بخشی از مقاله
ترانزیت مواد مخدر و روان گردان در مناطق ساحلی جنوب کشور و معضلات اجتماعی آن
خلاصه
مواد روان گردان یکی از معضلات مهم اکثر کشورهای جهان می باشد. با توجه به شیوع روزافزون استفاده از مواد روان گردان در ایران اسلامی، بررسی ابعاد مختلف این پدیده و معضلات ناشی از آن از اهمیت فراوانی برخوردار است و درک دقیق رابطه ی بین مصرف مواد روان گردان و معضلات ناشی از آن می تواند رهنمون مناسبی برای اداره بهتر جامعه به سیاست گذاران باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی ترانزیت مواد مخدر و روان گردان در مناطق ساحلی جنوب کشور و معضلات اجتماعی آن انجام شد. یافته های این پژوهش نشان دهنده ی نفوذ بیشتر مواد روان گردان در جنوب کشور نسبت به سایر مناطق کشور به دلیل وجود مرزهای آبی و سهولت قاچاق این مواد از طریق دریا برای قاچاق چیان می باشد. نتایج به دست آمده از تحقیق همچنین نشان می دهد که ترانزیت مواد مخدر در جنوب کشور باعث افزایش اعتیاد در این مناطق شده است که به طور متقابل این پدیده خود باعث روی آوردن جوانان به قاچاق مواد روان گردان شده است. افت تحصیلی پدیده ی دیگری است که یکی از دلایل آن رواج مواد روان گردان در مدارس و دانشگاه ها می باشد. از دیگر آثار سوء قاچاق مواد مخدر و روان گردان در جنوب کشور، کاهش امنیت در این مناطق و اختلال و خدشه بر امنیت ملی جمهوری سلامی ایران است.
کلمات کلیدی: ترانزیت مواد مخدر و روان گردان، جنوب ایران، معضلات اجتماعی
مقدمه
یکی ازمسایل ومعضلات مهم که به خصوص در چند سال اخیر به صورت جدی درجامعه ایران بروز نموده است،موضوع وابستگی و مصرف مواد محرک والکل و سوء استفاده از دارو های روانگردان و محرک به ویژه در میان جوانان و نوجوانان است. عوامل متعددی در پیدایش پدیده مصرف مواد محرک، داروهای روانگردان والکل دخالت دارد، که به منظور یافتن راهحلهای مقابله با آن ضرورت دارد مورد بررسی و کنکاش علمی قرار گیرد زیرا با وجود اقدامات انجام گرفته در جهت مبارزه با این پدیده متأسفانه تولید و مصرف مواد مخدر و روان گردان افزایش یافته است.
مواد مخدر زندگی انسانها وجوامع را نابود میکند، توسعه پایدار جوامع انسانی را مخدوش ساخته و موجب ارتکاب جرایم میگردد. مواد مخدر اکثر بخش های جامعه را در کلیه کشورها تحت الشعاع خود قرارداده است.استعمال موادمخدر،آزادی و رشد جوانان یعنی مهمترین دارایی و ثروت جهانی را در معرض تهدید قرار میدهد.مواد مخدر خطر بزرگی برای سلامت و رفاه انسانها، استقلال کشورها، دموکراسی و ثبات ملتها و نهایتا ساختار کلیه جوامع ومنزلت میلیونها انسان امیدوار و خانواده های آنان به شمار می آید.
جمهوری اسلامی ایران طی سالیان گذشته همواره مورد تهاجم قاچاقچیان مواد مخدر و روانگردان قرار گرفته است. موادر وانگردان تأثیر عمیقی برتمامی افراد و جوامع سراسر جهان دارد.در بعد فردی :موادمخدر و روانگردان، سلامت، زندگی و امنیت افراد را با خطر روبرو کرده است. در بعد ملی: ارتباط موادمخدر و روانگردان با جرایم باعث بروز مناقشات، معضلهای اجتماعی، تضعیف دولتها و عقب ماندگی کشورها شده است.
