بخشی از مقاله
چکیده
تعلیم و تربیت مداوم به عنوان یکی از محورهاي مهم مطالعات نظري تعلیم و تربیت، در قرن حاضر مورد توجه اندیشمندان و نهادهاي تربیتی بوده است. نظر به اینکه تعریف و مختصات آموزش مداوم و یادگیري مادامالعمر ربط وثیقی با نظریات یادگیري دارد، هر تعریفی که از تعلیم و تربیت مداوم ارائه شود به طور ضمنی و یا صریح یک نظریه تربیتی را مفروض گرفته است. بدین ترتیب مفهوم تعلیم و تربیت مداوم میتواند با مفروض گرفتن نظریات فلسفی و یادگیري متفاوت، تعریفی متفاوت پیدا کند.
از این رو در این پژوهش با به کارگیري روش تحلیل مفهومی - مفهومپردازي - ، نخست به برخی ویژگیهاي تعلیم و تربیت مداوم اشاره شد و در پرتو آن با مفروض گرفتن نظریه یادگیري ویگوتسکی و ارائه ویژگیهاي یادگیري کودك در این دیدگاه، تعلیم و تربیت مداوم در دوران کودکی مورد مداقه قرار گرفت و با توجه به دیالکتیک کودك- دیگري از انگارهاي تعاملی در تعلیم و تربیت مداوم سخن به میان آمد. بنابراین میتوان گفت که در یک نگاه کلی انگارهي تعلیم و تربیت مداوم در دوران کودکی از منظر ویگوتسکی، تعاملی است و هر کجا که سخن از تعلیم و تربیت مداوم در دوران کودکی به میان میآید باید این تعامل به رسمیت شناخته شود.
از دیگر سو مختصات تعلیم و تربیت مداوم تعاملی در سه محور مورد بررسی قرار گرفت؛ نخست اینکه در این دیدگاه، تعلیم و تربیت مداوم دربردارندهي هر دو قطب آموزش و یادگیري به صورت توأمان است. دوم اینکه تعلیم و تربیت مداوم در این دیدگاه به صورت رادیکال دیالکتیکی و تعاملی است و از این رو نیز تاحدي نامتعین است و در نهایت اینکه این انگاره مفهوم تعلیم و تربیت مداوم را با نظر به قابلیت هاي کودك و حوزه تقریبی رشد توجیه پذیر میداند و از این رو آن را براي رشد تربیتی کودك ضروري به شمار میآورد.
مقدمه
امروزه به سبب رشد سریع علم و تکنولوژيهاي جدید، جهانی شدن و انبوه اطلاعات، تأکید بر آموزش و یادگیري مداوم به مثابهي یک مفهوم بنیادي مورد نظر قرار گرفته است . با این وجود مفهوم آموزش و یادگیري مداوم فرایندي رو به رشد و تحولی را سپري کرده است و تاکنون نیز ادامه دارد - دوکورث و تامنز١، . - 2010 اگرچه در آغاز آموزش و یادگیري مداوم در نسبت با به روزرسانی علم بزرگسالان مطرح شد، اکنون این حیطه فراتر از آن، در سایر حوزهها و براي سایر سنین نیز قابل پیچویی است، به نحوي که میتوان از آموزش و یادگیري مداوم در عرض تربیت رسمی در تربیت غیر رسمی- رسانه و خانواده و اجتماع- سخن به میان آورد - استفنز٢، . - 2015 بنابراین تعلیم و تربیت مداوم به مثابهي مفهومی در نظر گرفته میشود که در طول زمان میتواند مورد بررسی، تفسیر و قبض و بسط قرار گیرد.
نظریات یادگیري یکی از عواملی هستند که مفهوم آموزش و یادگیري مداوم را تحت الشعاع قرار میدهند - استفنز، - 2015 ، و بسته به نظریه مختار پژوهشگر، تعریف و مختصات وي از مفهوم آموزش و یادگیري مداوم دستخوش تغییر خواهد شد. البته باید به این نکته نظر داشت که نظریات یادگیري نیز خود از جهانبینی و مبانی انسانشناختی و معرفتشناختی خاصی سرچشمه میگیرند و با مفروض گرفتن آن، تعریفی از فرایند یادگیري انسان، و به تبع آن آموزش و یادگیري مداوم ، ارائه میدهند.
با نظر به این امکان، این پژوهش بر آن است که دیدگاه تاریخی- فرهنگی ویگوتسکی٣را مبناي کار خویش قرار داده و با نظر به دیالکتیک موجود میان کودك و دیگري در شکل گیري دانش به بازتعریف مفهوم تعلیم و تربیت مداوم بپردازد . از آنجایی که تعلیم و تربیت مداوم در دوران کودکی از جایگاه ویژهاي برخوردار است و به مثابهي بنیانی محکم براي آموزش و یادگیري مداوم در نظر گرفته میشود - لچري٤، - 2009، و در عین حال خلائی نظري در این زمینه وجود دارد و بحث و بررسی بر روي آن از جمله اهداف تعریف شده توسط یونسکو٥ - 2000 - است، از این رو، این پژوهش تمرکز خود را بر بازتعریف این مفهوم در دوران کودکی استوار ساخته است. بنابراین مسأله اصلی این پژوهش این است که نخست مختصات تعامل کودك و دیگري را در دیدگاه ویگوتسکی احصا نماید و در نهایت با توسل به روش تحلیل مفهومی٦این مختصات را در تعلیم و تربیت مداوم بسط و گسترش دهد.
