بخشی از مقاله
آفتاب گردان SUNFLOWER
هنگامیكه از گیاه آفتابگردان سخن به میان میآید معمولاً تخم آفتابگردان در ذهن تداعی میشود زیرا كه همه ما با تخم آن آشنائی داریم چه كه به مصرف تغذیه پرندگان میرسد و یا خود از آن استفاده میكنیم ولی تمام قسمتهای این گیاه آفتاب پرست از ریشه و ساقه و شاخه و گل آن گرفته تا مغز ساقه آن درای خواص بسیاری است.
سرخ پوستان آمریكا این گیاه را بهخاطر تخم آن كه به مصرف غذا میرسد میكاشتند و پرورش میدادند. آفتابگردان گیاهی است یكساله و تا حدود سه متر رشد میكند. گل آن درشت و زیبا و به قطر ۳۵ سانتیمتر میباشد. در وسط گل قرمز رنگ آن دایرهای قهوهای رنگ وجود دارد كه تخمهای آفتابگردان دورتادور آن را گرفتهاند. این گیاه در اكثر نقاط دنیا وجود دارد. از تخم آفتابگردان روغن گرفته میشود كه اشباع نشده است و برای پخت و پز مناسب است.
تخم آفتابگردان محصول گياهى است علفى با ساقه هاى پرز دار و زبر به ارتفاع يك تا چهار متر با برگ هاى پهن و كلا پركى از گل هاى كوچك لوله اى شكل كه به طور فشرده در سطح نهنج كپه اى رديف به رديف قرار مى گيرند. انواع آفتابگردان كه شمار گونه هايش به ۵۰ مى رسد عمدتاً بومى كوهستان هاى راكى و مناطق استوايى آمريكا و تعدادى نيز بومى پرو و شيلى هستند از اين رو آفتابگردان در فرهنگ و آئين مردم اهميت ويژه اى دارد. به عنوان مثال آزتك هاى ساكن پرو اين گياه را بسيار محترم دانسته و روحانيون زن در پرستشگاه هاى خورشيد، تاجى از اين گل را بر سر و سبدى از آن را در دست حمل مى كردند. فاتحان اسپانيايى در معابد آزتك ها تمثال هايى از آفتابگردان يافتند كه به تمامى از طلاى ناب ساخته شده بودند.
آفتابگردان اما همان قدر كه به لحاظ زينتى مورد توجه و باارزش هست ارزش اقتصادى نيز دارد. به طورى كه از دانه ها يا تخمه هاى غنى از روغن آن روغنى در حد روغن زيتون و حتى بهتر از آن استخراج مى شود.
به علاوه از برگ هايش در تهيه غذاى دام، از ساقه در تهيه الياف فيبر به منظور تهيه كاغذ و از كنجاله دانه ها در تهيه خوراك طيور، گوسفند و خرگوش استفاده مى شود. بدين ترتيب تمامى بخش هاى گياه آفتابگردان قابل مصرف است و ضايعات چندانى از آن به جا نمى ماند.آناليز هاى شيميايى حاكى از آن است كه تخمه ها داراى مقدار زيادى آلبومين هستند. روغن موجود در تخمه ها نيز از طريق تحت فشار قرار دادن استخراج مى شود. براى اين كار دانه ها ابتدا خرد و له شده و توسط آسياب پنج غلتكى سابيده مى شود. اين كار به وسيله استوانه هاى سرد آهنى يا فولادى صورت مى گيرد سپس آرد حاصل در كيسه هايى بسته بندى شده و در دستگاه پرس تحت فشار ۳۰۰ اتمسفر يا بيشتر قرار مى گيرد. پس از هفت دقيقه تقريباً تمامى روغن خوراكى دانه ها استخراج مى شود كه به آن روغن فشار سرد مى گويند. از مابقى روغن كه در اثر حرارت استخراج مى شود در ساخت صابون، شمع و صنعت پشم بافى استفاده مى شود.
