مقاله در مورد تأثیر شبکه‌های حمل و نقل بر محیط‌زیست
تأثیر شبکه‌های حمل و نقل بر محیط‌زیست
در این مقاله، در مورد مسائل وابسته به جاده، بحث و بررسی شده و نیز سیاست‌های برنامه‌ریزی مناسب‌سازی حمل و نقل با محیط‌زیست که بیشترین دورنمای کاهش مصرف انرژی را ارائه میکند، مورد ارزیابی و نتیجه‌گیری قرار گرفته است.
از مسائل وابسته به جاده که به طبیعت آسیب می‌رساند می‌توان ساخت جاده و نگهداری آن را در مصرف منابع طبیعی نام برد، در حالی که تغییر منظر طبیعت از بین بردن زه‌کش‌های طبیعی، محیط وحش و سیستم‌های اکولوژیکی نیز از عواقب مربوط به ساخت جاده است.
در عین حال، طراحی، ساخت و نگهداری نامناسب و بد، باعث افزایش سطح تصادفات به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه شده است. امروزه در کشورهای پیشرفته، حفظ محیط‌زیست، بخشی عمده از برنامه‌ریزی برای ساخت و نگهداری جاده‌ها را تشکیل می‌دهد. در این کشورها سعی بر آن است تا از اثرات منفی حمل و نقل جاده‌ای بر منظر محیط، سروصدا، کیفیت هوا و محیط زندگی وحش پیشگیری کنند، بنابراین کاربران و استفاده‌کنندگان از حمل و نقل در نتایج محیطی آن شریک هستند در حالی که لازمه حمل و نقل کارا و کمک‌کننده، توسعه کشور است و در عین حال محیطی عاری از هرگونه آلودگی مورد نظر است.
تأثیر مناسب‌سازی حمل و نقل جاده‌ای بر محیط‌زیست در راستای راهبرد توسعه پایدار تاکنون مورد توجه کمتری قرار گرفته است. اگرچه این بخشی از بخش‌های عمده و تأثیرگذار بر محیط‌زیست بوده و در بسیاری از موارد، موجب عدم تعادل اکولوژیکی می‌شود. توسعه زیربناهای حمل و نقل جاده‌ای علاوه‌بر زمین، منابع طبیعی و انرژی بسیاری را مصرف میکند.
تأثیرات عمده اکولوژیکی ساخت‌های حمل و نقل عبارتند از:
▪ از دست رفتن زمین‌های کشاورزی و اختلالات بیولوژیکی
▪ تغییر در آب‌های سطحی و زه‌کش‌ها
▪ فرسایش خاک و رسوب‌گذاری
▪ آلودگی آب، تغییرات در منظر و اکوسیستم
شکی نیست که برای اجرای سیاست‌های توسعه، گسترش حمل و نقل، ضروری است، اما حفظ محیط‌زیست نیز باید در دستور کار قرار گیرد. ایجاد و توسعه حمل و نقل جاده‌ای، مسائل بسیاری را در رابطه با محیط‌زیست به وجود می‌آورد. این مسائل به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
۱) مسائل وابسته به وسیله نقلیه
۲) مسائل وابسته به جاده
۳) مسائل وابسته به استفاده‌کنندگان
۴) مسائل وابسته به سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها
● تأثیر شبکه‌های حمل و نقل بر محیط‌زیست
حمل و نقل، کلید توسعه است. حمل و نقل را می‌توان موضوع تأمین حرکت انسان و کالا به‌طور مطلوب و اقتصادی تعریف کرد. واضح است که در این مطلوبیت، ایمنی، راحتی، سرعت، نظم و گستردگی مستقر است. در این رابطه، توجه به همسویی برنامه‌های توسعه حمل و نقل با دیگر بخش‌ها از جمله محیط‌زیست، ضروری است. در ایران، حمل و نقل جاده‌ای، بیشترین سهم را در جابه‌جایی بار و مسافر برعهده دارد. یعنی حدود ۹۰ درصد از حمل بار و مسافر، توسط حمل و نقل جاده‌ای انجام می‌شود.
