بخشی از مقاله
تقدیم به:
تقدیم به حضرت علی( ع) که پیشوای عدالت خواهان و حق پیشگان است و همچنین تقدیم به مردان و زنان باوفا و باایمانی که خدمتگزاران شایسته دولت هستند که تنها به خداوند منان و
سرای باقی می اندیشند و دلشان برای ملاقات با خداوند و رسیدن به وعده هایش چون پرنده ای سبکبال بی قراری می کند و پیشرفت امور نظام نیز براساس دلسوزی همین گروه است زیرا آنها از هر گونه خیانت و چپاولی در ارائه خدمت به جامعه خود به دورند همواره به فکر آبادسازی حکومت و جامعه خویشتن هستند.
مقدمه
تشنگی دل و جان ما را معارف و سخنان اهل بیت (ع) سیراب می کند. گنجینه پایان ناپذیر کلمات ائمه، سرمایه های عظیم و ماندگاری است که پس از قرنها که از آن دوران اولیای الهی می گذرد، هنوز توفیق بهره بردن از آن را داریم. در این میان، سخنان امیر(ع) بیان و خورشید حکمت و هدایت و پیشوای عدالت، از درخشندگی و بلاغت و جلوه خاصی برخوردار است و آنچه پیش رو دارید قطره ای از آن اقیانوس بی کران است و گوهرهایی برگرفته از کلمات بلیغ کتاب نهج البلاغه که خود کتابی است جامع و صحیفه ای است که آیات آسمانی قرآن را برای خاکیان به نیکی تفسیر می کند و همانند آیینه ای تمام نما کرامت کلام علی و والایی اندیشه علوی را به جهانیان می نمایاند. و سعی شده کلماتی و جملاتی از آن انتخاب شود که بیشتر حالت کاربدری و نقش آفرینی در رفتار روزمره زندگیمان داشته باشد و همچنین گوشه هایی از اندیشه سیاسی و سیره حکومتی امام علی(ع) که راه روشن سیاست و حکومت را به رهبران نشان می دهد را برگزینم.
امام خمینی رحمه الله علیه:
فارغ از هردو جهانم به گل روی علی از خُم دوست جوانم به خَم موی علی
طی کنم عرصه ملک و ملکوت از پی دوست یاد آرم به خرابات چه ابروی علی
نگاهی اجمالی به زندگی حضرت علی(ع):
نام: علی/ لقب: مرتضی / کنیه: ابوالحسن / نام پدر: ابوطالب(ع) / نام مادر: فاطمه بنت اسد / تاریخ و محل تولد: سیزدهم رجب داخل کعبه معظمه / دوران امامت: 30 سال/ مدت عمر: 63 سال / تاریخ و محل شهادت: 21 رمضان سال 40 هجری در مسجد کوفه/ مرقد شریفش: در نجف اشرف
سخنان مقام معظم رهبری در مورد امیر مؤمنان علی(ع) :
امیرالمؤمنین علی(ع) این چهره ناشناخته، این انسان والا، این نمونه کامل مسلمانی که اسلام می خواهد انسانها آنچنان ساخته بشوند، در لابلای اوراق و سطور نهج البلاغه کاملاً شناسایی و تعریف می شوند.
مفهوم دولت و حکومت از دیدگاه حضرت علی(ع)
حکومت از نظر علی(ع) وسیله است نه هدف:
وسیله اقامه عدل و اجرای حق، وسیله کوبیدن ظلم و بیدادگری حکومت در نظر او سنگر برای بیچارگان و ستمدیدگان بود. پناهگاهی که با آغوش باز محرومین جامعه را پذیرفته داد آنان را از ستمگران بستاند گلوی چپاولگران را با چنگال عدالت چنان بفشارد که دیگر کسی را یارای اجحاف و تجاوز به حقوق مردم ضعیف نباشد. هیچ نیرومند و گردن کشی را در دستگاه او یارای اجحاف و
ستم نبود. دادخواهی و عدالتش به ضعیف ترین افراد قوی ترین روح امید و اطمینان می بخشید از یک طرف با اجراء دقیق عدالت تلاش و کوشش خستگی ناپذیری در جهت بالابردن سطح زندگی ملت و عمران و آبادی قلمرو حکومت خود داشت.
