بخشی از مقاله
كنه‌هاي نباتي
مقدمه
كنه‌هاي نباتي، دسته‌اي از آفات مهم نباتات زراعي و درختان را تشكيل مي‌دهند و بخصوص در سال‌هاي اخير در گياه‌پزشكي اهميت زيادي پيدا كرده‌اند. از مشخصات عمده اين بندپايان، اين است كه بدن آنها، يكپارچه است و سر، قفسه سينه و شكم از هم جدا و متمايز نيستند، برخلاف حشرات داراي شاخك نمي‌باشند، پوره‌ها و جانور كامل چهار چفت پا دارند، ولي پوره‌هاي سن اول سه جفت پا دارند. افراد خانواده Etyophidae در همه حالات فقط دو جفت پا دارند، بيشتر كنه‌هاي نباتي كه در كشاورزي اهميت دارند، گونه‌هاي خانواده Tetranychidae هستند كه چون عده زيادي از آنها در سطح برگ، مانند عنكبوت تار مي‌تنند، به كنه‌هاي تار عنكبوت معروف هستند،
خانواده‌هاي ديگري نيز هستند كه در گياهان زراعي و مواد انباري، ايجاد خسارت مي‌كنند.
كنه‌هاي خانواده Tetranychidae بسيار ريز و با چشم غيرمسلح قابل رويت هستند. اندازه آنها در حدود 8/0-2/0 ميليمتر است. روي پاها و بدن، موهاي حسي و غيرحسي به اشكال مختلف ديده مي‌شوند كه وسيله تشخيص گونه‌هاست. قطعات دهاني آنها داراي شكل خاصي است و مي‌توان گفت كه از نوع برنده و مكنده است. بدين ترتيب كه در موقع تغذيه، ابتدا نسوج گياه را پاره مي‌كنند و پس از خروج شيره نباتي آن را مي‌مكند.
]
در اثر پاره شدن نسوج برگ و ميوه، بخصوص در مناطق خشك، علاوه بر از دست دادن شيره نباتي، مقداري از آب آنها نيز تبخير مي‌شوند و بر شدت خسارت افزوده مي‌گردد و برگ‌ها و ميوه‌ها به شدت مي‌ريزند. از نظر دوره زندگي، كنه‌هاي نباتي داراي مراحل متمايز تخم، لارو، استراحت اول، پوره سن اول، استراحت دوم، پوره سن دوم، استراحت سوم و جانور كامل مي‌باشند.
بعضي از اين كنه‌ها در شرايط آب و هوايي مساعد مي‌توانند هر 7 تا 10 روز يك نسل ايجا
د كنند و هر جانور ماده مي‌توانند 100-50 تخم بگذارد. در اين صورت قدرت تكثير اين جانوران نسبتاً شديد است و در شرايط مساعد، خسارت فراوان ايجاد مي‌كنند. خسارت كنه‌ها اغلب شامل زرد شدن، زنگ‌زدگي، جمع شدن و ريزش برگ‌ها و ميوه‌ها مي‌باشد. بعضي كنه‌ها در روي برگ و ميوه ايجاد بدشكلي يا گال مي‌كنند. بعضي كنه‌هاي Eryophidae باعث ضخيم شدن برگ و پيچيدگي لبه و زنگ‌زدگي روي ميوه مي‌گردند.
Phyllocoptruta Oleivora
Family: Eriophyidae
Order: Acari
زيست‌شناسي
اين كنه از خانواده Eriophyidae مي‌باشد و در شمال باغداران به آن مخملك نيز مي‌گويند. اطلاق اين نام به اين علت است كه پشت برگ‌هاي آلوده درختان نارنج و پرتقال مخملي رنگ (قهوه‌اي روشن) مي‌شود و ميوه‌ها حالت زنگار قهوه‌اي رنگ به خود مي‌گيرند، برعكس، برگ و ميوه درختان ليمو در اثر حمله اين كنه به خاكستري متمايل به نقره‌اي تغيير رنگ مي‌دهد. بدين جهت كافي گاهي كنه نقره‌اي ناميده مي‌شود. اين آفت در باغات مركبات شمال كشور بسيار شايع است و گاهي باعث خسارت فراوان مي‌شود و بطور كلي، در تمام سال، كليه مراحل زنگي آفت را مي‌توان ديد، ولي فعاليت و تكثير آن از حدود ماه آبان تا شروع روزهاي گرم در ارديبهشت كند مي‌شود.
