بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر محلولپاشی متانول و سدیم نیتروپروساید بر عملکرد و اجزاي عملکرد آفتابگردان تحت تنش کمآبیاري، آزمایشی در سال 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه صنعتی شاهرود اجرا شد. آزمایش در قالب اسپلیت پلات فاکتوریل بر پایه طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار انجام گرفت. تیمارهاي آزمایش شامل 2 سطح آبیاري هر 8 روز یکبار - عدم تنش - و هر 16روز یکبار - تنش - به عنوان فاکتور اصلی و 3 سطح متانول - صفر، 15 و 30 درصد حجمی - و 3 سطح سدیم نیتروپروساید - صفر، 50 و 100 میکرومولار - به عنوان فاکتورفرعی بودند. نتایج نشان داد کاربرد ترکیبی 100 میکرومولار سدیم نیتروپروساید و 15 درصد حجمی متانول وزن هزار دانه را به میزان 25 درصد افزایش و تعداد دانه پوك در طبق را به اندازه 14 دانه معادل 34/03 درصد کاهش دهد. محلولپاشی با دو غلظت 50 و 100 میکرومولار سدیم نیتروپروساید به ترتیب موجب افزایش 8/26 و 19/07 درصدي عملکرد دانه در شرایط تنش نسبت به شاهد گردید.
مقدمه
با توجه به اهمیت دانههاي روغنی و واردات بیش از 90 درصدي روغن مورد نیاز کشور، افزایش سطح زیر کشت و عملکرد دانه هاي روغنی در واحد سطح مهم میباشد. یکی از گیاهان روغنی مناسب براي اقلیم کشور آفتابگردان است. آفتابگردان گیاهی یکساله و بومی نواحی مرکزي قاره امریکا است. این گیاه نیز مانند سایر گیاهان ممکن است در دوره رشد خود با انواع تنشهاي محیطی روبرو شود که منجر به صدمه به گیاه میشود. مطالعات زیادي نشان داده است که کمآبی یکی از مهمترین عوامل محدود کننده رشد آفتابگردان است. از بین تنشها، تنش کمآبی یک تنش غیرزنده عمومی است که به طور جدي، تولید محصولات کشاورزي را در بیشتر نقاط جهان متأثر میسازد. امروزه تنش کمآبی به مهمترین عامل آزاردهنده گیاهان تبدیل شده است . - 2 - اخیراً محققین به دنبال ترکیباتی هستند که بتواند سبب کاهش اثرات تنش کمآبی در گیاهان و موجب تثبیت عملکرد در آنها گردد. متانول به عنوان سادهترین الکل تک کربنی موجب همبستگی مثبت بین محتواي آب نسبی وافزایش غلظت کلروفیل، پروتئین و فعالیت آنزیم روبیسکو در جهت یاري رساندن به گیاه در شرایط تنش میگردد. گزارشها نشان میدهد محلولپاشی متانول سبب کاهش نیاز آبی گیاهان در شرایط گرم میشود. طبق گزارشات، محلولپاشی 10 تا 50درصد متانول سبب افزایش عملکرد و رشد در گیاهان میشود . - 5 - یکی دیگر از موادي که اخیًرا به منظور کاهش اثرات تنش در گیاهان مورد آزمایش و استفاده قرار گرفته است، سدیم نیتروپروساید است. این ترکیب به صورت پودري قرمز رنگ وتنظیم کننده رشد گیاهی است. سدیم نیتروپروساید یک ترکیب رها کننده نیتریک اکسید است. نیتریک اکسید یک مولکول فعال زیستی است که در شرایط تنش به طور فزایندهاي در اندامهاي گوناگون گیاه دیده میشود. این ترکیب در تحریک جوانه زنی بذر، تقسیم سلولی، افزایش میزان کلروفیل و بسیاري از اعمال دیگر سلول دخالت دارد و قادر است با گونههاي فعال اکسیژن واکنش دهد و آسیب ناشی از آنها را کاهش دهد . - 1 -
مواد و روشها
این آزمایش در تابستان 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه صنعتی شاهرود روي گیاه آفتابگردان انجام شد. تیمارهاي آزمایش در دو سطح عدم تنش 8 - روز - ، و تنش 16 - روز - به عنوان فاکتور اصلی و سه سطح متانول - صفر، 15 و 30 درصد حجمی - و سه سطح سدیم نیتروپروساید - صفر، 50 و 100 میکرومولار - به عنوان فاکتور فرعی بودند، که در سه تکرار در قالب آزمایش اسپلیتپلات فاکتوریل بر پایه طرح بلوكهاي کامل تصادفی سازماندهی شدند. درکل، آزمایش شامل 54 کرت که در هر کرت 4 خط به طول 5 متر - با رعایت فاصله روي ردیف 20 و بین ردیف 60 سانتی متر - قرار گرفت. دوخط وسط جهت نمونه برداري و دوخط کناري به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد. بذر آفتابگردان مورد استفاده رقم هایسان 36 بود. کاشت بذر به صورت دستی و در عمق 5 سانتیمتري انجام شد. تیمار آبیاري بعد از استقرار بوتهها اعمال گردید. محلولپاشی با متانول و سدیم نیتروپروساید به ترتیب 44 و45 روز پس از کاشت در مرحله 6 تا 7 برگی هنگام عصر و در هواي ملایم انجام شد. عملکرد و اجزاي عملکرد توسط 6 بوته برداشت شده از هر کرت تعیین گردید، تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزارهاي SAS و MSTATC و مقایسه میانگین بر اساس آزمون LSD در سطح 5 درصد انجام شد.
