بخشی از مقاله
چکیده
تاثیر خصوصیات اقلیم در هر منطقه کالبد خاص آن شهر یا منطقه پدیدمی آوردچراکه شرایط آب و هوایی به موازات عوامل محیطی از عوامل موثر در شکل گیری و تکوین شهرها به شمار می آیند. بطوریکه شهرهای واقع در کویر و بیابان با شرایط اقلیمی خشک و بدون آب دارای ویژگی های شهری و فضاهای خاص و مطابق با طبیعت است.
هدف پژوهش حاضر نیز بررسی اقلیم در طراحی و بافت شهری می باشد. لذا در این پژوهش به مطالعه موردی شهر زواره پرداخته شده و سعی بر بررسی شهر تاریخی و مهجور در کویر زواره دارد. در این پژوهش سعی شده تا با بررسی موقعیت جغرافیایی و طبیعی آن به بررسی ویژگی های کالبدی و ساختار فضاهای شهری ساخته شده در شهر زواره بپردازد.
روش این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و ماهیت توصیفی موردی می باشد.یافته های این مقاله از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی بدست آمده. از یافته های این پژوهش می توان به این نکته اشاره داشت که معماری و ساخت فضاهای شهرزواره همگام با طبیعت کویری و اقلیم آن بوده بگونه ای که پیشینیان در ساخت و بافت شهر کاملاً به این نکته توجه داشته اند.
بیان مسئله:
مفاهیم نظری:
فضای شهری: فضا، ادراک آگاهانه محیط بوسیله انسان است که تاثیر فعالیت های انسانی را از حالت توده به فضا تبدیل کرده است . شهر و فضاهای شهری را می توان نتیجه کنش متقابل دو عامل انسان و محیط در چهارچوب زمان و مکان تعریف کرد.
بر این اساس عوامل موثر در ایجاد شهر و فضاهای شهری، به دو دسته عوامل انسانی و عوامل محیط طبیعی که هر یک دارای موارد متعدد و متنوعی هستند طبقه بندی می شوند. نقش و تاثر این دو دسته عوامل دارای ایجاد فضضاهای شهری در تمام مناطق و در همه زمان ها در طی تاریخ به یک شکل و یکسان نبوده، بلکه از یک منطقه به منطقه ای دیگر و از یک دوره زمانی به دوره زمانی بعدی ، به سبب صورت بندی اجتماعی و اقتصادی خاص هر دوران در زمینه های گوناگون محیطی متفاوت بوده است. به دلیل همین تمایز های منطقه ای و ویژگی دوره های زمانی متفاوت است که انواع مختلف شهر و فضاهای شهری در طی تاریخ شکل گرفته اند
فضاهای شهری علاوه بر دارا بودن کارایی کارکردی بید در مفاهیم اجتماعی نیز کارامد باشند و تلاش شهرسازی باید در راستای شکل دهی این عناصر ارتقا بخش اجتماعی ، خاصه در عرصه های فضاهای عمومی شهری باشند . از سوی دیگر یک فضای شهر ی دارای خصیصه های اقتصادی اجتماعی و حتی معیارهای زیباشناختی و روانشناختی ویژه ای است. فضاهای شهری و شکل متعالی تر آن یعنی مکان های شهری می توانند در بستر مفاهیمی مانند روانشناسی رفتاری مورد بررسی قرار گیرند که نشانگر این امر است که فضاهای شهری و خاصه فضاهای عمومی شهری ، مکان تعامل و رفتارهای شهروندی است و روح اجتماعی و احساس تجانس اجتماعی را در خود شکل می دهد - P rker, 1967 & K - anter, 1977 در این فضاها این فرصت فراهم می شود که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شود و برخوردهای از پیش تعیین نشده بوقوع بپیوندد.
آب و هوای بیشتر فلات ایران گرم و خشک است و بسیاری از شهرهای تاریخی که دارای ارزش فضائی اند در اقلیم گرم و خشک واقع شده اند.تاریخ برخی از این شهرها مانند یزد، اصفهان و نائین به دوران پیش از اسلام میرسد. اما ترکیب فضایی موجود بخش تاریخی این شهرها مربوط به دوران اسلامی است.
