كند، نه اينكه تنها به تغذيه جسم آنها قناعت كند.
در حديثي مي خوانيم: هنگامي كه آيه فوق نازل شد، كسي از ياران پيامبر(ص) سؤال كرد: چگونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ كنم؟ حضرت(ص) فرمود: آن ها را امر به معروف و نهي از منكر مي كني، اگر از تو پذيرفتند آنها را از آتش دوزخ حفظ كرده اي، و اگر نپذيرفتند وظيفه خود را انجام دا ده اي»
امير مومنان علي(ع) نيز در تفسير آيه فوق فرمود: «منظور اين است كه خود و خانواده خويش را نيكي بياموزيد و آنها را ادب كنيد.»
همچنين امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود با اشاره به اين موضوع، تربيت نيكو و كمك براي ايجاد رفتار صحيح در فرزندان را از وظايف والدين برشمرده و فرموده است: «و اما حق فرزندت آن است كه بداني او از توست و خير و شر او در همين دنيا به تو نسبت داده مي شود و تو نسبت به تربيت شايسته او و راهنمايي اش به سمت و سوي خدا و كمك به خداپرستي اش، مسئولي و در اين مورد، پاداش ياكيفر داده خواهي شد. پس در كار تربيت فرزند، چنان رفتار كن كه اگر در اين دنيا آثار خوب داشت، مايه آراستگي و زينت تو باشد و با رسيدگي شايسته اي كه نسبت به او داشته اي، نزد پروردگارت عذر و حجت داشته باشي!»
وظايف تربيتي والدين
انتخاب نام شايسته
انتخاب نام خوب براي كودك امري بسيار مهم وحساس است كه تأثير زيادي بر شخصيت و روح و روان او دارد، نام زيبا و شايسته، نماد هويت و شخصيت آينده هر فرد و مايه افتخار و مباهات وي خواهد بود.
رسول خدا(ص) انتخاب نام نيك را از حقوق فرزند بر گردن پدر مي دانست و مي فرمايد: «فرزندانتان را به نام انبيا اسم گذاري كنيد.»
مهر و محبت
محبت اساس موفقيت خانواده و از مؤثرترين روش هاي تربيتي است كه در فرهنگ اسلامي به آن توجه خاصي شده.
اسلام دستور داده كه پدر و مادر بايد براساس محبت فرزندان را تربيت كنند. چنان كه پيامبرگرامي اسلام(ص) نيز مي فرمايد: كودكان را دوست بداريد و نسبت به آنها مهربان باشيد.»
كودك بيش از هر كس تشنه محبت والدين خود مي باشد. كودكي كه در كانون مهر و محبت والدين خود پرورش يافته است داراي آرامش رواني، امنيت خاطر، اعتماد به نفس، اعتماد به والدين، الگوگيري در مهرورزي به ديگران و پيشگيري از انحرافات است، و بهتر مي تواند با مشكلات و حوادث سهمگين دوران بلوغ و تغييرات جسمي و رواني روبه رو گردد و با آرامش و اطمينان قدم به عرصه اجتماع گذارد.
ارتباط عاطفي با فرزند موجب مي شود كه وي با والدين خويش صميمي باشد، به آنان اعتماد كند و آنان را پناهگاه خويش در بحران هاي زندگي بداند. خداوند در قرآن كريم، خطاب به پيامبرش مي فرمايد: «به خاطر رحمت خدا بود كه تو با آنان ارتباط صميمي و مهرآميزي پيدا كردي، اگر خشن بودي، هيچ كس دور تو جمع نمي شد.»
در اين ميان والدين بسياري هستند كه به فرزندان خود محبت فراوان دارند اما آن را ابراز نمي كنند. محبت وقتي سازنده و تأثيرگذار خواهد بود كه فرد مورد محبت از آن آگاهي يابد؛ اين نياز، را مي توان به شكل هاي گوناگون از جمله بوسيدن كودك، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زيبا و محبت آميز، خريدن هديه و اسباب بازي و... برآورده كرد.
از نكات بسيار مهمي كه والدين بايد در اين زمينه به آن توجه داشته باشند اين است كه از زياده روي و افراط در محبت بپرهيزند كه اين خود نيز مشكلاتي را به دنبال خواهد داشت.
خداوند در سوره منافقون مسلمانان را از محبت و علاقه زياد به مال و فرزند كه باعث غفلت از ياد خدا مي شود، برحذر مي دارد و مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده ايد مبادا اموال و فرزندانتان، شما را از ياد خدا غافل گرداند و هر كسي چنين كند از زيان كاران است.»
محبت زياد و بي جا، موجب نازپروردگي، لوس بار آمدن و از خود راضي شدن كودك مي شود و به سبب وابستگي شديد كودك به والدين، فرزندان را از كسب استقلال باز مي دارد و در حقيقت زمينه ضعف و سستي كودك و عدم شكيبايي و پايداري او در مقابل مشكلات را فراهم مي كند.
امام باقر(ع) در اين باره مي فرمايد: «بدترين پدر كسي است كه در نيكي از حد اعتدال خارج شود و به زياده روي بگرايد و بدترين فرزندان فرزندي است كه در اثر كوتاهي، به عاق والدين دچار شود.»
سالم سازي محيطرشد فرزندان
پرورش صحيح فرزندان بدون توجه به ايجاد فضاي سالم و مناسب و آرام ميسر نمي شود.
قرآن كريم با تأكيد بر ايجاد خانواده سالم و آرام، براين نكته تأكيد كرده، مي فرمايد: «و از نشانه هاي او اين است كه همسراني از (جنس) خودتان براي شما آفريد، تا بدان ها آرامش يابيد، و در بين شما دوستي و رحمت قرار داد؛ قطعاً در آن ها نشانه هايي است براي گروهي كه تفكر مي كنند.»
نابساماني خانواده، اختلاف و درگيري بين والدين، عدم رابطه صميمي ميان اعضاي خانواده به ويژه والدين، در نتيجه فقدان امنيت و آرامش در خانواده، تربيت صحيح فرزند را تهديد و به مخاطره مي اندازد.
در روايات زيادي به موضوع حسن خلق در خانواده اشاره شده است و اين دليل بر آن است كه خوش رفتاري اعضاي خانواده با يكديگر تأثيرات مثبتي بر زندگي فرزندان مي گذارد. امام باقر(ع) در زمينه اهميت خوش رفتاري در كانون خانواده مي فرمايد: «هركس احسان و نيكي به خانواده اش كند، عمرش طولاني مي شود.»
وجود رابطه صميمي بين والدين باعث به وجود آمدن آرامش در زندگي مي گردد و موجب مي شود تا كودك در محيط خانواده احساس امنيت داشته باشد.
از ديگر اموري كه در سالم سازي محيط رشد فرزندان تأثير فراوان دارد، آموزش بسياري از مسائل ضروري براي زندگي كودك از وظايف و حقوق و حدود، معاشرت با افراد و آموزش رفتارها و روحيات صحيح اخلاقي متناسب با رشد و سن او است. اين موضوع تأثير فراواني بر تغيير روحيه ديني و بينش معنوي كودكان خواهد گذاشت.