نتایج و بحث
وزن هزار دانه
وزن هزار دانه از تنش کمآبیاري و اثر متقابل متانول × سدیم نیتروپروساید درسطح احتمال 5 درصد و اثر اصلی محلولپاشی متانول و سدیم نیتروپروساید در سطح احتمال 1 درصد تأثیر پذیرفت - جدول . - 1 تنش کمآبیاري موجب کاهش معنیداري در هزار دانه گردید به طوري که با افزایش دور آبیاري از 8 روز به 16 روز به ترتیب وزن هزار دانه از 97/314 گرم به 78/869 گرم رسید و موجب کاهش 18/95 درصدي در این صفت شد - شکل . - 1 نتایج اثر متقابل محلولپاشی متانول × سدیم نیتروپروساید نشان داد که کاربرد توأم 100 میکرومولار سدیم نیتروپروساید و متانول 15 درصد حجمی بیشترین مقدار وزن هزار دانه معادل 104/6 گرم را به خود اختصاص داد و موجب افزایش 25/01 درصدي این صفت نسبت به شاهد گردید
جدول پیوست -1 میانگین مربعات وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، تعداد دانه پوك در طبق و عملکرد دانه تحت تأثیر تنش کمآبیاري و محلولپاشی متانول و سدیم نیتروپروساید
شکل -1 مقایسه میانگین وزن هزار دانه تحت تأثیر تنش کمآبیاري شکل -2 مقایسه میانگین وزن هزار دانه تحت تأثیر ترکیبات تیماري حاصل از محلولپاشی متانول و سدیم نیتروپروساید
تعداد دانه در طبق
از بین منابع تغییر تنها تنش کمآبیاري تأثیر معنیداري بر تعداد دانه در طبق داشت - جدول . - 1 در شکل 3 ملاحظه میگردد که تنش کمآبیاري سبب کاهش 18/92 درصدي این صفت شد. کوچکی و سرمدنیا - 1388 - گزارش کردند ماده خشک ذخیره شده در بذر عمدتاً نتیجه فتوسنتز انجام شده میباشد، بنابراین در اثر تنش خشکی تعداد سلولهاي بنیادي کاهش مییابد و تعداد دانه کمتري تولید میگردد . - 4 -
شکل -3 مقایسه میانگین تعداد دانه در طبق تحت تأثیر تنش کمآبیاري
تعداد دانه پوك در طبق اثر کلیه منابع تغییر به جزء اثر متقابل سه جانبه - متانول × سدیم نیتروپروساید × تنش - و - متانول × تنش - بر تعداد دانه پوك در طبق معنیدار بود - جدول . - 1 محلولپاشی سدیم نیتروپروساید در شرایط تنش موجب کاهش معنیداري در تعداد دانه پوك در طبق گردید، به طوري که استفاده از هر دو سطح 50 و 100 میکرومولار سدیم نیتروپروساید در شرایط تنش موجب شد تعداد دانه پوك در طبق به ترتیب 12/77 و 29/32 درصد نسبت به شاهد کاهش یابد - شکل . - 4 همانطور که در شکل 4 مشاهده میشود محلولپاشی این ماده در شرایط عدم تنش تأثیر معنیداري را نشان نداد. با بررسی مقایسه میانگین اثر متقابل محلولپاشی متانول و سدیم نیتروپروساید، مشاهده گردید، در بین ترکیبات تیماري کاربرد همزمان 100 میکرومولار سدیم نیتروپروساید و متانول 15 درصد حجمی موجب شد تعداد دانه پوك در طبق به اندازه 14 دانه معادل 34/03 درصد کاهش یابد.
