مقاله دوچرخه و فرهنگ استفاده از آن در حمل و نقل سبز ( نمونه موردی : شهر قزوین )

بخشی از مقاله

چکیده
امروزه استفاده از دوچرخه به عنوان حملونقل سبز، نیازمند رشد و توسعه فرهنگ دوچرخه در بین افراد جامعه دارد که وظیفه این رشد و بسترسازی و ایجاد فرهنگ استفاده از دوچرخه به عهده یک ارگان یا سازمان خاصی نیست بلکه نیاز است تمامی عوامل فکری و اجرایی همت کنند و در انجام این رسالت مهم ایفای وظیفه نمایند. توسعه فرهنگ دوچرخهسواری به لحاظ کمک به رفع مسائل ترافیکی، زیستمحیطی توسعه همگانی استفاده از دوچرخه اهمیت ویژهای در تأمین سلامتی فرد و اجتماع دارد که نیازمند همکاری همه جانبه ارگانهای مسئول شهر میباشد. پژوهش حاضر جهت بررسی فرهنگ دوچرخهسواری به عنوان یک شیوه حملونقل سبز در شهر قزوین میباشد. روش تحقیق پژوهش، توصیفی– تحلیلی و به صورت پیمایشی و اطلاعات حاضر از طریق پرسشنامهها و با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون فرضیه به وسیله آزمون آماری T.Tset مورد تحلیل قرار گرفتهاند.

هدف از این پژوهش، توسعه فرهنگ دوچرخهسواری به عنوان یک شیوه کارآمد جابهجایی در مسافتهای کوتاه در کنار مزایای ایجاد نشاط و سلامت جسمی و روحی در شهروندان و کاهش استفاده از وسایل نقلیه موتوری و آسیبهای ناشی از آنها است. نتایج پژوهش نشان میدهد در شهر قزوین، ممنوعیت بانوان در استفاده از دوچرخه در سطح شهر، نبود اعمال قوانین و مقررات کلی و عدم حمایت نیروی انتظامی از دوچرخهسواران در برابر وسایل نقلیه، عدم برنامههای آموزشی در رسانه استانی، عدم برگزاری کنفرانسها و همایشهای دوچرخهسواری به طور مستمر، عدم برگزاری کلاسهای آموزشی در سطح محلات و عدم تبلیغات گسترده شهرداری و سازمانهای وابسته در حوزههای مختلف باعث شده بیش از پیش نیاز به آموزش و فرهنگسازی استفاده از دوچرخه به عنوان یک شیوه حملونقل در شهر قزوین احساس شود. در همین راستا مجموعهای از پیشنهادات در جهت فرهنگسازی استفاده از دوچرخه و افزایش تمایل شهروندان به دوچرخهسواری پیشنهاد میشود.

کلمات کلیدی: دوچرخهسواری، فرهنگسازی، دوچرخه، شهر قزوین

.1 مقدمه
دوچرخه از قدیمیترین وسایط نقلیه درون شهری می باشد که به تدریج و با افزایش اتومبیل و وسایل نقلیه موتوری، استفاده از آن رو به کاهش نهاد و در پاره ای از شهرها کاملا فراموش گردید. مزایای منحصر بفرد دوچرخه به عنوان یک وسیله حملونقل شهری، امروزه در بسیاری از شهرهای دنیا شناخته شده است. این وسیله نقلیه غیرآلاینده، مفید و با صرفه در سفرهای کوتاه و متوسط شهری میتواند جایگزین مناسبی برای اتومبیلسواری مطرح شده است. در شهرهای مختلف دنیا، دوچرخه به عنوان وسیله جابهجایی، روز به روز مورد توجه بیشتری قرار میگیرد و در بسیاری از شهرهای اروپا، افراد نه از روی ناچاری بلکه به اختیار، این وسیله را در سفرهای کوتاه و حتی متوسط خود، جایگزین اتومبیلسواری و سایر وسایط نقلیه موتوری کردهاند.