چگونگی ترکیب کالبدی این شهرها پیش از اسلام و آغاز دوران اسلامی هنوز به درستی روشن نیست و کشفیات باستانشناسی تنها تصویری از چند نمونه شهر به صورت محدود به دست می دهد. به نظر میرسد، پاسخ مقدماتی مستلزم مطالعهای است که از یک سو ضمن سود جستن از کشفیات باستانشناسی به مقایسه تطبیقی ترکیب شهرهای تاریخی با استفاده از متون کهن بپردازد و از سوی دیگر ضمن ورود در حوزه معانی و مفاهیم نمادین و تمثیلی به برخی مطالعات فسلفی هنری و شناخت نمادین معماری و فضای شهری دست زند. - توسلیٌٌََ -
همچنین بدین اصول باید توجه نمود که میان فضاهای شهری در فرهنگ های مختلف تفاوت اساسی وجود دارد. چنان که جلوه تأثیر عوامل فرهنگی اجتماعی و اقلیمی به صورت درونگرایی معماری ایرانی در برابر برونگرایی معماری غربی - شهرهای تاریخی کشورهای اروپایی - به نتایج متفاوتی در شکل فضاهای شهری به مفهوم فضای عمومی انجامیده است.
در حالی که ویژگی برونگرایی معماری غربی به تجربه غنی شکل گیری فضاهای شهری منجر شده، در ایران این غنای معماری به درون، یعنی پشت دیوار کوچه پسکوچه های کم عرض و ساده، به فضای خانههای منتقل شده است. همانطور که گفته شد این خصوصیت درونگرایی معلول عوامل فرهنگی اجتماعی و نیز اقلیمی است و نباید تنها آن را ناشی از عامل آب و هوایی و اقلیمی مناطق گرم و خشک بدانیم، چون در برخی شهرها نیز که از اعتدال حرارتی برخوردارند. ما این ترکیب درونگرا را می بینیم. از نظر زمانی این ترکیب به بعد از اسلام هم محدود نمیشود، چنانکه آثار معماری پیش از اسلام با ترکیب حیاطدار این خصوصیت را نشان می دهد.
اما در ایران معدودی فضاهای شهری به مفهوم واقعی یعنی فضاهای محصور با ابنیه با ارزش، آراسته و واجد نظم، محل فعالیت های فرهنگی و اجتماعی وجود داشتند، که متأسفانه در خیابان کشیهای دهه های ًٍ به بعد به تدریج از میان رفتند. - توسلیٌٌََ - این کل مرتبطالاجزاء متشکل از بخش های متجانس از روابط فرهنگی و مذهبی بوده و به صورت مجموعه مرتبطی از عناصر نمایان شده است.
مسجد جامع اسلام در آغاز عنصر پراهمیت و مشخصی را به شهر افزود. این عنصر یعنی مسجد جامع به صورت مهمترین رکن مذهبی شهر درآمد
مسجد جامع از نظر فضایی معمولا در ارتباط قوی با سایر عناصر مرکز شهر قرار داشته ست. در صدر اسلام مساجد ترکیب ساده ای داشتند. بنای مساجد اولیه بسیار ساده و بی پیرایه بود. مسجد پیغمبر - ص - در مدینه به همان شیوهای هک خانهها ساخته میشد، یعنی از خشت و گل درست شده بود. در دوره خلفای بنیامیه و بنیعباس مساجد به مجموعههای مفصل و با شکوهی مبدل شدند. در دوره های بعد تاریخ اسلام ساختن مساجد جامع باشکوهی ادامه یافت و مسجد جامع از ارکان اصلی ساختار شهر در سرزمینهای اسلامی گردید. موضوع ایجاد مساجد به صورت سادهای صراحت در قرآن مجید نیامده، اما از آبادانی مساجد سخن رفته است. علاوه بر اهمیت مساجد جامع به مثابه یک مرکز پراهمیت تصمیم گیری اجتماعی سیاسی در تاریخ شهرهای ایران باید از ارزشهای فضایی آن نام برد.
میدان، تکیه، حسینیه
در ترکیب ساختار فضایی شهر در مسیر گذرهای اصلی، فضاهای شهری به صورت میدان، تکیه و حسینیه و حیاط مساجد - جامع - قرار داشته اند .
در گذشته در بیشتر این فضاها به همت اهالی محل مراسم مذهبی برگزار میشده است. همچنین کار معرکهگیری، تعزیهخوانی و پردهخوانی در این فضاها رایج بوده است. در مواردی دولت یا تجار بزرگ خود مراسم مفصلی برپا مینمودند -
بازار شهر
بازار در مجموعه ساخت شهر مرکز عمده اقتصادی و مالی به شمار میرفته است