شكل‌شناسي و مشخصات ظاهري
كنه هاي كامل به طول 12/0 ميليمتر هستند. بدن كشيده و به رنگ زرد روشن، گاهي در مرحله بلوغ، رنگ بدن زرد مايل به قهوه‌اي مي‌شود، جلد لاروي در ناحيه پشتي شكم داراي خطوط پاچين خوردگي‌هاي منظم است. اين چين خوردگي‌ها در زير شكم، در پرپاراميون‌ه
ا به صورت خط‌چين و نقطه‌چين ديده مي‌شوند. در سطح زير بدن، مجهز به 5 رديف موهاي حسي است كه بر روي پايه‌هاي مخروطي قرار گرفته‌اند.
تعداد موها در رديف اول 4 عدد است كه دو عدد آن در طرفين سوراخ جنسي و دو عدد ديگر در نزديك پهلوها قرار گرفته‌اند. در چهار رديف ديگر، هر كدام 2 عدد مو وجود دارد كه رديف پنجم در انتهاي بدن و در كناره خارجي پاهاي دروغين قرار دارند. اين موها نسبتاً بلند و خميده‌اند، پاها در اين كنه‌ها نسبت به طول بدن كوتاه و مجهز به ناخن‌هاي منشعب شبيه پر مرغ هستند (اسماعيلي، 1362).
اين جانور در تمام مدت سال در روي شاخ و برگ درختان ميزبان در حالات مختلف ديده مي‌شود، ولي در زمستان به صورت جانور كامل بسر مي‌برد. در شرايط مساعد، هر 8 تا 10 روز، يك نسل ايجاد مي‌كند. سابقاً تصور مي‌كردند كه اين جانور به صورت پارتنوژر توليد مثل مي‌كنند، ولي بعدها وجود افراد نر در اين گونه شناخته شد (تلحوك، 1969).
هر كنه ماده، حدود 30-20 تخم مي‌گذارد و تخمها به رنگ زرد مايل به شيري است. تخمها به صورت يك يا چندتايي گذارده مي‌شوند. در روي برگ و شاخه‌هاي سبز و فرورفتگي‌هاي سطح ميوه. دوره انكوباسيون بسته به درجه حرارت، حدود 2 تا 10 روز است. پوره‌ها با توجه به شرايط آب و هوايي بخصوص، درجه حرارت به فاصله 1 تا 6 روز جلد عوض مي‌كنند و بعد از دوباره تغيير جلد، تبديل به جانور كامل مي‌شوند. بيشترين تراكم جمعيت از اواسط تا واخر بهار است و دوره زندگاني اين آفت، خيلي كوتاه است.
خسارت كنه‌ي زنگ مركبات
علائم خسارت قابل مشاهده، بر حسب واريته و مرحله‌ي رشد ميوه متفاوت است. نحوه خسارت اين آفت به اين صورت است كه لاروها با سوراخ كردن سلول‌هاي سطح برگ‌ها يا ناحيه‌ي دم ميوه از شيره گياهي تغذيه مي‌كنند. اگر آلودگي شديد باشد، برگ‌ها رنگ خود را از دست مي‌دهند و خزان زودرس مي‌نمايند. واكنش ميوه‌هاي درختان مختلف نسبت به حمله اين كنه متفاوت است، رنگ دم ميوه‌هاي ليموي مورد حمله، نقره‌اي مي‌شود و پس از ضخيم شدن، سطح آن ترك مي‌خورد.
دم ميوه‌هاي گريپ‌فروت و پرتقال ممكن است ضخيم نشوند، ولي رنگ آنها قهوه‌اي كم رنگ تا تقريباً سياه مي‌شود. دم ميوه واريته‌هاي پرتقال خوني پس از حمله شديد، كند، نازك، شكننده و قهوه‌اي رنگ مي‌شود (تلحوك، 1356).
در روزهاي آفتابي و مرطوب، تعداد زيادي از آنها در روي ميوه‌ها رو به آفتاب به صورت لكه قهوه‌اي روشن جمع شده و پس از تغيير جهت نور آفتاب روي شاخ و برگ پراكنده مي‌شود. پوسته‌هايي كه از تغيير جلد لاروهاي كند حاصل شده است، مانند گرد و غبار شاخ و برگ ديده مي‌شود.