تركیبات شیمیائی:
تخمه آفتاب بسیار مقوی است درای ۲۴% مواد پروتئینی، ۴۷% روغن، ۲۰% مواد هیداروكربن، ۸% فسفر، ۹% پتاسیم و به غیر از این مواد دارای ویتامینهای A و B نیز میباشد. روغن تخم آفتابگردان درای ۷۰% اسید لینوئیك و مقداری فسفو لیپید و ویتامین E میباشد به همین دلیل چربی خون را پائین آورده و كلسترول را تنظیم میكند.
خواص داروئی:
اسانس گل آفتابگردان برای التیام زخمها و پائین آوردن فشار خون بهكار میرود. اسانس برگهای آفتابگردان خاصیت میكروبكشی دارد. در طب قدیم ایران و در طب چینی از تمام قسمتهای گیاه آفتابگردان استفاده میشود. در موارد زیر میتوان از این گیاه استفاده كرد و از خواص درمانی آن برخوردار شد.
۱) زنگ زدن گوش: مغز ساقه آفتابگردان را در آب جوش ریخته و مانند چائی دم كنید و روزی سه فنجان از این چائی بنوشید.
۲) تقویت معده و پائین آوردن فشار خون: ۳۰ گرم برگهای خشك آفتابگردان را دم كنید و سه فنجان در روز بنوشید.
۳) سرگیجه و ورم صورت، آب آوردن بدن و تسریع زایمان: ۲۰ گرم از گلهای خشك آفتابگردان را در آب جوش دم كنید و روزی سه فنجان از این دمكرده را بنوشید.
۴) درد معده، بیماریهای دستگاه ادراری، یبوست: ۳۰ گرم ریشه خشك شده آفتاب گردان را در آب جوش ریخته و مدت ۵ دقیقه بگذارید بجوشد یك فنجان از آن را سه بار در روز بنوشید.
۵) آرتروز و ورم پستان: هنگامیكه آفتابگردان گل میدهد طبق گل (قسمت پائین گل كه مانند بشقابی است) را جدا كرده و در آب انداخته آنقدر بجوشانید كه شیره چسبناكی باقی بماند و سپس این شیره را روی مفصلهای دردناك بمالید و ماساژ دهید درد آرتروز برطرف میشود. برای درمان ورم پستان در زنان شیرده طبق گل را هنگامیگه گل دانه داده است جدا كنید و در زیر آفتاب خشك كرده و سپس تكه تكه كرده و بو (سرخ كنید) دهید. كه كاملاً قهوهای شود و بعد آن را خرد كرده بهصورت درآورید و این پودر را در آب جوش كه كمی شكر به آن اضافه كردهاید ریخته و این شربت را به مریض بدهید تا شفا یابد.
۶) اسهال خونی: برای درمان اسهال خونی تخم آفتابگردان را (به مقدار ۳۰ گرم) در آب ریخته و حدود یكساعت با حرارت ملایم بپزید سپس آن را با نبات یا قند شیرین كرده و به مریض بدهید.
۷) سردردی كه همراه با سرماخوردگی است: ۳۰ گرم تخم آفتابگردان را در دو لیوان ریخته و بگذارید بجوشد تا نصف لیوان آن باقی بماند و این جوشانده را دوبار در روز بنوشید.
۸) بیماری فتق: ۳۰ گرم ریشه تازه آفتابگردان را با آب و شكر قهوهای بجوشانید و این جوشانده را سه بار در روز بنوشید.
۹) سنگ كلیه: حدود یك متر از مغز ساقه آفتابگردان را در دو لیوان آب ریخته و بگذارید آهسته و با ملایمت بجوشد تا مقدار آن به نصف لیوان تقلیل یابد آنگاه به مدت یك هفته و روزی یكبار آن را بنوشید تا از شر سنگ كلیه راحت شوید.
۱۰)زخم، بریدگی و جراحت: مغز ساقه آفتابگردان را باید له كدر و مانند پماد روی زخم جراحت گذاشته كه خونریزی را بند میآورد و بهبودی را تسریع میكند. سعی كنید گیاه آفتابگردان را در حیاط خود بكارید و از خواص درمانی آن استفاده كنید.
تخم آفتابگردان را میتوانید از مغازههای برخی از داروخانهها خریداری كنید. البته تخم آفتابگردان را باید بهصورت خام استفاده كنید.