و در سخنان سیاسی و حکومتی امیرمؤمنان علی(ع) می توان دریافت که دولت در اندیشه سیاسی آن حضرت به مفهوم نهاد دارنده قدرت است اما به هیچ وجه قدرت، مفهوم سلطه و برتری جویی ندارد.
اهداف دولت اسلامی:
1- اقامه حق و دفع باطل 2- ایجاد عدالت
3- دادن سهم ها و بهره ها به حق و توزیع عادلانه
4- ایجاد امنیت 5- افزایش درآمدها و تأمین همه نیازها به درستی
اصل عدالت:
از مهمترین اصول اداره امور در اندیشه و سیره سیاسی امیر مؤمنان اصل عدالت است که معیار همه چیز است و جز بدان نمی توان به اهداف دولت اسلامی و فراهم کردن زمینه تعالی فرد و جامعه دست یافت. معیار بودن عدالت در اداره مردمان تابدان جاست که قوانین باید تابع عدالت باشد و استحقاقها در همه امور رعایت شود و هرگونه تبعیض از جامعه زدوده شود. معنای اصل
عدالت در اداره امور این نیست که افراد هیچگونه تفاوتی با یکدیگر نداشته باشند و با همه در همه چیز یکسان رفتار شود که این امر در پاره ای موارد عین ستم است بلکه معنای اصل عدالت در
حکومت و اداره امور این است که تفاوت ها و امتیازات بر مبنای صلاحیت و استحقاق هر کس و هر چیز در جای مناسب خود قرار گیرد و برای همه امکانات مساوی برای پیشرفت و تعالی فراهم شود.
حضرت علی(ع) در مورد عدالت می فرمایند:
« العدل نظام الامره»
عدالت نظام بخش حکومت است.
عدالت امام علی(ع):
علی ابن ابیطالب علیه السلام فرزند فطرت بود. عدالت او از عدالت محمدی سرچشمه می گیرد، دربیان تمامیت عدل و یگانگی شاخه های آن یگانگی در اندیشه، در عمل، و در روابط فردی و اجتماعی، یک الگوی جاودانه انسانی است او د ر دومین روزی که مسلمانان به عنوان خلیفه با او بیعت کردند، چنین گفت:
« شما بندگان خدا هستید و مال، مال خداست که بطور برابر در میان شما تقسیم خواهد شد.» او بر اثر انگیز های خلافت، این اندیشه را اعلان و به اجرای آن نپرداخت بلکه، این انگیزه در وجود او کاشته شده بود و با عملکرد او میان اندیشه و عمل همسازی بوجود آمد. چنان که رشد اعضای یک موجود سالم با تکامل طبیعی او همسازی دارد
.
ویژگیهای حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی(ع)
1- دقت و شدت حضرت علی(ع) در امر( حسابخواهی و حسابرسی) در اداره امور:
پیشوای عدالتخواهان هرگاه در پی نظارت و بازرسی خود به مشکلی برخورد می کرد، با صلابت و دقت و براساس موازین حق و عدل بدون هیچ ملاحظه ای به کارگزاران خود برخورد می کرد کمترین کوتاهی را مایه تباهی ابدی می دانست و در این امر بسیار دقیق و شدید بود. و اجازه نمی داد که کسی از جایگاه و موقعیت خود به سود خویش و زیان مردمان توشه برگیرد.
2- اصل مساوات در اداره امور از دیدگاه حضرت علی(ع):
از اصول مورد تأکید امیرمؤمنان علی (ع) در زمامداری و مدیریت اصل مساوات است که آن حضرت خود سخت پایبند آن بود و به مدیران و کارگزاران خود مؤکداً سفارش می کرد که پاسدار اصل مساوات باشند. و میان مردمان تبعیض روا ندارند و در احقاق حق مردمان را یکسان ببیند و تفاخر و امتیازات نژادی و اختلافهای طبقاتی و برتری جوئیهای اجتماعی را زیر پا بگذارند. در اندیشه
سیاسی امیر مؤمنان بنابر آموزشهای قرآن کریم ملاک برتری مردمان پرواپیشگی و فضیلت های حقیقی است که با چنین نگرشی به مردمان زمینه لازم برای تحقق اصل مساوات در مدیریت فراهم می شود امیر(ع) خود بیش از هر کس اصل مساوات را در ادارة حکومت خود پاس می داشت و اجازه هیچگونه امتیازخواهی به کسی حتی به نزدیکان و خاندان خود نمی داد. پرهیز از هرگونه تبعیض و بی عدالتی در اندیشه و سیره امیر مؤمنان چنان اهمیت داشت که اندکی دورشدن از آن امکان نداشت. امیرمؤمنان می فرمایند: من حکومت را نمی خواهم مگر اینکه احقاق حقی کنم یا دفع باطلی.