با توجه به درصد مذکور، راه و زی
رساخت‌های وابسته به آن از اهمیتی ویژه برخوردار است. در حمل و نقل با هر شیوه‌ای، دو بخش عمده و وابسته به یکدیگر وجود دارند:
۱) زیرساخت‌های حمل و نقل
۲) وسایل حمل و نقل
در حمل و نقل جاده‌ای، زیرساختها شامل انواع راه‌ها از جمله، آزاد راه‌ها، بزرگراه‌ها، راه‌های اصلی و فرعی، راه‌های دسترسی و راه‌های روستایی هستند. سیستم حمل و نقل جاده‌ای که بخش عمده‌ای از شبکه ارتباطات کشور را تشکیل می‌دهد، در مقایسه با دیگر پروژه‌های توسعه، بیشترین تأثیر را بر محیط اطراف خود می‌گذارد. زیرا جاده‌ها به علت گسترش طولی در کاربری زمین‌های مجاور خود، تغییرات بسیاری را ایجاد می‌کنند. یکی از عوامل مهم و اساسی که در تعارض با زیرساختها و تسهیلات جانبی راه‌ها وجود دارد، حفظ محیط اطراف جاده‌ها و منظر محیط در قالب حریم راه‌هاست.
پرسش اصلی در این مقاله این است که چگونه می‌توان یک شبکه ارتباطی را در محیطی طبیعی پیاده کرد بدون آنکه به ارزشهای کیفی سیمای محیط، خدشه وارد شود؟
پیش از ورود به موضوع اصلی، آگاهی از تعاریف و مفاهیم محیط و توسعه پایدار، ضروری است:
۱) محیط چیست؟
محیط شامل موارد زیر است:
▪ اکوسیستم‌ها و قسمت‌های مختلف آن شامل مردم و جوامع
▪ همه منابع طبیعی و فیزیکی شامل زمین، آب، هوا، معادن، کشتزارها، حیوانات و ساختارهایی نظیر: جاده و ساختمان‌ها
▪ خصوصیات طبیعی یا فیزیکی دارای ارزش انسانی
▪ خصوصیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ادراک بصری که به وسیله موارد فوق، تأثیرگذار و تأثیرپذیرند
۲) توسعه و حفظ محیط‌زیست (توسعه پایدار)
در حالی که باید از حداقل استانداردها برای زندگی بهره‌مند شویم، در عین حال باید محیط‌زیست را برای استفاده نسل‌های آینده حفظ کنیم.
سؤال اساسی این است که چگونه می‌توان با درنظرگرفتن ملاحظات زیست‌محیطی به روند توسعه نیز ادامه داد؟ این امر باعث پایداری در بلندمدت خواهد شد. امروزه متخصصان بر این عقیده‌اند که توسعه پایدار با حفظ ملاحظات زیست محیطی با نفس توسعه نیست.
«ایندیرا گاندی» معتقد بود که بدترین آلوده‌کننده برای محیط‌زیست «فقر» است. این گفته ممکن است این‌گونه تعبیر شود که فعالیت‌های اقتصادی، کاهش دهنده کیفیت محیط‌زیست هستند و برعکس حفظ و حراست از محیط‌زیست فرایند توسعه را کاهش خواهد داد. نکته اساسی، موشکافی نوع تکنولوژی به کار رفته در توسعه است. اقدامات ما برای توسعه باید به سویی باشد که کیفیت محیط‌زیست را کاهش ندهد و این اولین گام در راه توسعه پایدار است.
رایج‌ترین تعریف توسعه پایدار، تعریفی است که کمیسیون جهانی محیط‌زیست و توسعه (WCED) ارائه کرده است. این کمیسیون، توسعه پایدار را به صورت توسعه‌ای که احتیاجات نسل حاضر را بدون لطمه‌زدن به توانایی نسل‌های آتی در تأمین نیازهای فرد، تأمین میکند، تعریف کرده است. بر مبنای این تعریف، پیش از اینکه هر جامعه‌ای به پایداری دست یابد، باید عدالت بین نسل‌ها و در درون نسل‌ها را تأمین کند.
توسعه اجتماعی و اقتصادی باید به‌گونه‌ای باشد که در هر زمان که بر نسل‌های آینده هزینه‌ای تحمیل شود، فعالیت‌های اقتصادی را به حداقل رساند، زمانی که فعالیت‌های حیاتی و ضروری فعلی هزینه‌هایی را به آیندگان تحمیل کند، (مثلاً حفاری کانی‌های غیرقابل تجدید) خسارات وارده به‌طور کامل باید جبران شود. به بیانی دیگر، توسعه پایدار باید با تأکید خاص بر رفاه افراد فقیر باشد و امکان بهبود استاندارد زندگی مردم را فراهم کند و در عین حال مانع از وارد آمدن خسارت جبران‌ناپذیر بر آیندگان باشد.
