بخشی از مقاله
برنامه هاي واكسيناسيون گاوهاي شيري و گوشتي
بيماري هاي مسري توليدات سودمند گوشتي و شيري دامها را تهديد مي كند. واكسيناسيون يك روش بسيار مهم در كنترل و جلوگيري از اين بيماري ها مي باشد. اما به هر حال، يك برنامه ي واكسيناسيون جانشين خوبي براي تغذيه ي خوب، تهويه ي مناسب، اقدامات بهداشتي مؤثر و ديگر روشهائي كه براي مديريت سلامت انجام مي گيرد نمي تواند باشد.
برنامه هاي واكسيناسيون بايستي با همكاري انجمن دامپزشكان باشد. شرايط فردي يك رمه (گله گاو) مانند تاريخ بيماري، مديريت، شرايط مكاني، نحوه ي غذا دادن، پرورش و عوامل ديگر برنامه هاي واكسيناسيون را تحت تأثير قرار مي دهد حالا اين واكسيناسيون چه براي گاوهاي گوشتي و يا چه براي گاوهاي شيري باشد. نوع واكسن مثل ميكروب كشته يا ضعيف شده، زمان بندي، هزينه ها و مزايا و عوامل ديگر بايستي مورد بررسي قرار گيرد. دستورالعمل و نسخه هاي جدي و مؤثر كه براي تمامي توليدات دامي مفيد و مناسب باشد به طور عملي وجود ندارند و در صورتي كه با احتياطهاي حرفه اي همراه نباشند و يا اگر به پيشينه ي دام بصورت فردي توجه نشود حتي مي تواند خطرناك نيز باشد. اگر واكسيناسيون به طور صحيحي صورت نگيرد ممكن است واكسن كارائي نداشته باشد و يا حتي مي تواند عواقب ترسناك و وخيمي نيز داشته باشد.
واكسن كمكي است كه از بيماري هاي واگيردار جلوگيري مي كند. اما واكسن هاي معدودي وجود دارند كه براي تمامي دام هاي يك گله به طور صد در صد (100%) ايمني ايجاد كنند. اكثر واكسن ها سطح عمومي ايمني را براي گله بالا مي برند به گونه اي كه خطر انتشار بيماري مسري در پائين ترين حد قرار مي گيرد.
بررسي هاي عمومي موقع طراحي يك برنامه ي واكسيناسيون
آنتي سرم ها (ضد سرم ها) از خون حيواناتي كه در مقابل يك بيماري مشخص مقاوم و ايمن
هستند ساخته مي شود. آنها شامل پادتن هايي هستند كه مي توانند در مقابل آن بيماريها حفاظت و ايمني سريعي به وجود آورند. اين ايمني نسبتاً كوتاه مدت هستند و معمولاً تنها 2 يا 3 هفته طول مي كشند. آنتي سرمهايي كه در حجم هاي زياد تزريق مي شوند معمولاً گران بوده و براي بسياري از بيماري هاي مسري در دسترس نمي باشند. اين گونه تزريقات معمولاً در زمان شيوع بيماري هايي مثل اينتروتوكسيما (enterotoxemia) در گوساله هاي تازه به دنيا آمده هستند.
بعضي از واكسن ها به وسيله ي تضعيف كردن عامل بيماري زا توليد مي شوند در اين مورد عامل بيماري (ارگانيسم) زنده باقي مانده و تكثير مي شود و در حيوان بيماري كه تحت واكسيناسيون قرار گرفته است ايمني ايجاد مي كند بدون اينكه بيماري ايجاد كند. اكثر واكسن هايي كه حاوي ميكروب هاي زنده ي ضعيف شده هستند به گاوهاي آبستن (حامله) تزريق نمي شوند به خاطر اينكه اين گونه ميكروب ها مي توانند به جنين حمله كرده و باعث مشكلاتي در تولد و يا حتي منجر به سقط جنين شوند. واكسن هاييكه حاوي ويروس ضعيف شده ي مسري هستند مثل rhino-tracheits گاوي و ويروس اسهال گاوسانان از جمله واكسن هاي قابل تزريق هستند. واكسن هايي كه حاوي ويروس هاي ضعيف شده هستند بالاتر از واكسن حاوي ويروس كشته شده ايمني ايجاد مي كنند، اما به هر حال ممكن با تزريق اين واكسن ها به دام هاي حامله و يا پُر استرس (استرس دار) تا اندازه اي ريسك كنيم.