3- اصل میانه روی در اداره امور:
میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط از مسائل مهم و اساسی در هدایت مردمان و اداره امور است تا جایی که در اندیشة سیاسی امیرمؤمنان علی(ع)جاده حق و مسیر هدایت بر آن استوار است و کتاب الهی و سنت نبوی بدان توصیه می کند. و دولت اسلامی همه برنامه هایش را معتدل و به دور از افراط و تفریط بنا نهاده که جز بر این اساس نمی توان مردمان را به درستی رهبری کرد و به عاقبت نیکو هدایت نمود. دورشدن از اعتدال عین ستم و بیداد است و زمامدارانی که خواهان
برپایی عدالت و هدایت مردمانند باید همه برنامه های خود را بر اعتدال استوار سازند. علی(ع) در این باره توصیه می فرمایند:
بر تو باد به میانه روی در کارها، زیرا هر که از میانه روی، روی برتابد ستم کند، و هر که به آن پایبند گردد به عدالت رفتار کند.
4- جایگاه و اهمیت انصاف در اداره امور از دیدگاه حضرت علی(ع):
«انصاف» در روابط و مناسبات اجتماعی و امور سیاسی و اداری به مفهوم نصف کردن سود و زیان میان خود و دیگران می باشد. در اندیشه توحیدی و حکومتی حضرت علی بالاترین مرتبه ایمان به خدا انصاف ورزیدن و پاسداری از آن است. ایشان خود در پاسداری از انصاف نیز چون دیگر فضائل و کمالات والاترین نمونه مدرسه پیامبر بود و چنان حقوق مردمان را حفظ می کرد که مایه شگفتی بود و زمامداران در اداره امور باید اصل انصاف را رعایت کنند.
5- عدالت در استفاده از بیت المال:
سیره و روش امام علی علیه السلام حساسیت و نگرانی نسبت به بیت المال است این حساسیت و اهتمام در حدی است که آن حضرت را رنج میدهد و هیچگاه حتی دم مرگ وی را رها نمی کند. از جمله مطالبی که از فرمایشات علی(ع) درباره بیت المال به چشم می خورد و بر آن
تأکید شده، عبارت است از اینکه اجرای عدالت، از وظایف اصلی و اساسی حاکم اسلامی است و در هیچ شرایطی نباید از آن چشم پوشی کند. از این رو امام علیه السلام استانداران را امانتداران مال می دانست که باید از آن نگهداری می کردند و اگر یکی از آنان در سیاست اقتصادی، کار نامشروع و غیرقانونی انجام
می داد این کار او عامل خشم پرودگار و خیانت در امانت محسوب می شود.
« مهمترین عرصه های عدالت در مدیریت اداره و حکومت از دیدگاه حضرت علی»
1- متصف بودن زمامداران و مدیران به صفت عدالت
2- قراردادن هر کسی در جایگاه مناسب خودش براساس شایستگی هایش
3- عدالت محور سیاست گذاریها
4- حفظ ارزش ها با تحقیق عدالت ها
5- اصلاح امور با تحقق عدالت اقتصادی
6- تضمین سلامت امور با عدالت حقوقی و قضایی
7- عدالت در نظارت و ارزشیابی در مدیریت
فرمایش امام حسین(ع) در مورد عدالت
به جان خودم سوگند که امام نیست مگر عمل کنندة به کتاب( خدا) و برپادارندة قسط و عدالت و متدین به دین حق و وقف کننده خود برای (رضای) ذات الهی.
