مقاله دکتر شکوهی و فیلسوفان تعلیم و تربیت

بخشی از مقاله

چکیده

تعلیم و تربیت از جمله دغدغه های مشترک جوامع بشری است. اندیشمندان و صاحبنظران تعلیم و تربیت بر این باورند که روش صحیح تربیتی پایه و اساس موفقیت هر ملتی است و اصولاً بدون تعلیم و تربیت صحیح هیچ کوششی در جامعه به ثمر نخواهد نشست، بی شک یکی از افراد برجسته و تأثیر گذار در مسائل تربیتی ایران که خدمات ارزنده ای در زمینه تعلیم و تربیت به این مرز و بوم ارائه داده اند، زنده یاد دکتر غلامحسین شکوهی می باشد که خدمات ارزنده ایشان در تاریخ آموزش و پرورش کشور ما فراموش نخواهد شد، هدف پژوهش حاضر معرفی اجمالی ایشان و خدمات ارزنده ی وی در عرصه تعلیم و تربیت و بررسی نظرات فیلسوفان تعلیم و تربیت در ارتباط با مسائل تربیتی می باشد؛ روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، با رویکرد روش کتابخانه ای در قالب فیش برداری ازمنابع - کتب،فصلنامه،مجله و منابع معتبر اینترنتی - است، در نهایت نیز به این جمع بندی می رسیم که معلمان و مربیان قبل از آغاز کار تعلیم و تربیت بایسته است هدف از تعلیم و تربیت برایشان مشخص باشد و بدانند که چگونه انسانها را تربیت کنند و در این صورت چه تغییراتی باید حاصل گردد تا با طرحریزی و روش به اجرا بپردازند. و آموزش و پرورش بایستی مربیانی آگاه و با تجربه را در مرحل مختلف

دوران تربیت به کار گیری کند تا بتواند انسانهایی مفید باتقوا، مومن، مخلص متقی، و با کرامت تربیت نمایند.

کلمات کلیدی: تعلیم و تربیت، فلسفه، غلامحسین شکوهی

.1 مقدمه
تعلیم و تربیت در عصر حاضر کاری پیچیده و دشوار است. تعلیم و تربیت امروزی تنها وظیفه انتقال میراث فرهنگی گذشته را به عهده ندارد؛ بلکه رشد و تحول فرهنگ و تحقق واقعیت از اهم وظایف تعلیم و تربیت می باشد و تربیت انسان جز از طریق تعلیم و تربیت آگاهانه صورت نمی گیرد. انسان موجودی صاحب تفکر و اندیشه است و اندیشه او جز از طریق تعلیم و تربیت به کمال نمی رسد. به قول کانت »بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم تواند شد و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او می سازد نیست« شکوهی . - 1368 - در واقع تعلیم و تربیت آگاهانه مجموعه ای از تدابیر است که از طریق برنامه های آموزشی, فرصت هایی را فراهم می آورد تا کودکان و نوجوانان بتوانند در جریان رشد، استعدادهای خدایی خود را از قوه به فعل درآورند.

شکوهی - 1363 - ، هدف اصلی تعلیم و تربیت را تسهیل سیر صعودی و تکاملی انسان به سوی کمالی میداند که در خلقتش مقدر شده است، وی کودک را در نظام تعلیم، کانون توجه قرار می دهد و شرط لازم معلمی را پذیرش کودک به عنوان انسانی مستقل و دارای ویژگی هایی می داند که باید آنها را شناخت و سپس به پرورش و آموزش او پرداخت، او تفاوت های فردی در کودکان را اصلی انکارناپذیر می داند و در این باور است که هرگاه به این تفاوت ها در نظر و عمل تن ندهیم، در مسیر کار خود توفیقی نخواهیم داشت، در پژوهش حاضر سعی خواهد شد به نقش برجسته استاد شکوهی و خدمات وی در تعلیم و تربیت ایران پرداخته شود و همچنین نظرات فیلسوفان تعلیم و تربیت آورده شود.