آرايش کاشت بر عملکرد و اجزائ عملکرد سه رقم آفتاب گردان روغنی
به منظور بررسی اثرات تراکم های مختلف گياه بر عملکرد دانه و اجزای آن در سه رقم آفتابگردان روغني ٫ آزمايشی در سال ۱۳۸۱ انجام گرديد.آزمايش به صورت فاکتوريل در قالب طرح پايه بلوک های کامل تصادفی در ۴ تکرار انجام شد و طی آن سه رقم آفتاب گردان روغنی به نام های يوروفلور٫زاريا و آلزان در سه تراکم کاشت ۵۰۰۰۰٫۷۰۰۰۰٫۱۴۰۰۰۰ بوته در هکتار با فاصله رديف ۷۰ سانتی متر و فاصله بوته به ترتيب ۱۰٫۲۰و۳۰ سانتی متر مقايسه شدند و صفات تعدادطبق در متر مربع و تعداد دانه در متر مربع در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار مشاهده گرديد در حاليکه بيشترين تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه مربوط به تراکم ۵۰ هزار بوته در هکتار بود اثر رقم های مورد آزمون نيز بر اجزاء عملکرد دانه به غير از تعداد طبق در متر مربع ٫در سطح احتمال يک درصد معنی دار بود.بيشترين ميزان دانه در طبق و تعداد دانه در متر مربع در رقم زاريا مشاهده گرديد٫در حاليکه بيشترين وزن هزار دانه مربوط به رقم آلزان بود.اثر متقابل تراکم گياه و رقم بر تعداد طبق در متر مربع و تعداد دانه در متر مربع معنی دار نبود ولی بر تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه در سطح احتمال يک درصد معنی دار بود.بيشترين تعداد دانه در طبق مربوط به رقم زاريا در تراکم ۵۱ هزار بوته در هکتار بود.اثر تراکم های مختلف بوته بر عملکرد دانه در سطح احتمال يک درصد معنی دار بود.بيشترين عملکرد دانه در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار به ميزان ۲۶۸۰ کيلوگرم در هکتار به دست آمده در حاليکه کمترين عملکرد دانه در تراکم ۵۰ هزار بوته در هکتار به ميزان ۲۲۶۱ کيلوگرم در هکتار حاصل شد.اثر رقم بر عملکرد دانه در سطح احتمال ۵ درصد معنی دار بود و بيشترين عملکرد دانه مربوط به رقم زاريا به ميزان ۲۶۱۹ کيلوگرم در هکتار بود.با توجه به نتايج به دست آمده و تحت شرايط اين آزمايش رقم زاريا در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار جهت توليد حداکثر عملکرد دانه در هکتار پيشنهاد مي شود.
روغن های خوراکی از منابع مهم تامين انرژی برای فرايند های حياتی در بدن انسان هستند و به خاطر نقشی که اين مود در تامين نيازهای چربی٫ پروتئين و ويتامين ها دارند٫ پس از مواد نشاسته ای در زمره مهمترين مواد غذايی محسوب می شوند.کاشت دانه های روغنی از دير باز بخش مهمی از کشاورزی کشورهای جهان را به ويژه مشرق زمين را تشکيل می داده است و افزايش توليدات آن در جهان طی سالهای ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ از ۳۵ مليون تن به ۱۶۰ مليون تن گواه اهميت اين محصولات است.
ايران نيز استعدد قابل توجهی برای کاشت دانه های روغنی دارد و در زمينه توليد برخی از آنها چون گلرنگ٫کنجد٫کرچک٫و آفتاب گردان سابقه طولانی دارد.اما به دلايل مختلفی همچون متکی بودن به صنعت نفت و عدم برنامه ريزی صحيح برای اولويت های کشاورزی٫اين استعداد بالقوه کاملا به فعل در نيامده است.بنابراين هرچه اطلاعات بيشتری در زمينه توليد و نحوه استفاده از فراورده های اين منابع غذايی فراهم آيد٫ رهايی از وابستگی های روز افزون کشاورزی آسان تر و تامين غذا برای جمعيت رو به افزايش که از غذای کافی هم برخوردار نيستند٫آسان تر می شود.عملکرد دانه آفتاب گردان همانند ساير محصولات زراعی ٫تحت تاثير عوامل گوناگون از جمله ژنوتیپ ٫ تاريخ کاشت ٫ تراکم ٫ رطوبت ٫ حاصلخيزی خاک ٫ دما وتشعشع قرار می گيرد.تراکم بوته به طرق مختلف از جمله تغيير در فضای موجود برای هر گياه و در نتيجه تغيير رقابت گياه برای مواد غذايی و منابع محيطی ٫ بر خصوصيات گياه اثر می گذارد.