شيوه مبارزه با اين آفت
براي مبارزه شيميايي عليه كنه زنگ مركبات، در خرداد يا تيرماه و به عبارت ديگر، سه هفته پس از ريزش برگ‌ها و موقعي كه ميوه‌ها به قطر و سانتي‌متري رسيدند، درختان را بايستي با گوگرد به ميزان 150 گرم براي هر درخت متوسط گردپاشي و يا با گوگرد و تابل مانند الوزال به ميزان 4 در هزار سمپاشي نمود. نوبت دوم سمپاشي، در شهريور و مهر، زماني كه ميوه‌ه
ا درشت شده و هنوز سرسبز هستند، مي‌باشد. در اين موقع از تركيبات زينب مانند لوناكول به نسبت 2 در هزار استفاده و درختان را سمپاشي مي‌نمايند.
چون اين آفت زمستان را به صورت جانور كامل مي‌گذرانند، كاربرد سموم روغني، مانند گبوتكس روغني به نسبت 75/0 تا 1% و سموم فسفره روغني و يا روغن زمستانه، نتيجه رضايت‌بخش مي‌دهد، مشروط بر اين كه اين مواد يك هفته قبل از باز شدن تخمها، در آخر زمستان مصرف شوند. سمپاشي زمستانه، چنانكه انتظار مي‌رود، روي تخم كنه‌ها موثر نيست. كاربرد كنه‌كش‌هايي اختصاصي، مانند كلتان، تدين، اومايت و پروپال به نسبت 1 تا 2 در هزار، در مواردي كه طغيان كنه‌ها بسيار شديد است، اجتناب‌ناپذير مي‌باشد.
در بيش از دو دهه‌ي گذشته، توانايي قارچ Hirsutella thompsonii Fosher به عنوان يك قارچ كنه‌كش mycoacaricide براي كنترل كنه زنگ مركبات در فلوريدا، چين، سورينام، كوبا و برزيل مورد بررسي دقيق قرار گرفته و موثر گزارش شده است (McCoy, 1969).
كنترل شيميايي
بر اساس ارزش مركبات و هزينه سالانه كنترل شيميايي، كنه زنگ مركبات، گونه‌اي با اهميت اقتصادي بالا مي‌باشد (McCoy, 1996). كنترل شيميايي اين آفت، به ويژگي‌هاي زيستي كنه اهداف بازاريابي و عمليات باغباني بستگي دارد (Childersetal, 2001). از آنجايي كه توليد ميوه مركبات به دو منظور تازه‌خوري (بازاري) و يا براي فرآوري توليدي انجام مي‌گيرد، در اين صورت استراتژي مبارزه با كنه زنگ به طور قابل ملاحظه‌اي متفاوت خواهد بود (McCoy, 1985, Browning, 1992).
منابع
1. دكتر ميرمويدي، علي‌نقي (1325)ـ حشره‌شناسي، آفات و كنترل بيماري‌ها ـ كرمانشاه، انتشارات طاق‌بستان ـ 1382 ـ ص731.
2. دكتر اسماعيلي، مرتضي ـ دكتر آزمايش فرد، پروانه ـ دكتر ميركريمي، اسداله ـ حشره‌شناسي كشاورزي ـ انتشارات دانشگاه تهران ـ 1374 ـ ص550.
3. بهداد، دكتر ابراهيم ـ آفات درختان ميوه ايران ـ تهران ـ انتشارات نشر سپهر ـ 1370 ـ ص841.
4. سپاسگزاران، حسين ـ 1355 ـ كنه‌هاي زيان‌آور و مفيد گياهان زراعي ـ تهران
ـ انتشارات دانشگاه گيلان ـ ص108.
5. اينترنت ـ سيروس آقاجانزاده، گروه حشره‌شناسي ـ دانشگاه علوم كشاورزي ـ بنگلور.
فهرست مطالب
مقدمه 1
زيست‌شناسي 2
شكل‌شناسي و مشخصات ظاهري 3
خسارت كنه‌ي زنگ مركبات 4
شيوه مبارزه با اين آفت 4
كنترل شيميايي 5
منابع 8