.2 غلامحسین شکوهی
غلامحسین شکوهی با عنوان »پدر علم تعلیم و تربیت ایران« شناخته می شود، از مدرسین قدیمی تعلیم و تربیت و نیز اولین وزیر آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران بود. وی دارای مدرک دکترای علوم تربیتی بوده و به موجب سابقه 60 ساله در تعلیم و تربیت و امور پژوهشی، لقب چهره ماندگار تعلیم و تربیت ایران را به خود اختصاص داده است. 1

.2-1 دوران تحصیل شکوهی
شکوهی در 4 تیر 1305 در شهر خوسف از توابع شهرستان بیرجند متولد شد. وی تحصیلات اولیه خود را در مدرسه شوکتیه گذراند، در سال 1323 با رتبه ممتاز از دانشسرا فارغ التحصیل شد و به روستای خود خوسف بیرجند بازگشت تا آموزش رسمی کودکان هم دیاری خود را آغاز کند. پس از دو ماه به زاهدان منتقل شد، اما به دلیل بیماری مادر به آنجا نرفت، به روستای گل منتقل شد و پس از چهار ماه دوباره به خوسف بازگشت.وی در سال 1335 لیسانس خود را در رشته آموزش و پرورش ابتدایی اخذ نمود، شکوهی عطش آموختن داشت و این میل به دانش اندوزی بود که او را به تهران کشاند تا در رشته ادبیات فارسی دانشسرای عالی تحصیل خود را ادامه دهد. او در سال 1335 با رتبه اول فارغ التحصیل شد؛ امتیازی که مجوز اعزام او را به سوئیس فراهم کرد، وی در سال - - 1336 به سوئیس رفت، سفری که دستاورد آن نه تنها مدرک دکترا بود، بلکه فرصت درک محضر استادانی چون »پیاژه« و »دوتران« را فراهم کرد. در سال 1340 بود که در رشته علوم تربیتی از دانشگاه ژنو فارغ التحصیل شد و در سال 1341دکتری خود را در رشته تعلیم و تربیت اخذ نمود. وی پس از بازگشت به ایران، در وزارت آموزش و پرورش مشغول به خدمت شده و همزمان در دانشسرای عالی تهران به تدریس پرداخت " .

.2-2 فعالیت های فرهنگی
سال 1341 پس از بازگشت از ژنو، شکوهی در وزارت فرهنگ آن زمان در دفتر مطالعات تربیتی که بعد به اداره کل مطالعات و برنامه ها تغییر نام یافت مشغول به کار شد و به تدریج در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، تربیت معلم مامازن ورامین و دانشگاه فردوسی مشهد تدریس در حوزه های آموخته اش را آغاز کرد.در سال 1345 شکوهی با عنوان استادیار به دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتقل شد جایی که علاوه بر 27 سال تدریس موفق و سازنده، سال هایی را به کارهای اجرایی از جمله مدیریت گروه و ریاست دانشکده علوم تربیتی پرداخت، در سال 1365 شکوهی به مدت یک سال برای استفاده از فرصت مطالعاتی به ژنو اعزام شد و در دفتر بین المللی تعلیم و تربیت وابسته به سازمان یونسکو به تحقیق و مطالعه پرداخت و پس از مدتی به ایران بازگشت، وی در سال 1372به علت ناراحتی ریوی و آلودگی هوای تهران، به زادگاه خویش بازگشت و با درجه استادی در دانشگاه بیرجند به فعالیت آموزشی و پژوهشی خویش ادامه داده و پس از 57 سال تدریس، در سال 1379بارتبه 26 استادی بازنشسته شد ولی تدریس را رها نکرد و در دانشگاههای دانشگاه بیرجند و تربیت مدرس تهران به تدریس ادامه داد.

با این حال در سال 1380 پس از فوت همسر، دست از تدریس و فعالیت های پژوهشی کشید2 از جمله آثار این استاد برجسته در بخش تالیف، "روش آموختن حساب و هندسه"، "مبانی اصول آموزش و پرورش" با 27 بار تجدیدچاپ "تعلیم و تربیت و مراحل آن" با 20 بار تجدید چاپ و در بخش ترجمه "تعلیم و تربیت" تالیف امانوئل کانت و "مربیان بزرگ" تالیف ژان شانو میباشد.دکتر شکوهی بیش از 60مقاله در نشریات علمی داخلی و دو مقاله در مجلات معتبر خارجی منتشر کردهاست.صدا و سیما جمهوری اسلامی در سال 1385 از وی به عنوان چهره ماندگار رشته تعلیم و تربیت تقدیر به عمل آورد و در سال 1386از مقام علمی وی در دانشگاه بیرجند، تجلیل شد3دانشکده روانشناسی وعلوم تربیتی دانشگاه تهران در سال 41385، و نیز اداره کل آموزش و پرورش بیرجند نیز در سال 1394 بزرگداشتی برای ایشان برگزار کردند.