بحث مهم و اساسی این است که آیا ترانزیت مواد مخدر و مواد روان گردان تا چه حد موجب افزایش مشکلات اجتماعی به ویژه در حوزه مناطق جنوب کشور می شود. خصوصیات مناطق مرزی و جنوبی کشور قطعا زمینههای خاصی را جهت ارتکاب و یا توسعه جرایم مرتبط با مواد مخدر و روان گردان فراهم می کند که لازم است مورد بررسی علمی قرار گیرد.
پیشینه تحقیق
موضوع این پژوهش در زمرهی تحقیقات جدید و نو قرار میگیرد و تا کنون پژوهشی که به بررسی وضعیت ترانزیت مواد روانگردان در مناطق جنوب ایران پرداخته باشد در طی مطالعات پژوهشگر مشاهده نشد. بنابراین از جهت پیشینه، این پژوهش فاقد پیشینه معتبر میباشد. در بخش مربوط به معضلات اجتماعی مواد روانگردان در جنوب ایران قابل ذکر است که این بخش از پژوهش نیز برای مواد روانگردان و در جنوب ایران جدید میباشد و تحقیقات انجام شده در این زمینه مربوط به تأثیرات منفی مواد مخدر در کل جامعهی ایران میباشد.
روش تحقیق
با توجه به ماهیت پژوهش حاضر روش تحقیق آن به صورت کتابخانهای- تحلیلی میباشد. در این نوع از پژوهش محقق با بررسی مطالعات انجام شده در حیطه موضوع موردنظر و جمعآوری کامل اطلاعات و آمار موجود حول موضوع به تحلیل اطلاعات به دست آمده میپردازد و با توجه به وضعیت موجود اقدام به نتیجهگیری و بررسی آثار قاچاق مواد مخدر و روانگردان میکند.
سیر تحول تاریخی مواد مخدر و روانگردان در جهان
بر اساس تخمین دفتر کنترل مواد مخدر سازمان ملل (UNDCP) در گزارش سالانه میزان شیوع سوء مصرف مواد در فاصله سالهای 1998 - 2001 حدود 185 میلیون نفر از مردم در سراسر جهان دچار سوء مصرف مواد هستند که به عبارت دیگر 3/1 درصد جمعیت جهان یا 4/3 درصد جمعیت بالای 15 سال جهان را شامل می شود. دراین آمار 147 میلیون نفر حشیش، 33 میلیون نفر مشتقات آمفتامین ها (شامل متا آمفتامین و همچنین 7 میلیون نفر مصرف کننده اکستازی)، 13 میلیون نفر کوکائین، 13 میلیون نفر مواد افیونی (شامل 9 میلیون نفر مصرف کننده هروئین)سوء مصرف می کنند (اسعدی، .(1388
به طور کلی 0/4 درصد مرگ و میر های جهان 0/2) میلیون نفر)و 0/8 درصد 11/2) DALY میلیون سال)ناشی از سوء مصرف مواد می باشد که این امر در مردان بیشتر از زنان است. بالاترین میزان DALY ناشی از سوء مصرف مواد 2 -3/9) درصد)در ایران، عربستان، اقیانوسیه، آمریکای شمالی، اروپای غربی و کمترین میزان (کمتر از 0/5 درصد)در آفریقای جنوبی دیده می شود (اسعدی، .(1388
بر اساس تخمین سازمان بهداشت جهانی (WHO) در گزارش سال 2002، حدود 2 میلیون نفر مصرف کننده الکل و 1/3 میلیون نفر مصرف کننده سیگار در سراسر جهان می باشند.