به اين ترتيب تراکم مناسب گياهی٫مستلزم آگاهی کامل از ويژگی های فيزيولوژيکی گياه و همچنين ارتباط آن با عوامل محيطی می باشد.انتخاب تراکم بوته مطلوب برای گياه آفتاب گردان روغنی نسبت به ساير گياهان زراعی از اهميت بيشتری برخوردار است زيرا به دليل داشتن يک طبق منفرد کمتر از بقيه گياهان زراعی می تواند غير يک نواختی حاصل از تعداد بوته را جبران نمايد. همچنين ميزان روغن دانه آفتاب گردان به شدت تحت تاثير تراکم بوته قرار می گيرد.
مطالعات زيادی در ايران و ديگر نقاط دنيا بر روی اثرات تراکم گياه و رقم بر عملکرد دانه و اجزاء عملکرد دانه صورت گرفته است.بر طبق گزارش مجيد و اشنايدر٫افزايش تراکم بوته اثر معنی داری بر عملکرد دانه و تعداد دانه در طبق نداشته است.زافارونی و اشنايدر گزارش کردند که با افزايش تراکم بوته٫تعداد دانه در طبق کاهش می يابد.هولت و کمپبل بر رابطه معکوس بين تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه با تراکم گياه اشاره کرده اند.غروی نيز گزارش کرد که با افزايش تراکم بوته آفتاب گردان ٫ از تعداد دانه در طبق کاسته می شود و محققين ديگری نيز به همين موضوع اشاره کرده اند.گزارشات ديگری حاکی از آن است که با افزايش تراکم بوته٫ وزن هزار دانه کاهش می يابد.مجيد و اشنايدر گزارش کردند که تراکم گياه و اثر متقابل تراکم بوته و رقم بر عملکرد دانه و وزن هزار دانه اثر داشته اند.زافارونی و اشنايدر گزارش کردند که با افزايش تراکم بوته٫ خامت پوسته دانه کاهش پيدا کرده و نسبت پوست به مغز دانه کاهش يافته و در نهايت عملکرد دانه زياد می شود.ايشان همچنين به کاهش وزن هزار دانه در اثر افزايش تراکم بوته اشاره کرده اند.
نتايج و بحث:
نتايج تجزيه واريانس صفات مورد بررسی (جدول۱) مشخص نمود که اثر تراکم های مختلف بوته بر تعداد طبق در متر مربع٫ تعداد دانه در طبق٫ تعداد دانه در متر مربع٫ وزن هزار دانه و عملکرد دانه معنی دار بوده است. نتايج نشان داد که با افزايش تراکم بوته٫ تعداد طبق در متر مربع٫ تعداد دانه در متر مربع و عملکرد دانه افزايش ولی تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه کاهش می يابد. افزايش تراکم بوته باعث پيدايش رقابت بين گياهان جهت عوامل محيطی و نياز های رشد می گردد که اين امر باعث کاهش قطر طبق ها و تعداد دانه توليد شده در هر طبق گرديده است. ولی در مقابل به واسطه افزايش تعداد طبق در متر مربع و تعداد دانه در متر مربع در کل کانوپی نوعی محدوديت منبع ايجاد گرديده که نتيجه آن کاهش وزن هزار دانه بوده است. زافارونی و اشنايدر در مطالعه خود به همين مو ضوع اشاره کرد و به يک همبستگی منفی و قوی بين تراکم بوته و تعداد دانه در طبق اشاره نموده اند. غروی نيز با کاهش تعداد دانه در طبق در اثر افزايش تراکم بوته اشاره کرده است و نتايج مشابهی توسط ساير محققين نيز گزارش شده است. همچنين با افزايش تراکم بوته بر تعداد دانه در متر مربع افزوده شد.