توسعه پایدار با مفهوم سنتی توسعه که اصولاً بر محور رشد اقتصادی دور می‌زند، تفاوت‌های اساسی دارد. طرح‌ریزی توسعه باید بر تعریف واقع‌گرایانه نیازهای ملی استوار باشد.
توسعه پایدار درصدد فراهم‌آوری استراتژی‌ها و ابزاری است که بتوانند به نیازهای اساسی از جمله موارد زیر پاسخ دهند.
▪ تلفیق حفاظت و توسعه
▪ تأمین نیازهای اولیه زیستی انسان
▪ دستیابی به عدالت اجتماعی
تعریفی دیگر از توسعه پایدار می‌گوید:
«توسعه پایدار، همان توسعه در معنا و مفهوم DEVELOPMENT و حاصل فرایندی است همه جانبه، پایدار، مستمر و فراگیر. بنابراین در برگیرنده و هماهنگ‌کننده تمامی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه یا ملت است».
توسعه پایدار را می‌توان در سطوح و مقیاس‌های مختلف تحقق بخشید. در سطح بین‌المللی، برنامه محیط‌زیست ملل متحد (UNEP) و اتحادیه بین‌المللی حفظ طبیعت (IUCN) درصدد گسترش و بسط مفهوم توسعه پایدار هستند. در سطح ملی، کمیته‌ها و شوراهای توسعه پایدار که غالباً به بالاترین مراجع تصمیم‌گیری وابسته‌اند، تشکیل یافته‌اند. در برخی از کشورها نظیر ایالات متحده، تلاش‌هایی در سطح ایالت‌ها انجام شده که ابتکار توسعه پایدار ایالت «مینه سوتا» و پروژه توسعه پایدار در
«کارولینای شمالی» را می‌توان از آن جمله دانست. با مطرح شدن پسوند پایدار برای توسعه، دیدگاه‌های جدیدی در خصوص توسعه ارائه شد که در بخش‌هایی با عناوین توسعه پایدار منابع آب، توسعه پایدار کشاورزی، توسعه پایدار جنگل‌ها، توسعه انسانی پایدار و نظایر آن ارائه شده‌اند.
تأثیر حمل و نقل جاده‌ای بر محیط‌زیست در راستای راهبرد توسعه پایدار تاکنون مورد توجه کمتری قرار گرفته است. با وجود آنکه این بخش یکی از بخش‌های عمده تأثیرگذار بر محیط‌زیست بوده، در بسیاری از موارد موجب عدم تعادل اکولوژیکی می‌شد.
● تأثیرات بخش حمل و نقل جاده‌ای بر محیط‌زیست
با توجه به تغییراتی که احداث زیرساخت‌های جاده‌ای در محیط طبیعی و محیط مصنوعی از خود باقی می‌گذارد و همچنین آلودگی‌های فراوان نظیر: صدور گازهای سمی و مواد معلق در هوا و آلودگی‌های صوتی فراوانی که ایجاد میکند، در خور مطالعه‌ای عمیق و گسترده است که در زیر به نکاتی از آن اشاره می‌شود:
۱) حمل و نقل و محیط‌زیست
حمل و نقل جاده‌ای، مزایای بسیاری دارد. این بخش، حرکت انسان را برای فعالیت‌های شغلی، اوقات فراغت و حمل و نقل کالا، تسهیل میکند. همچنین تأثیرات مفید و غیرمفیدی نیز دارد. این بخش از تأثیرات حمل و نقل جاده‌ای معمولاً به عنوان تأثیرات محیطی شناخته می‌شود که در برخی از شرایط، ملاحظات زیست‌محیطی در سیستم حمل و نقل در نظر گرفته نمی‌شود.
۲) تأثیرات محیطی
تأثیرات محیطی حمل و نقل جاده‌ای، متنوع است ای
ن تأثیرات شامل:
الف) تأثیر بر محیط طبیعی
ب) تأثیر بر محیط‌های انسان‌ساز یا مصنوعی
پ) تأثیر بر سلامت انسان و جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی
● تأثیر بر محیط طبیعی
توسعه زیربناهای حمل و نقل جاده‌ای علاوه‌بر زمین، منابع طبیعی و انرژی بسیاری را مصرف میکند.