به گزارش سازمان بهداشت جهانی 2005 WHO)،)، یک نفر از 10 فرد آلوده به ویروس در سراسر جهان به مصرف تزریقی مواد مخدر می باشد. در سراسر جهان 12/6 میلیون نفر مصرف کننده تزریقی مواد وجود دارند که در بعضی مناطق بیش از % 50 مصرف کنندگان جدید آلوده به ویروس HIV می باشند. استفاده از سرسوزنها و سرنگهای آلوده یکی از سریع ترین و آسان ترین راههای انتقال ویروس HIV است (دانش، .(1384
سیر تحول تاریخی مواد مخدر و روانگردان در ایران
درمورد زمان ورود تریاک به ایران نظرات گوناگونی وجود دارد. گروهی از مورخان ورود تریاک را یادگار یورش اعراب دانسته و گفته اند تریاک با حمله اعراب از مصر و عربستان به ایران آمده و از همان دوران خوردن آن به عنوان داروی مسکن دردها و درمان بی خوابی رایج شده است. برخی دیگر لشکر مغول را عامل گسترش این ماده در ایران دانسته اند اگر چه رازی وبوعلی سینا پیش از این دوره خواص تریاک را می شناختند درمودرد تریاک خوردن ایرانیان اغلب مورخین متفق القول اند که این عادت از زمان سلسله صفویه ایجاد شده است. تریاک خواری در دوره شاهان در ایران زمین شیوع سرسام آوری داشته تا حدی که بعضی از شاهان این سلسله هم معتاد بوده اند. اگر چه خوردن تریاک در زمان صفویه در ایران رایج بوده اما کشیدن تریاک از زمان قاجار و دقیقاً از عصر ناصر الدین شاه شروع شد (فرجاد، .(1385
اولین قانون رسمی ممنوعیت مصرف تریاک در سال 1290 ه. ش به تصویب رسید. با تصویب این قانون نه تنها تقاضا برای تریاک کاهش پیدا نکرد بلکه تهیه و فروش غیر قانونی تریاک هم رواج یافت.
در سال 1334 قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک تصویب و اجرا شد. با تصویب این قانون، برای اولین بار قاچاق مواد مخدر از جمله هروئین و مرفین از خارج به داخل به صورت تجارت سودمندی درآمد و موجب تغییر تدریجی الگوی مصرف و رواج هروئین گردید. در سال 1347مجدداً کشت تریاک در نواحی خاصی از کشور تحت نظارت وکنترل دولت آزاد اعلام شد. در دهه پنجاه، پس از افزایش ناگهانی درآمد نفت، مقامات درمانی کشور طرح های جدیدی رابرای مراکز درمان و بازپروری معتادان تهیه کردند که با پیروزی انقلاب و تغییر سیاستها و اولویت ها نیمه کار رها شدند.
درمرداد ماه 1359 ستاد مرکز هماهنگی مبارزه بااعتیاد تأسیس شد که تعیین خط مشی وسیاست کلی، برنامه ریزی تهیه استانداردها و ضوابط مربوط به مواد مخدر را بر عهده گرفت (فرجاد، .(1385
در سال 1362 مراکز بازپروری به سازمان جدید التأسیس بهزیستی انتقال یافت و به مراکز توانبخشی معتادان تغییر نام یافتند. تا سال 1367 اقدامات انجام شده برای حل مشکل اعتیاد منحصراً به فعالیتهای مقابله با عرضه اختصاصی داشت. دراوایل دهه 1370 بتدریج در مجامع علمی و دانشگاهی کشور نگرش کاهش تقاضا گسترش یافت و اولین اقدامات اساسی کاهش تقاضا در معاونت امور فرهنگی و پیشگیری از اعتیاد صورت گرفت. اولین برنامه پنج ساله کاهش تقاضای مصرف مواد توسط کارشناسان سازمان بهزیستی کشور و وزارت بهداشت در تابستان 1377 ارایه شد. از سال 1379وزارت بهداشت نقش بیشتری را در فعالیتهای کاهش تقاضا ایفا کرد و آموزش پزشکان بخش خصوصی در مورد روشهای علمی درمان اعتیاد را آغاز نمود. در تابستان 1381 کمیته کشوری کاهش آسیب توسط معاونت سلامت وزارت بهداشت با هدف کاهش آسیب توسط معاونت سلامت وزارت بهداشت باهدف کاهش
آسیب های ناشی از اعتیاد تزریقی مخصوصاً گسترش بیماری ایدزتأسیس شد. از دیگر اقدامات انجام شده در معاونت سلامت، ادغام برنامه پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد در نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه کشور، تأسیس درمانگاههای درمان نگهدارنده با متادون و طرح کاهش آسیب در معتادان خیابانی است (نقرهکار، .(1388در سال 1328 طی کنفرانس سازمان ملل اجازه کشت و تولید مجاز تریاک بین کشورهای مختلف تقسیم شد. بیشترین سهم ترکیه 50) درصد) و ایران 25) درصد) واگذار شد (فرجاد، .(1385
ترانزیت مواد مخدر و روانگردان در جنوب ایران
این مبحث از پژوهش دارای دو گفتار میباشد. که در گفتار اول به ترانزیت مواد مخدر و روانگردان در استان کرمان و در گفتار دوم به ترانزیت مواد مخدر و روانگردان در استان هرمزگان پرداخته میشود.
