بخشی از مقاله
چکیده
توسعه علمی از ارکان بسیار مهم توسعه همه جانبه محسوب میشود و در رشد و شکوفایی جنبههاي اقتصادي، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه نقش اساسی ایفا میکند. توجه به توسعه بر مبناي نتایج پژوهشهاي علمی و شناخته شده است. در این راستا، ایران نیز براي رسیدن به توسعه همه جانبه نیازمند توسعه علمی است. اما آنچه از تحقیقات مرتبط با این موضوع برمیآید آن است که موانع مختلفی، توسعه علمی در ایران را با مشکل مواجه ساخته است. هدف این مقاله آن است که با استفاده از تکنیک فرا تحلیل، نتایج ده تحقیق و یا اثر مکتوب را در این خصوص وا کاوي کرده و با طبقهبندي موانع توسعه علمی در ایران از دیدگاه اندیشمندان، راه حلهایی را در این خصوص جستجو نماید. یافتههاي تحقیق نشان میدهد در حالیکه تنها 10 درصد این آثار فقط به موانع درون فضاي اجتماعی علم و 20 درصد فقط به موانع بیرون فضاي اجتماعی علم توجه و تأکید نمودند، 70 درصد آنها به وجود هر دو نوع این موانع در جامعه ایران اشاره دارند.
بر این اساس، براي برون رفت از این موانع، توجه و تلاش همه جانبه براي رفع هر دو نوع این موانع ضروري است. دیگر یافته این پژوهش آن است که تعداد اندکی از این آثار دهگانه به امکان علم بومی و نیز بومی شدن علوم اعتقاد داشته و آن را عاملی اساسی براي توسعه علمی میدانند. این آثار عدم توجه و یا کم توجهی به شرایط اجتماعی، ارزشی و فرهنگی حاکم بر فضاي جامعه و نیز عدم تلاش براي بومیسازي علم را از موانع تأثیرگذار بر باروري و توسعه علم قلمدادکردند. به عبارت دیگر، این آثار توجه به منظومهاي از عوامل ارزشی و فرهنگی و اجتماعی خاصِ هر عرصه زندگی در فرایند تولید علم و بکارگیري یافتههاي علمی - بومیگرایی - و تلاش براي بازسازي نظریهها و تحلیلهاي علمی و بکارگیري فناوريهاي غیربومی با توجه به الزامات و زمینههاي بومی و ملی - بومیسازي علم - را عناصري مهم و مؤثر بر باروري و توسعه علم در ایران بر شمردند.
کلید واژه ها: رویکردهاي جامعهشناسی علم، موانع توسعه علمی، راهحلهاي توسعه علمی، بومیگرایی در علم و فناوري، بومیسازي علم، فراتحلیل، ایران.
بیان مسأله
موانع رشد علمی در کشور همواره دغدغه خاطر دانشمندان فرهیخته و دلسوز ایرانی بوده است. آنها همواره این سؤال را در سر و این غم را در دل داشتند که چرا کشورشان که در گذشته، سالیان دراز مهد علم بوده است در دوران اخیر در مقایسه با پیشرفتهاي علمی غرب، این چنین با رکود و پسرفت مواجه شده است - رفیعپور،. - 13 :1381 جدیدترین نظریات توسعه بر این امر تأکید دارند که توسعه و پیشرفت ملل مبتنی بر علم و تکنولوژي است و سایر عوامل - منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی و... - نقش حاشیهاي دارند - شجاعی، . - 1 :1378 اهمیت روز افزون علم در جوامع معاصرو نتایج و عوارض اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي، سیاسی و نظامی رشد علم بر زندگی انسانهایی که در تمام نقاط دنیا زندگی میکنند سبب گشته است که روابط آن با جامعه از دیدگاههاي مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
علم در مقیاسی به مراتب گستردهتر از پیش، زندگی کنونی و آیندة اغلب مردم روي کره زمین را بیش از هر عامل دیگر دگرگون ساخته است - محسنی، 9 :1372. - 8 در شرایط کنونی علم و پژوهشهاي علمی به عنوان یکی از ابزارهاي مهم جهت توسعه همهجانبه تلقی میشودوتصور توسعه خود اتکاء در درازمدت بدون انجام تحقیقات کافی میسر نمیباشد - شارعپور، . - 1 : 1381 تولید علم، کلید اصلی دستیابی به توسعه پایدار است و پژوهش، تولید علم، رشد اقتصادي و توسعه پایدار حاصل تجربه بیبدیل جامعه انسانی در طول تاریخ است که در این چرخه پیوسته، نتیجه پژوهش، تولید علم و نتیجه تولید علم،تولید فناوري است و در نهایت رشد اقتصادي متناسب و حرکت در جهت رسیدن به توسعه پایدار اتفاق میافتد - شمسی پور، . - 1386
نهاد علم محصولات و یافتههاي خود را به جامعه عرضه میکند تا چراغ هدایت آن جامعه شود. نهادهاي اجتماعی هم براي رسیدن به اهداف خود نیاز به شناسایی پدیدههاي طبیعی و اجتماعی و روابط میان آنها و همچنین ابزارهاي مناسب براي تغییرو کنترل آنها دارند. این شناخت تنها از راه پژوهشهاي علمی دقیق که کار نهاد علم است ممکن میشود. از طرفی هم نباید تصور کرد که کسب آموزشهاي حرفهاي و تخصصی به یک دوره معینی از مرحله زندگی تعلق دارد و دانش و مهارت آموخته شده براي یک عمر فعالیت کافی خواهد بود بلکه نیازمند کسب اشکال دیگر آموزشهاي علمی سازماندهی شده و سیستماتیک هستیم - حسینی، . - 1376
هیچ جامعه متمدنی یافت نمیشود جز اینکه علم و تولیدات علمی در آن به رشدونموهایی رسیده باشد. بنابراین انتظار میرود که توجه به علم و وجود شرایط لازم براي نهادینه شدن علم در جامعه خودمان یک ضرورت شناخته شود. یکی از شاخصهاي سنجش علمی یک جامعه، تعداد و کیفیت تولیدات علمی بخصوص انتشار مقالات علمی در ژورنالهاي تخصصی بینالمللی است - آقامحمدي، . - 7 :1378گرچه طی دهه گذشته سهم ایران در علم جهان به طور چشمگیري افزایش یافته است - اعتماد و دیگران، - 1382 اما اگر نگاهی کوتاه و مقایسهاي به وضع تولید علمی ایران در بخش مقاله داشته باشیم متوجه جایگاه نامناسب کشورمان در بین کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه جهان میشویم - آقامحمدي، - 1378
1.در بین سالهاي 19971991 کشور آمریکا حدود 260/000 مقاله علمی تولید وبه ثبت رسانده است که با توجه به جمعیت آن کشور به ازاي هر 1000 نفر یک مقاله تولید شده است. همین وضعیت تقریباً براي کشورهاي ژاپن، آلمان، بریتانیا و فرانسه نیز وجود داشت
2.در بین سالهاي 19971991 کشور کره جنوبی حدود 7700 مقاله علمی تولید و به ثبت رسانده است که با توجه به جمعیت آن کشور به ازاي هر 6000 نفر