تحلیل مفهومیِ موردنظر در این بخش، از نوع مفهومپردازي است. تحلیل مفهومی بر فراهم آوردن تبیین صحیح و روشن از معناي مفاهیم بهواسطهي توضیح دقیق ارتباطهاي آن با سایر مفاهیم ناظر است و تلاشی در جهت فهم مفاهیم است - کومبز و دنیلز٧، . - 1991 از این رو نخست به نکاتی در مفهوم تعلیم و تربیت مداوم اشاره خواهد شد و در ادامه مختصات یادگیري کودك در دیدگاه ویگوتسکی بیان خواهد شد تا در نهایت بتوان از بازتعریف مفهوم تعلیم و تربیت مداوم در دوران کودکی از منظر ویگوتسکی سخن به میان آورد.
.1 تعلیم و تربیت مداوم
تعلیم و تربیت مداوم به طور گسترده به عنوان فرایندي تحول آفرین براي افراد و جوامع در نظر گرفته میشود. براي افراد تعامل در یادگیري با تحقق خلاقیت و افزایش خوش بختی در ارتباط است و می تواند محرکی براي روایتهاي شخصی جدید فراهم نماید. براي جوامع ما، یادگیري همچنین به عنوان کلیدي براي بازگشایی موفقیت اقتصادي و ابزاري براي ارتقاي هویت ملی به شمار میآید - لچري، 2009، ص . - 4 موفقیت در تحقق تعلیم و تربیت مداوم، از تعلیم و تربیت اوان کودکی تا یادگیري فعال در دوران بازنشستگی، عامل مهمی در ارتقاي اشتغال، پیشرفت اقتصادي، دموکراسی و وفاق اجتماعی به شمار میآید.
- سازمان توسعه و همکاري اقتصادي١، 1996، ص . - 13 در ادامه می توان گفت که یادگیري مادامالعمر اغلب به عنوان یک فرایند پیشرفت و یادگیري فردي در طول حیات فرد فهم شده است؛ یعنی از گهواره تا گور؛ از یادگیري در سال هاي اولیه کودکی تا بازنشستگی. این مفهومی وسیع است که نه تنها تعلیم و تربیت رسمی در مدارس، دانشگاهها و موسسات تربیتی بزرگسالان را شامل می شود بلکه به یادگیري در پهنه زندگی در محیطهاي غیر رسمی از جمله محل کار و کل جامعه اشاره دارد - توینمن و بستروم٢، 2002، ص - 101 تعلیم و تربیت مداوم به این ایده اشاره دارد که مردم نه تنها از طریق مدارس و دانشگاهها بلکه از طرق غیر رسمی در طول حیاتشان نیز میآموزند.
البته ما شاهد یک چرخش اصطلاحی از تعلیم و تربیت مداوم به یادگیري مادامالعمر هستیم که به عزیمتی مفهومی اشاره دارد که در آن ایده ارائه مباحث تربیتی سازمان یافته به تحصیل انفرادي یادگیري تغییر شکل می-دهد - استفنز، 2015، ص . - 41 همچنین یک چرخشی از دانش به توانایی و از تدریس به یادگیري رخ داده است که در کمسیون اروپایی مشهود است - کمسیون اروپایی ٣، 2001، ص . - 23 همچنین در بیانیه کمسیون اروپایی یادگیري مادام العمر این گونه توضیح داده شده است که مراد از آن اندوختن و به روز کردن تمام انواع توانایی ها، علایق، دانش، و ویژگی ها از سالهاي نخستین زندگی تا آخرین سالهاي بازنشستگی است.
این امر به توسعه دانش و شایستگی هایی اشاره دارد که هر شهروند را جهت منطبق شدن با جامعه دانایی محور و مشارکت فعال در همه ابعاد زندگی و همچنین تحت کنترل در آوردن بیشتر آینده اش توانا می سازد . همچنین این کمیسیون این نوع یادگیري را مشتمل بر همه اشکال یادگیري نظیر یادگیري در محیط هاي رسمی، دانشگاه، مدرسه، یادگیري نیمه رسمی و مهارت هاي حرفه اي که در یک کارگاه فرا گرفته می شود، یادگیري غیر رسمی، دانش عمومی، یادگیري نحوة کاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات از فرزندان توسط والدین می داند . - 2008 - از دیگر سو، مراقبت و تربیت در اوان کودکی به مثابهي راهبردي ضروري در تعلیم و تربیت مداوم به شمار می-رود؛ چراکه بهترین شروع ممکن در زندگی است - واحد تحقیق و منبع مراقبت از کودکان ٤، - 2002؛ کودکی اولیه اولین مرحله تعلیم و تربیت مداوم است که به دوره هاي انفرادي یادگیري شکل میدهد.