ترانزیت مواد مخدر و روانگردان در استان کرمان
متاسفانه قاچاق مواد مخدر صنعتی همچنان در شرق کشور در حال افزایش است. کشور ایران به علت همسایگی با افغانستان - که 92 درصد مواد مخدر سنتی دنیا را تولید می کند- و مرز طولانی که با آنها دارد، ناخواسته در کوریدور عبور بیشترین حجم مواد مخدر در دنیا قرار گرفته و طبیعتا بیشترین آسیب را کشور ایران و استان کرمان از این موضوع دیده است.استان کرمان به دلیل وسعت زیاد و موقعیت جغرافیایی خاص برای قاچاق مواد مخدر شرق کشور مورد توجه قاچاقچیان و سودجویان قرار گرفته است.طبق بررسی ها 70 درصد مواد مخدر قاچاق از مرزهای شرقی کشور از استان کرمان عبور داده می شود که طبق آمار موجود روند افزایش قاچاق مواد مخدر صنعتی طی ماههای اخیر ادامه دارد. کویر 40 هزار کیلومتری بدون جمعیت با بستر مناسب برای قاچاق مواد مخدر به کشور افغانستان وصل است و این جغرافیای خشک برای عبور تا پشت مرزهای غرب کشور مناسب بوده و از جمله عواملی بوده که زمینه قاچاق مواد را فراهم کرده است (محمدینوده، .(1386
کرمان در زمینه کشف و برخورد با قاچاق مواد مخدر رتبه اول کشور را در اختیار دارد.با وجود اینکه این حجم مواد مخدر از استان کرمان قاچاق می شود، مردم استان کرمان طبق آمار رسمی رتبه دهم در مصرف مواد مخدر کشور را دارند که دلیل اصلی این رتبه نیز عبور کریدور مواد مخدر از این استان است.با افزایش قاچاق مواد مخدر صنعتی و همچنین گران شدن مواد مخدر سنتی،قاچاقچیان درصدد تغییر الگوی مصرف مواد مخدر در ایران هستند و این تحرکات در این راستا صورت می گیرد.علت افزایش قیمت تریاک در واقع عوامل اشتغالگر در افغانستان و مافیای مواد مخدر هستند که با دپوی مواد مخدر سنتی در افغانستان و از سویی تولید فراوان مواد مخدر صنعتی درصدد ضربه زدن به جامعه هدفشان هستند.قیمت مواد مخدر سنتی در سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است و از سوی دیگر قیمت مواد مخدر صنعتی بسیار پائین آمده است (محمدینوده، .(1386
ترانزیت مواد مخدر و روانگردان در استان هرمزگان
با توجه به موقعیت جغرافیایی استان هرمزگان این منطقه از سالیان دور مسیر ترانزیت بزرگترین تولیدکننده موادمخدر جهان یعنی افغانستان بوده است اما امروز هرمزگان با اقدامات و مبارزات همه جانبه، خود را سپر بلای کشورهای دیگر قرار داده است. قطعا ورود حجم بالای موادمخدر از کشورهای افغانستان و پاکستان به مرزهای ما برای مصرف داخلی ایران نیست بلکه این مواد برای ترانزیت به کشورهای دیگر وحتی اروپا از این مسیر عبور میکند.