هر چند با افزايش تراکم بوته از تعداد دانه در طبق کاسته شد ولی افزايش تعداد بوته توانست اين کاهش را جبران نمايد و بيشترين تعداد دانه در متر مربع در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار به دست آمد و بيشترين سهم را در عملکرد دانه داشت. عملکرد دانه نيز با افزايش تراکم بوته افزايش پيدا کرد و بيشترين مقدار عملکرد دانه در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار حاصل شد. محققين ديگری نيز به افزايش عملکرد دانه در اثر افزايش تراکم بوته اشاره کرده اند. همبستگی بين عملکرد دانه و تعداد دانه در متر مربع و تعداد طبق در متر مربع مثبت و معنی دار بود(به ترتيب 0/68 و 0/47). در اين مطالعه تعداد دانه در طبق٫ تعداد دانه در متر مربع٫ وزن هزار دانه و عملکرد دانه به طور بسيار معنی داری تحت تاثير رقم قرار گرفتند. بيشترين تعداد دانه در طبق و دانه در هر متر مربع به ترتيب به ميزان 958/9 و 7550 مربوط به رقم زاريا بود.اين رقم به دليل داشتن بيشترين تعداد دانه در طبق های خود توانسته است تعداد دانه در متر مربع زيادتری نيز توليد کند که با نتايج خارگاخارات و نيروال مطابقت دارد. ارقام يوروفلور و آلزان از نظر تعداد دانه در متر مربع يکسان بودند و تفاوتی نداشتند. در بين ارقام مورد مطالعه٫ بيشترين وزن هزار دانه مربوط به رقم آلزان بود. از طرفی تعداد دانه در طبق رقم فوق از دو رقم ديگر کمتر بود و به همين دليل مواد فتوسنتزی ساخته شده در گياه به تعداد دانه های کمتری منتقل شده که باعث بهتر پر شدن دانه ها و افزايش وزن هزار دانه گرديده است. اثر متقابل تراکم بوته و رقم بر عملکرد دانه معنی دار نبود. بدين شکل که ارقام زاريا٫ آلزان و يوروفلور در تراکم ۱۳۰ هزار بوته در هکتار به ترتيب عملکردی معادل ۲۹۷۴ ٫ ۲۶۰۹ و ۲۴۵۷ کيلوگرم بر هکتار داشتند.
جدول ۱ - تجزيه واريانس عملکرد دانه و اجزاء عملکرد آن
ميانگين مربعات
تعداد طبق در متر مربع تعداد دانه در طبق تعداد دانه در متر مربع وزن هزار دانه عملکرد دانه درجه آزادی منابع تغيير
0/03 5768/56 127408/19 0/04 86084/89 2 بلوک
334/68** 54711/54** 64977477/77** 4/30** 657979/50** 2 تراکم بوته
0/003 133302/23** 7124946/90** 0/49** 453835/69** 2 رقم
0/003 51639/57** 1669898/43 0/16** 27767/37 4 تراکم بوته در رقم
0/008 10124/49 976142/98 0/003 110187/13 24 خطا
تک ستاره و دو ستاره به ترتيب معنی دار در سطوح احتمال ۵ و ۱ درصد
نتيجه گيری:
حداکثر عملکرد دانه در بين سه تراکم مورد آزمون٫ در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار حاصل شد و در بين ارقام مورد آزمون٫ رقم زاريا بيشترين عملکرد دانه را توليد کرد. بررسی اثرات متقابل تيمارها نشان داد که حداکثر عملکرد دانه مربوط به رقم زاريا تحت تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار بوده است٫
لذا اين رقم همراه با اين تراکم پيشنهاد می گردد. همچنین به علت کاهش قطر ساقه و قطر طبق در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار٫ برداشت مکانیزه راحت تر صورت گرفته و استهلاک دستگاه های برداشت کم شده و پوسیدن بقایای گیاهی در خاک نیز سریع تر و راحت تر صورت می گیرد که از این نظر نیز تراکم فوق مناسب ترین تراکم می باشد.
