بخشی از مقاله
چکیده
مجله ادبی یغما، از همان اولین شماره، رویکرد کلاسیک خود را تبیین میکند و تمرکز خود را بر حفظ و پاسداری میراث ادبیات کلاسیک و ممانعت از هرگونه بدعت در مشی گذشتگان منعطف می سازد؛ چنان که هرگز شعر نیمایی را به رسمیت نمی شناسد و داستان مدرن فارسی را، ادامه شکل های داستانی ادبیات کلاسیک تلقی و سعی میکند معیارهایی نشأت گرفته از ادبیات کلاسیک را بر داستان تحمیل کند. مقاله حاضر در کنار تبیین شاخصه های کلاسیک رویکرد یغما به ادبیات داستانی،نشان می دهد که بر خلاف شعر، پیشرفت داستان مدرن به دلایلی، با تسامح و حتی گاهی تأیید محتاطانه این مجله همراه بودهاست چنان که در یغما در کنار حکایت ها و داستان واره های کلاسیک، طبع آزمایی هایی نیز در زمینه داستان نویسی به شیوه ملهم از غرب انجام گرفته، تا آنجا که این مجله عبدالحسین وجدانی را به جامعه ادبی معرفی میکند؛ نویسنده ای که جمالزاده او را تکامل دهنده راه خویش در داستان نویسی میداند.
واژگان کلیدی: مجله یغما، داستان، نو گرایی، سنت گرایی، عبدالحسین وجدانی
.1 درآمد
با وقوع انقلاب مشروطه و تحولات بنیادین اجتماعی-فرهنگی، ارزش های تثبیت شده پیشین رنگ می بازد و جای خود را به ارزش های تازه میدهد . شکلهای جدید ادبی، برای بیان موضوعهای تازه، جایگزین شکلهایی میشود که کارکرد زیباشناختی خود را از دست داده اند و ناقدان اجتماعی-ادبی عصر مشروطه ضمن نقد ادبیات گذشته از نظر زبان و محتوا، بر لزوم به کارگیری شکلهای تازه ادبی تأکید میکنند. - میرعابدینی،1 - 1: 1392 از سال 1300 به بعد نوگرایی در ادبیات شکل محسوس تری می یابد و صف آرایی نو گرایان و سنت گرایان درادبیات شدت میگیرد؛ کهنه گرایان در پی حفظ معیارهای ادبیات کلاسیک هستند و پیشروی ادبیات مدرن را به منزله سست شدن بنیادهای ادبیات کلاسیک میدانند و به مبازه با هر گونه نوگرایی در شعر که محور و هسته ادبیات کلاسیک فارسی است میپردازند؛ آنان در حوزه شعر به دنبال توجیه این امر هستند که معیارهای شعر کلاسیک برای تمام اعصار ادب فارسی کارآمد است و نیازی به نوجویی در این زمینه وجود ندارد و بیش از خلق شعرهای تازه، حفظ دستاورد شاعران کلاسیک است که اهمیت دارد.
2 اما شرایط درباره داستان کمی متفاوت است؛ انواع ادبی منثوری چون؛ داستان و نمایشنامه به شکل امروز آن، درادبیات کلاسیک فارسی بی سابقه بوده و در این زمینه، چهره سرشناسی وجود نداشته است؛ بنابراین، این گونه ها در ادبیات فارسی، با مخالفت مستقیم طرفداران متعصب ادبیات کلاسیک رو به رو نمیشوند و سنتگرایان، این ژانرهای تازه را که در حال رشد و تکوین است از جنس همان داستانها و قصهها و افسانههای کلاسیک به شمار میآورند و عنادی که در برابر شعر نو از خود بروز میدادند در زمینه داستان نشان نمیدهند. گویا از نظر طرفداران ادبیات کلاسیک، داستان و ژانرهای تازه روایی چیزی جدای از نوشته هایی سرگرم کننده و تفننی نیست و در واقع آنان بین انواع داستان و نمایشنامه های جدید و متأثر از ادبیات غرب، با داستان ها و حکایات و طرح نمایش های روی حوضی تفاوت چندانی نمیبینند و به لزوم رشد و تکامل این گونهها به عنوان پدیدههایی تازه در ادبیات فارسی بی توجه اند.