.3 نظریه پردازان مسائل تعلیم و تربیت

تعلیم و تربیت یکی از مهمترین مسائل جوامع بشری است که همواره مورد توجه اندشمندان و متفکران قرار گرفته،» تربیت عبارتست از فراهم کردن زمینه ها و عوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهای انسان در جهت مطلوب - «قرائتی، . - 1362انسان دارای استعدادهای نهفته ای است که تا تربیت صحیح نباشد مورد بهره برداری قرار نمی گیرند. از این رو اندیشمندان و نظریه پردازان تحقیقات گسترده ای در مسائل تربیتی انجام داده اند، هدف پژوهش حاضر بررسی نظرات و دیدگاههای اندیشمندان در خصوص مسائل تربیتی است. در این تحقیق ابتدا تعلیم و تربیت ازنظر - دکتر شکوهی، غزالی، علامه طباطبایی، افلاطون، فارابی، ابن سینا، مطهری و سپس پائولو فریره و در نهایت دیدگاه تأویلی دیوید پرپل و گادامر - مورد بررسی قرار گرفته است.

.3-1 دکتر غلامحسین شکوهی

دکتر شکوهی از نظریه پردازان طراز اول کشور در زمینه مسائل تعلیم و تربیت است. تجربه طولانی شصت ساله معلمی را نیز پشتوانه خود دارد. او در ارائه و بیان نظرات خود همواره جنبه های علمی جریان تعلیم و تربیت را وجهه اصلی نظر قرار می دهد و هدف از طرح یافته های علمی را کاربرد آنها در حیطه عمل می داند. شکوهی معلم را رکن اساسی تعلیم و تربیت و تربیت معلم را اولویت نخست نظام آموزش و پرورش می داند. به اعتقاد او اصلاح روش های تربیت معلم در کشور نخستین گامی است که باید برداشته شود. اولویت بعدی را برای روش ها و برنامه های آموزش و پرورش قائل است. او معتقد است روش ها و برنامه ها باید با توجه به طبیعت آدمی و خصوصیات اجتماعی و فرهنگی مردم تنظیم و ارائه شود و در نهایت بتواند افرادی مفید و منطبق با نیازهای اجتماعی آماده کند - تقی زاده سیکارودی،. - 1394

.3-1-1 شکوهی در تفاوت مفهومی تعلیم و تربیت به بیان نکاتی اشاره دارد؛

الف- مفهوم تربیت وسیعتر از تعلیم است:

تربیت در لغت به معنی نشو و نما دادن، زیاد کردن، بر کشیدن، مرغوب یا قیمتی ساختن است بنابراین نوزاد انسان برعکس حیوان نیاز به پرستاری دارد و بعد از پرستاری نوبت به تأدیب فرا می رسد چون تأدیب ، طبیعت حیوانی آدمی را به طبیعت انسانی تبدیل می نماید البته تأدیب هنوز فقط جنبه منفی دارد و راه را بر ایجاد عادات نامطلوب می بندد. تأدیب فضیلتی به بار نمی آورد ولی از معایب و مفاسد جلوگیری می کند. مهمترین اثر تأدیب خنثی ساختن سرکشی طبیعی آدمی است. و با آن انسان از محدودیتهای زندگی گروهی آگاه می شود بدین ترتیب پس از پرستاری و تأدیب نوبت به تعلیم فرا می رسد. و اگر تعلیم و تربیت با روش صحیح صورت پذیرد نوعی تربیت است.تعلیم فقط به موجودی اختصاص دارد که دارای درک و شعور باشد و بتواند علمی را فرا بگیرد. ولی تربیت در مورد موجودات بدون شعوری که قابلیت رشد دارند نیز صادق است. بدین ترتیب قلمرو و محدوده ی تربیت وسیعتر و گسترده تر از تعلیم است.

ب- اهداف تربیت گسترده تر از اهداف تعلیم است:
به وسیله تربیت می توان تمامی استعدادهای جسمانی و روحانی ، عقلی و عاطفی انسان را رشد داد ، اما تعلیم فقط به افزایش معلومات ذهنی مربی کمک می نماید لذا اهداف »تربیت« گسترده تر از اهداف »تعلیم«است.

ج- تعلیم جنبه ی ذهنی و تربیت جنبه عملی دارد :