با این وجود در بسیاری از شهرهای کشورمان، علیرغم وجود فرهنگ دوچرخهسواری در گذشته و شرایط اقلیمی و محیطی مناسب، این شیوه جابهجایی شهری مورد کمتوجهی قرار گرفته است. گسترش سیستم دوچرخهسواری مستلزم رفع موانع بویژه از بعد فیزیکی آن درشهر است. اینموانع عمدتاً شامل مسائل فرهنگی، کمبود گذرهای ویژه دوچرخهسواری و ملاحظات اقتصادی است. طراحی و ارائه الگوی شبکه حملونقل دوچرخه بر اساس معیارها و پارامترهای مؤثر در تسهیل دوچرخهسواری یکی از اقدامات زیربنایی است. گسترش حملونقل دوچرخه نسبت به سایر روشهای متداول حملونقل مزایای بیشماری دارد.

نکته قابل توجه آن است که استفاده از دوچرخه و گسترش دوچرخهسواری در سطح شهرها نیاز به سرمایهگذاریهای هنگفت نداشته و میتواند با منطبق بودن با شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه در خدمت سیستم حملونقل قرار گرفته و از تراکم وسایل نقلیه موتوری بر مناطق شهری بکاهد و نیز با تشویق دوچرخهسواری و برنامهریزیهای لازم به عنوان الگویی در طراحی و برنامهریزیهای شهری و شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد. مردم قزوین از دیرباز دوچرخه را به عنوان وسیله حملونقل استفاده میکردند، به طوری که اولین گواهینامه دوچرخهسواری در سال 1343 در این شهر صادر شد. همچنین بر اساس پژوهشهای انجام شده توسط وزارت کشور شهر قزوین به لحاظ شبکه معابر و شیب طولی خیابانها برای دوچرخهسواری مناسب است. با این اوصاف در این پژوهش کوشش میشود جنبههای مختلف فرهنگ دوچرخهسواری در شهر قزوین تشریح و سعی بر آن است که به بررسی پتانسیلهای مثبت و منفی این زمینه در شهر قزوین پرداخته میشود.

.2 ادبیات تحقیق

-2-1 پیشینه پژوهش

*قریب - 1382 - در مقاله خود با عنوان امکانسنجی ایجاد مسیرهای پیاده و دوچرخه در محدوده تهران قدیم، به این نتیجه رسیده است که برنامهریزی تردد پیاده و دوچرخه و بکارگیری این سیستم در حملونقل درون شهری فقط ایجاد مسیر برای آن نیست؛ بلکه نخست باید شرایط لازم برای تردد، مانند وجود سیستم حملونقل عمومی کارآمد فراهم باشد و فرهنگسازی، تبلیغات و تشویق شهروندان برای استفاده از این وسیله نقلیه انجام گیرد تا برنامهریزی با شکست مواجه نشود. - سفایی، محسن و صادقی، زهره. - 1392

*مختاری - 1390 - در مقالهای با عنوان تحلیلی جغرافیایی بر نقش دوچرخه در سیستم حملونقل پایدار شهر اصفهان به این نتیجه رسیده است که تعداد ایستگاههای دوچرخه، طراحی مسیرهای ویژه دوچرخه و سایر تمهیدات اندیشیده شده هنوز کافی نبوده و دوچرخه در شهر اصفهان بیشتر به عنوان یک وسیله تفریحی-ورزشی است و جایگاه مناسبی به عنوان یک وسیله در راستای انجام سفرهای شهری و کاهش بار ترافیکی به دست نیاورده است. - همان مأحذ -

*پوچر و بهلر - 2006 - در تحقیق انجام شده توسط آنها موضوعی مورد بررسی قرار گرفت که چرا شهروندان کانادایی بیشتر - نزدیکی به سه برابر - از شهروندان آمریکایی از دوچرخه استفاده میکنند، در حالی که اقلیم ایالات متحده برای دوچرخهسواری مناسبتر است. براساس نتایج این تحقیق، تراکم بالای شهری، کاربری مختلط، فاصله کوتاه سفرهای شهری، درآمد پایین، شرایط امن دوچرخهسواری، زیرساختهای کافی برای دوچرخهسواری و برنامههای آموزشی، از دلایل اصلی استفاده زیاد از دوچرخه در کانادا در مقایسه با آمریکا بوده است. در پژوهش مذکور، آمده است که دلیل اصلی تفاوت در میزان استفاده از دوچرخه میان این دو کشور، تفاوت در سیاستهای حملونقل و کاربری زمین است و عوامل فرهنگی، تاریخی و یا دسترسی به منابع، دلیل ذاتی این تفاوت ها به شمارنمیآید. - Pucder & buehler, 2006 -