موقعیت خاص هرمزگان با وجود هزار و 100 کیلومتر مرز آبی و همجواری با استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان که مرز مشترک با افغانستان و پاکستان دارند، موجب شده تا پدیده قاچاق مواد مخدر از سالهای دور در این منطقه موجودیت پیدا کند. در چند سال اخیر عزم همگانی در کشور با همکاری کلیه دستگاههای اجرایی استان و ارگانهای انتظامی و نظامی برای مقابله با ورود موادمخدر از این منطقه ایجاد شده که مسیر را برای قاچاقچیان بسیار نا امن کرده است (خلعبری، .(1388
افغانستان به عنوان بزرگترین تولید کننده مواد اولیه مخدر جهان در کنار کشور ایران قرار دارد و متاسفانه تولید مواد مخدر در این کشور بعد از حضور ناتو در سال 2002 از حداکثر دو هزار تن به رقم فزاینده 80 هزار تن رسیده است. منطقه جنوب کشور و از جمله استان هرمزگان همه توان خود را برای مقابله با ورود و ترانزیت مواد مخدر از کشورهای افغانستان و پاکستان به کشورهای دیگر گذاشته است، اما قطعا مقابله با این پدیده خطرناک عزم جهانی میطلبد (خلعبری، .(1388
معضلات ناشی از ترانزیت مواد روانگردان
این بخش دارای دو قسمت میباشد. قسمتاول این مبحث مشکلات ناشی از شناسایی باندهای تبهکار که مشغول قاچاق مواد روانگردان میباشند را بیان میکند، و قسمتدوم به ضعف مأمورین در کشف مواد روانگردان میپردازد.
مشکلات ناشی از شناسایی باندهای تبهکار
این روزها قاچاقچیان مواد مخدر به جای حمل تریاک که باید در حجم بسیار بالاحمل شود برای این که از دسترس مأموران مرزبانی و ستاد مبارزه با مواد مخدر دور باشند اقدام به تولید مواد مخدر صنعتی نموده اند که گفته می شود اکثر لابراتورهای آن ها در خاک پاکستان و افغانستان است اگر چه بخشی از مواد صنعتی مصرفی مثل شیشه در کشور نیز تولید می شود. متاسفانه به رغم سرمایه گذاری کلان دولت در سال های اخیر در انسداد مرز آبی جنوب ایران که نصب تجهیزات و ابزار جلوگیری از تردد کاروان های قاچاق در کاهش مواد افیونی از طریق مرزهای آبی تاثیر خوبی داشته و کنترل و مراقبت نیروهای مستقر در مرز موجب کاهش شدید قاچاق تریاک شده است ولی هنوز در ارتباط با قاچاق مواد مخدر صنعتی چندان کارساز نبود (دانش، .(1384
تنها راه کاهش قاچاق شیشه از مرز جنوبی ایران اولا شناسایی دقیق قاچاقچیان شیشه است و دوما کنترل شدیدتر مرز و سوما جلوگیری از هزاران کالای قاچاقی است که در بازارهای جنوب ایران به فروش می رسد زیراگفته می شود مواد مخدر شیشه در لابه لای این اجناس جا سازی می شود. بعد از حضور غربیها در افغانستان و تبلیغات گسترده در حمایت از کاهش تولید مواد مخدر متاسفانه تولید مواد مخدر با افزایش قابل ملاحظهای روبرو بوده و به دنبال آن تقاضا نیز در سایر نقاط جهان افزایش یافته است. همه ما در مرزهای آبی و خاکی خود درگیر با قاچاقچیان هستیم که امروز بخش دریایی نیز به آن اضافه شده است. اشتراکات فرهنگی می تواند پشتوانه خوبی برای همکاریهای اثربخش بین همه کشورهای حوزه خلیج فارس در مقابله با این پدیده باشد. پلیس مبارزه با مواد مخدر ایران به منظور مقابله با قاچاق و ترانزیت دریایی، ارتقای همکاری با مسئولان منطقهای را در دستور کار قرار داده است که دفتر مرکزی مقابله با مواد مخدر سازمان ملل و سایر دفاتر این مرکز در کشورهای مختلف از این ایده استقبال کردهاند (دانش، .(1384
×
ضعف مأمورین در کشف مواد روانگردان
در این قسمت با به دست دادن شاخصهایی تأثیرات قاچاق موادمخدر بر امنیت ملیجمهوری اسلامی ایران مطالعه می شود تا فرضیه وجود تبعات منفی قاچاق موادمخدربر امنیت کشور به آزمون کشیده شود.