آنان، چنان غرق در اندیشه حفظ و ثبت دستاوردهای گذشتگان و کشف معیارهای ادبی آثار کلاسیک اند که نه تنها در شعر، بلکه در حوزه نثر نیز از هر گونه نوآوری و خلاقیت به دور مانده اند . به قول هدایت در وغ وغ ساهاب، در نظر سنتگرایان این دوره، حدود نویسندگی از ابتدای خلقت به چهار موضوع؛ تحقیق، تاریخ، ترجمه، اخلاق محدود شده است. - هدایت و فرزاد، - 137 : 1341 این مشی ادبی سنتگرایان باعث میشود آنان، علاوه بر شعر، در زمینه نثر نیز راه و اهدافی کاملا متمایز از نواندیشان ادبی اتخاذ کنند و مورد نقد نویسندگان خلاق و متجددی چون هدایت قرار گیرند. در زمانی که کانونها و نشریات سنتی، تمام همشان را صرف تحقیق در ادبیات کلاسیک و تلاش برای پیروی بی کم و کاست از شاعران و ادبای پیشین میکردند، گروهی هم بودند که تلاش میکردند؛ موانعی را که سنت ادبی در برابرشان قرار داده بود کنار بزنند تا به زبان و شیوه های تازه و کارآمدی در خلق آثار ادبی دست یابند.
در واقع این گروه، ادبیات را آفرینش هنری میدانستند برخلاف کلاسیک ها که ادبیات را تحقیق و تتبع، آن هم تحقیق به دور از نوآوری و نوجویی معنا میکردند. - پاکدامن، - 251 : 1379 مقاله حاضر، مجله ادبی یغما را که مجله ای است با مشی و نگاه کلاسیک به عنوان قلمرو تحقیق خود برای بررسی چگونگی مواجهه کلاسیکها با داستان برگزیده است.اولین شماره این مجله، به مدیریت حبیب یغمایی، 26سال پس از انتشار»یکی بود یکی نبود«؛ اولین داستان کوتاه فارسی و "تهران مخوف"؛ اولین رمان مدرن فارسی منتشر شد. سالهای نشر این مجله، مقارن با سالهای رشد و شکوفایی گونه های روایی منثور در ادبیات فارسی و پیشرفت و ظهور نویسندگان بزرگی چون هدایت، جمالزاده، علوی، چوبک، جلال آل احمد، سیمین دانشور، ساعدی، تقی مدرسی و..است.
یغما به عنوان مجله ای که خود را تالی کلاسیک های پیش از خویش میداند، تأکید میکند که بیش از هرچیز، ادبی است و بیشتر اهل دانش و ادب و محصلین دانشکدهها را به کار میآید و اگر داستانی هم در آن به چاپ میرسد؛ جهت تغییر ذائقه است و هرگز مجله از حدود خود بیرون نمیرود. - یغما،ج4، 3 - 4 :1363 حدودی که یغما از آن یاد میکند حدود گفتمان کلاسیک است گفتمانی که محور اصلی آن، زنده نگه داشتن اسلوب قدما به ویژه در شعر است و بیش از آن که در اندیشه تولید باشد میکوشد میراث ادبی گذشتگان را از گزند تصاریف روزگار در امان دارد.وقتی یغما در پیشگفتار اولین شماره اش که مانیفست و مرام نامه این مجله به شمار می رود اهداف ادبی خود را بر میشمرد به دو نکته اشاره دارد؛ یکی این که اولین هدف آن »نمایاندن و شناساندن و بازگفتن و بازنوشتن آثار و گفتار بزرگان و هنرمندان سرزمین وسیعی است که اکنون هسته مرکزی آن به نام »ایران« خوانده میشود.
« و دوم آن که کمال اهتمام را خواهد داشت که » متضمن آثار اساتید و دانشمندان ...باشد.« و بدون این که هیچ اشاره ای داشته باشد به رویکردش به چاپ داستان و آثار روایی منثوری که از جنس دنیای مدرن است مقابله با مجله های پاورقی نویس و عامه پسند را، از جمله فعالیت های ادبی و فرهنگی خود عنوان میکند. یغما در ادامه، همچنین وعده میدهد که »آثار ادبی گویندگان امروزی را با احتیاط درج« کند. - همان،ج1 ، - 3 :1362 نکته ای که این امید را در مخاطب پدید میآورد که داستان نیز در زمره آثار ادبی گویندگان امروزی مورد توجه این مجله قرار گیرد و محلی در آن پیدا کند.یغما به کرات درباره موضع خود نسبت به شعر سخن میگوید و تمایل خود به شعر کلاسیک و بیزاری اش از شعرنو را صراحتا بیان میکند،4 اما در مورد داستان و احیانا قالب های روایی مورد پسند خود، اظهار نظر صریحی ندارد.