* هونر و همکاران - 2005 - به بررسی عوامل تاثیرگذار بر توسعه پیادهروی و دوچرخهسواری پرداختند. آنها در این تحقیق، از طریق تلفن 1068 نفر بزرگسال که در دو گروه دارای درآمد بالا و پایین قرار میگرفتند را مورد بررسی قرار دادند. یافتههای پژوهش نشان داد استفاده از دوچرخه به عنوان فعالیت اوقات فراغتی، به تسهیلات محیطی و جذابیت این تسهیلات بستگی داشته و در میزان دوچرخهسواری، شرایط اجتماعی و اقتصادی بیش از عوامل مکان- مبنا اثرگذارند. اما دوچرخهسواری به عنوان گزینه حملونقلی به نوع ادراک افراد از این فعالیتها وابسته است. - Hoehner et al, 2005 -

-2-2 فرضیه تحقیق

به نظر میرسد گسترش حملونقل سبز - دوچرخه - نیاز به فرهنگسازی و اعمال قانون و آموزش در شهر دارد.

-2-3 چارچوب نظری پژوهش

-2-3-1 دوچرخه

دوچرخه به عنوان وسیله نقلیهای تعریف می شود که دوچرخ دارد و فقط بوسیله قدرت فرد یا افرادی که ممکن است آن را برانند به حرکت در میآید. - خیستی، - 995:1390 دوچرخه از نظر مصرف انرژی با صرفه ترین وسیله نقلیه است. - شکل - 1 - آل ابراهیم، 1381، - 11 دوچرخه نقش غیرقابل انکاری در توسعه فعالیت های گردشگری، افزایش ارزش زمین، اشغال کمتر فضاهای شهری، جذب سرمایه و افزایش اشتغال و تجارب محلی ایجاد می کند. - مهندسین مشاور گذرراه، 1384، - 29

-2-3-2 مزایای دوچرخه
مزایای دوچرخه سواری دارای دو جنبه مزایا است. -1 مزایای فردی -2 مزایای اجتماعی

-1-2-3-2 مزایای فردی

دوچرخهسواری نمایانگر سه مزیت فردی اصلی است.

مزیت :1 بهبود دسترسی و گزینههای حرکت

تا به امروز، مهمترین دلیل برای دوچرخهسواری آن بوده که این یک روش علمی برای تسهیل حرکت است. در شهرهای پرازدحام، دوچرخهسواری میتواند سریعترین گزینه حملونقل باشد. بنابراین دوچرخه نمایانگر صرفهجویی زمانی است و امکان انجام سفر بیشتری را فراهم میسازد. وقتی دوچرخهسواری جایگزین پیادهروی میشود، هم قابلیت دسترسی و هم میزان حرکت افزایش مییابد. به کمک دوچرخه، فرد میتواند سه برابر سریعتر از پای پیاده حرکت کند و در یک مدت یکسان، سه سفر بیشتر انجام دهد.

مزیت :2 ورزش و سلامت - فواید فیزیکی و جسمانی -

امروزه مزایای تحرک و فعالیتهای بدنی روزمره برکسی پوشیده نیست. تجربه نشان داده است که افراد فعال، از زندگی سالمتر و شادابتری برخوردارند، ضمن این که مقاومت آنها در مقابل تنشهای روانی و بسیاری از بیماریها بیشتر است . استفاده از دوچرخه موجب کاهش آلودگی هوا با توجه به عدم مصرف سوخت میشود. دوچرخهسواری یک تمرین و ورزش هوازی است که به استقامت قلب و عروق کمک میکند. این ورزش یک فعالیت منظم است که میتواند تأثیر به سزایی در تناسب قسمت بالای پا و مچ پا داشته باشد و به تقویت ماهیچههای اطراف زانو و پشت ران، مفاصل زردپی- لیگافتها، ماهیچههای چهارسر ران، همتسرینگ و لگن کمک میکند. - مرکز مطالعات و برنامهریزی امور حملونقل و ترافیک شهر تهران، 1391، - 13بیشتر فعالیتهای ورزشی که دارای ضربههای موزون و هماهنگ هستند مانند دویدن و دوچرخهسواری، میتوانند منجر به کارآیی منظم سیستم قلبی و تنفسی شوند. بسیاری از افرادی که میدوند از دوچرخهسواری به عنوان یک ورزش تکمیلی استفاده