واكسن ها معمولاً براي گوساله هاي تازه متولد شده (young cave) مؤثر واقع نمي شوند. چون دستگاه ايمني نابالغ آنها ممكن است قادر به پاسخ گويي به واكسن ها يا آنتي ژنها نباشند. پادتنهايي كه از كلستروم (colostrums) مادر گرفته مي شود و براي محافظت گوساله در برابر بسياري از بيماري هاي مسري محافظت مي كند هم ممكن است جلوي پادتن ها را مسدود كند و يا آنها را از بين ببرد. اين پديده به "دخالت پادتن هاي مادري" مشهور است و عمده ترين دليل براي واكسينه نكردن گوساله هاي تازه متولد شده در مقابل چندين بيماري مسري است.
برنامه هاي واكسيناسيون براي گاوهاي گوشتي / گله ي گوساله ها
گوساله هاي كوچك (گوساله هاي شيرخوار)
واكسن دهاني روتا و كروناويروس (Dral rotavirus and coronavirus vaccine)
اين دو عامل ويروسي كه در گوساله هاي كوچك هستند به طور دهاني با يك واكسن تركيبي به دام داده مي شود. در صورت امكان آنها بايستي قبل از خوردن كلُستروم (colostrums) داده
شود. اكثر دامپزشكان ترجيح مي دهند كه قبل از زايمان از روتا/كرونوويروسهاي/اي كولي (rotavirus/coronavirus.Ecoli) در مادر استفاده كنند كه بستگي به نوع پادتن هاي حفاظتي گوساله ها دارد.
واكسيناسيون گوساله در مقابل بيماري هاي مسري گاوي از قبيل (rhino-trachei tis (IBR)، ويروس گاوي اسهال، پاراآنفولانزاي-3 (PI-3) و ويروس سينكيتيال (syncytial) تنفسي (BRSV) معمولاً چندين ماه پس از تولد به تأخير انداخته مي شود به خاطر اينكه پادتن هاي مادر در ماه هاي اول تولد دخالت مي كند. بعضي مواقع دامپزشكان واكسيناسيون را در زمان شيوع بيماري و گاهي بر روي گوساله هاي شيري كه تجربه اين بيماري را در گذشته داشته اند ولي در حالت طبيعي اين توصيه توسط اكثر عمل كننده هاي اين كار نمي باشد. واكسيناسيون گوساله هاي كوچك (شيري) با واكسن دماغي IBR/PI3 از اكثر مشكلات و دخالت هاي ايجاد شده توسط پادتن هاي مادر جلوگيري مي كند.
گوساله هاي گوشتي علفي (از شير گرفته شده)
كلُستريديا (clostridia)
اغلب گوساله ها قبل از شير گرفته شدن در مقابل بيماري هاي كلستريدي (clostridial) واكسينه مي شوند.
بيماري هاي كلسترويدي شامل بيماري هاي زير هستند:
Clostridium chauvoei كه منجر به سياهي ساق پاي حيوان مي شود.
Clostridium septicum كه منجر به رادماي بدخيم مي شود.
Clostridium pertringen كه منجر به اينتروتوكسيماي نوع D , C , B مي شود.
Clostridium sordellii كه منجر به مرگ ناگهاني مي شود.
Clostridium novyi منجر به مرگ ناگهاني مي شود.
Clostridium haemolvtica كه منجر به آب قرمزي (Red water) مي شود.
آب قرمزي فقط در مناطق محدود بومي اتفاق مي افتد و در نيمه ي غربي شيوع ندارد.
(pinkeye) چشم صورتي
در برخي از دامها، چشم صورتي بودن مشكل دائمي و پايداري است. در اين گونه دام ها واكسن مربوطه قبل از اينكه خطر اين بيماري به بالاترين حد برسد استفاده مي شود.
واكسن هاي دام هاي گوشتي شيرخوار و شيوه هاي سلامت (ايجاد شرايط لازم ضروري) توليد كنترهايي كه قصد حفاظت از گوساله هاي خود را دارند بايستي 14 تا 21 روز قبل از اين كه آنها را از شير بگيرند بايستي آنها را واكسينه بكنند. موقعي كه خطر در حد بالاي خود است استرس بيشتر شده و دستگاه ايمني قبل از شير گرفتن گوساله، براي چندين بيماري تنفسي و بيماري هاي ديگر توسعه مي يابد. اين برنامه همچنين بر روي تمام ماده گوساله هاي جايگزين شده كه در گله نگه داري خواهند شد بايستي انجام شود.
IBR (بيماري تنفسي و مسري گاوي)
BVD (ويروس اسهال گاوي)
PI3 (پاراآنفولانزاي-2)
BRSV (ويروس سينكيتال تنفسي گاوي)
واكسن كلستريدياي هفت كاره (7-way)
هموفيلي سامنوس Haemophilus somnus
كرم زادي (انگل ها)
آخته كردن و بريدن شاخ ها در صورتي كه قبلاً اين كار صورت نگرفته باشد انجام ليپتوس پيروس (Leptospirosis) براي ماده گوساله هاي جايگزين شده.