الف- نفوذپذیری مرزها
با توجه به از بین رفتن زمینههای تولید موادمخدر در داخل (اعم از کشت و یا تبدیلتریاک به هرویین) و ورود تمامی این مواد از خارج کشور، مسأله مرز و موادمخدر ازیکدیگر جداییناپذیرند. از سوی دیگر باید گفت حفظ امنیت مرزها و نفوذناپذیری آن، یکی از شاخصهای امنیت هر کشوری محسوب می شود و افزایش قاچاق موادمخدر بهچند صورت امنیت مرزها و نفوذناپذیری آن را تهدید می کند:
1 ـ افزایش تعداد درگیریها و تلفات: هم اینک محمولههای عمده و بزرگ مواد بهوسیله کاروآن های بزرگ مجهز به تجهیزات مدرن مانند دستگاههای پیشرفته مخابراتی، دوربینهای دید در شب، انواعسلاحها و بعضاً موشکهای ضدهوایی به همراه نفراتآموزشدیده و آشنا به منطقه وارد کشور میشوند. از اینرو مقابله با آنان به سادگیگذشته امکانپذیر نیست (ستوده، .(1386
2 ـ افزایش هزینههای کنترل مرز: مرز 1295 کیلومتری ایران با پاکستان و افغانستانو نیز مرزهای آبی جنوب کشور در معرض تهدید و نفوذ باندهای قاچاق موادمخدر قراردارند. جمهوری اسلامی برای مقابله با وروداین محموله ناچار از صرف هزینههای بسیار برای کنترل و انسداد مرزها گردیده است (ستوده، .(1386
3 ـ آلودگی نیروهای مقابلهکننده: بدون این که قصد ایراد اتهام به افراد یا نهادیوجود داشته باشد می توان احتمال آلودگی مقابلهکنندگان با این پدیده را متصور دانست.
4 ـ تسهیل ورود سایر کالاهای قاچاق از مرزها: بررسیهای به عمل آمده گویایوجود رابطه همبستگی میان قاچاق موادمخدر و قاچاق کالا هستند (ستوده، .(1386
5 ـ قاچاق موادمخدر و افزایش خروج غیرمجاز: اکثر ترددکنندگان غیرمجاز برایخروج از کشور از معابر و مسیرهایی استفاده می کنند که مورد استفاده قاچاقچیان کالا وموادمخدر است. چرا که دور از دسترس و خارج از کنترل بودن این مسیرها به وسیلهقاچاقچیان محرز شده وگرنه آنان به حمل محمولههای گرانبهای خود از این مسیرهااقدام نمیکردند (کرمپور، .(1379
6 ـ تسهیل تردد اتباع بیگانه: میان قاچاق موادمخدر و تردد اتباع بیگانه نیز رابطهمعناداری به چشم میخورد. مرزهای شرقی کشور که دالان عمده ورود محمولههایموادمخدر به کشور هستند، مسیر عمده ورود غیرقانونی اتباع بیگانه نیز بهشمارمیروند (کرمپور، .(1379