.1,1سوالات تحقیق
مقاله حاضر در صدد است دریابد یغما به عنوان یک مجله ادبی کلاسیک در مواجهه با داستان به عنوان ژانری نوپدید که تحت تأثیر ادبیات غرب به وجود آمده است، چه رویکردی دارد؟ چه کارکردی برای آن متصور است و این که داستان در یغما چه جایگاهی دارد؟ چهرههای داستانی یغما چه کسانی هستند و چگونه مینویسند؟ آیا یغما در داستان نویسی معرف چهره جدیدی بوده است؟ همکاری داستان نویسی چون عبدالحسین وجدانی چقدر و چگونه با گفتمان کلاسیک یغما سازگاری می یابد؟
.1, 2پیشینه تحقیق
بنا بر جست و جوهایی که انجام شد، تنها کار تحقیقی که در باره داستان در یغما انجام گرفته، »رویکرد کلاسیک مجله یغما به ادبیات داستانی« است. تفاوت مقاله حاضر با تحقیق یاد شده در تمرکز آن بر داستان نویسی عبدالحسین وجدانی به عنوان یکی از پدیده های داستان نویسی در این مجله است.
1,3 .روش تحقیق
این مقاله برای پاسخ دادن به سوالات خود، تا اندازه زیادی از روش تحلیل محتوا بهره برده است؛ تحلیل محتوا،شیوه تحقیقی است که برای تشریح عینی مقوله های ارتباطی به کار میرود. - - Berelson‚1952:18 این روش در زمینه های گوناگون مانند جامعه شناسی، روانشناسی، زبان شناسی، تاریخ، ادبیات و به خصوص علوم ارتباطات - نشریات و روابط عمومی - به کار میرود و رویکرد کمی آن، اغلب در تحقیقات رسانه ای کاربرد دارد. - معتمد نژاد، - 38 : 1356 هدف از این روش، بررسی معیارهای انتخاب محتواست، از این طریق میتوان ... با استفاده از فن مقوله ای، متن را در واحدهای مشخص برش زد و سپس این واحدها را تحت عنوان مقوله، برحسب مشابهت طبقه بندی کرد. - باردن، - 135 : 1375در مقاله حاضر، برای تجزیه تحلیل اطلاعات از شیوه آماری توصیفی و استنباطی بهره گرفته شده؛ به گونه ای که درقسمت توصیفی از نمودارها و بیان آماری برای توصیف فراوانی قالب های داستان ی، و مشخص کردن پرکارترین نویسندگان در مجله یغما و دیگر فراوانیها استفاده شده است و از آنجا که کمی شدن صرف، به سطحی شدن میانجامد و تنها مسائلی میتوانند برای تحلیل محتوا انتخاب شوند که قابلیت کمی شدن را داشته باشند - ناصری و فریبرزی، - 34 :1390 در مواردی، به تحلیل توصیفی نیز پرداخته شده است.
.2آثار ادبی یغما
یغما چنان که بارها خود نیز، اذعان کرده، مانند دیگر نشریات ادبی کلاسیک، بیش از آن که به آفرینش ادبی توجه داشته باشد به تحقیقات ادبی و مباحث ادبیات کلاسیک علاقه مند است و تمایل دارد؛ مطالب مجله از میان آثار و اظهار نظر ادیبان سنت گرا گزینش و چاپ شود5؛ از این رو، بسیاری از مطالب مندرج در آن، نه تنها ارزش هنری که تازگی و ارزش علمی چندانی هم ندارد و تنها به حیث برجسته بودن نویسنده چاپ شده است . علاوه بر این، از آنجا که یغما، کمال ادبیات فارسی را در گذشته میبیند و نه در آینده، به تأسی از گذشتگان در میان ژانرهای گوناگون برای شعر جایگاه ویژه ای قائل است و چنان که در جدول شماره یک نیز نشان داده ایم، حجم زیادی از آثار ادبی این مجله را شعر، آن هم از نوع کلاسیک تشکیل میدهد.