واكسيناسيون براي از بين بردن باكتري هاي مضر انتخابي است.
تست حاملگي (ماده گاوهاي گوشتي و ماده گوساله ها)
ماده گاوها و ماده گوساله ها را با واكسن هاي تقويتي و ميكروب زدا ايمن كنيد:
IBR , PI-3 , BVD , BRSV (خطرساز بوده و بايستي با دامپزشك مشورت شود)
ليپتوس پيروس (Leptospirosis) در صورتي كه قبل از پروار صورت نگرفته بايستي انجام گيرد.
قبل از پروار (ماده گاوهاي گوشتي و ماده گوساله ها)
• واكسينه كردن تقويتي براي بيماري هاي ويروسي كه گفته شد (درصورتي كه قبلاً در زمان امتحانات لمسي حاملگي در پائيز صورت نگرفته باشد)
• تزريق واكسن تقويتي براي ليپتوس پيروس
واكسيناسيون قبل از پروار براي "ليپتوس بيروس" معمولاً براي اكثر دام ها در پائيز قابل قبول است. توليدكنندگاني كه تنها سالي يك بار دام ها را پروار مي كنند بايستي واكسي
ناسيون را در پائيز زماني كه از گاوها تست حاملگي گرفته شده است انجام داد.
واكسيناسيون قبل از پروار بايستي حدود 5 هفته قبل از پروار صورت پذيرد تا از استرس و تنش احتمالي و يا مشكلات مربوط به بارداري جلوگيري شود.
قبل از زايمان:
واكسن روتاويروس، كروناويروس، و اي كولي- اين واكسن دوبار روي ماده گوساله هاي جايگزين شده صورت مي پذيرد و اين كار بايستي در حدود 3 تا 6 هفته قبل از زايمان صورت گيرد. ماده گاوها را مي توانيد يك بار موقعي كه 3 هفته به زايمان مانده است واكسينه كنيد و يا طبق همان برنامه ي زمان بندي شده مي توانيد دو بار واكسينه كنيد.
گاوهاي نر
واكسن هاي BRSV , PI3 , BVD , IBR و ليپتوس پيروس سالانه بايستي تزريق شود.
برنامه هاي واكسيناسيون براي ماده گوساله هاي شيري در 3 تا چهار ماهگي
واكسن هاي گروه كلستروديالي در 3 تا 4 ماهگي يا زودتر بسته به خطرات آن در 5 تا 6 ماهگي
IBR , BVD , PI-3 , BRSV
هموفيلي (Haemophilus)
گروه كلستروديال
لپتوس پيروس (Leptospirosis)
انگل زدائي
از بين بردن شپش و لارو و حشرات انگل در اوايل پائيز، بر اساس نياز بايستي تكرار شود.
قبل از پروار
IBR , BVD , PI-3 , BRSV
ليپتوس پيروس
قبل از زايمان:
روتاويروس، كُروناويروس، اي كولي دو بار در 3 تا 6 هفته مانده به زايمان.
گاوهاي ماده ي بالغ:
ماده گاوها عموماً در طول اوايل دوره ي ترشح شير بر عليه لپتوس بيروس و بيماري هاي ويروسي ديگر واكسينه مي شوند كه حدوداً 5 ماه قبل از پروار صورت مي گيرد. بعضي از دامپزشكان ترجيح مي دهند در دوره ي خشكي شير واكسيناسيون انجام دهند، با وجود اينكه واكسن ويروس هاي ضعيف شده در اين موقع مورد استفاده قرار نمي گيرد.
واكسيناسيون دام هاي شيرده (feedlot)
دام هاي شيرده جايگزين شده بايستي ظرف مدت 24 ساعت پس از ورودشان واكسينه شوند. و استثنائات خيلي كمي در اين باره وجود دارد. انتخاب واكسن حاوي ميكروب هاي كشته شده و يا ضعيف شده بستگي به شرايط ورود دام ها دارد.
واكسيناسيون با ميكروب هاي كشته شده بايستي در 2 الي 3 هفته بعد نيز تكرار شود.
واكسيناسيون موقع ورود دام ها
IBR , PI-3 , BVD , BRSV
7-way clostridia
هموفيلي سامنوس Haemophilus somnus
واكسيناسيون براي ميكروب زدايي (pasteurella) اختياري است.
دام ها بايستي واكسن هاي تقويتي و انگل زدائي پس از ورودشان به گاوداري دريافت نمايند. دامها همچنين بايستي بر اساس موقع سال 21 روز پس از ورودشان بر عليه لارو حشرات انگل و شپش ضدعفوني شوند.
