بخشی از مقاله
چکیده
شاهنامه بزرگ فردوسی مانند دریایی ژرف و پهناور است که گوهرهای گرانبهای بسیاری دارد و هر کس بنابر سلیقه خود گوهری از آن مییابد. او با سرودن شاهنامه علاوه بر زنده نگه داشتن زبان ارسی،پ موجبات حفظ و حراست پیشینه تاریخی و سند اصالت و هوّیت قوم ایرانی را نیز فراهم آورد. شاهنامه هر چند نامه فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان استامّ،ا فرهنگ و آداب و رسوم اقوام انیرانی نیز در آن بازتاب یافته است. یکی از این اقوام، قوم روم است. رومیان که از تقسیمبندی جهان میان فرزندان فریدون وارد شاهنامه شدهاند در بخش پهلوانی شاهنامه نقش کمرنگی دارند، اما با شروع بخش تاریخی، در بسیاری از حوادث نقش اصلی را ایفا میکنند. در این پژوهش، به بازتاب فرهنگ و هنر رومیان از دیدگاه شاهنامه فردوسی پرداخته شده است. شایان ذکر است که فردوسی در شاهنامه به منسوجات و ابزارها جنگی، دین و اخلاق، دانش و هنر، ازدواج و آیین آن و ... رومیان اشاره کرده است.
واژههای کلیدی: فردوسی، روم، شاهنامه، فرهنگ و هنر.
مقدّمه
تحقیق در فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی و اخلاقی هیچ کشور وملّتی بدون تحقیق و پژوهش در آداب و رسوم پیشینیان آنها مقدور نیست. بدیهی است سابقه طولانی و قدمت تاریخی ملل بزرگ، ضرورت توجّه به گذشتههای فرهنگی و تاریخی تحولات اجتماعی را تقویت میکند. تلاش امروز ملّتهای بزرگ و متمدن، باز شناسی، بازسازی و بازخوانی آثار فرهنگی مکتوب و غیرمکتوب تاریخی است. ایرانیان با پیشینههای قابل احترام، از زمانهای بسیار دور موفق بودهاند تا آداب و رسوم اخلاقی، دینی و اجتماعی خود را، در آثار ادبی خود منعکس نمایند و اسناد فرهنگی معتبری از اصالت و نجابت خود را برای جهانیان و نسلهای آینده خود به یادگار بگذارند.
از جمله این یادگاریهای ماندگار، شاهنامه فردوسی است که در واقع آئینه تمامنمای فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان در پیش و پس از اسلام تا روزگار شاعر است. - خاتمی، - 306 :1387 فردوسی در سطح ملی، بزرگترین شاعر ایرانی و در سطح جهان، یکی از نامدارترین حماسهسرایان جهان در طول تاریخ بشریّت است. »او یکی از سازندگان هویّت تاریخی ایرانیان است؛ زیرا حماسه بزرگ منظوم او یعنی شاهنامه، شناسنامه فرهنگی و سند هویّت ملّی ماست.« - امین، - 15 :1389 سخن فردوسی بیان مجد و شرف قوم ایرانی، یعنی شرح فضایل و مکارم پدران و مادران سالهای نخستین تمدّن بشری و در سپیده دم تاریخ است. »
انگیزه پیدایی شاهنامه فردوسی، چنان که میدانیم غم غربت - نوستالژی - فردوسی است؛ غربت از روزگار عزّت و اعتلای انسان، از عصر روایی پهلوانی، جوانمردی، نامخواهی و هر گونه آرمان بلند بشری. سخن از غربت دردانگیز در جای جای شاهنامه، به گونهای آشکار یا به صورت پوشیده دیده میشود. - «گورین و دیگران، - 179 :1370ارزش و اهمیّت مطالبی که فردوسی به آنها پرداخته، گذشته از جنبهای ادبی، به گونههای است هک هیچ یک از محقّقان در مطالعات فرهنگی و اجتماعی را از مراجعه بدان، بینیاز نمیکند. شاهنامه در زمانی سروده شده است که فرهنگ و آداب و رسوم ملّی ایران در خطر نابودی بوده، پس حکیم توس برای حفظ آن در مقابل فرهنگ و آداب و رسوم بیگانگان شاهکار خود را خلق میکند.
سراسر شاهنامه از تقابل اقوام مختلف با ایرانیان شکل گرفته است. ایرانیان در تقابل با اقوامی چون تورانیان، رومیان، یونانیان، چینیان، تازیان و ... برای حفظ ملیّت، فرهنگ و نژاد خود در جنگ و ستیز بودهاند. به همین دلیل، در شاهنامه علاوه بر فرهنگ و هنر قوم ایرانی، فرهنگ و هنر اقوام انیرانی نیز منعکس شده است. یکی از این اقوام که نسبت برادری نیز با ایرانیان در شاهنامه دارد، قوم روم است. فردوسی در شاهنامه »بر این پیوند، جای جای پای میفشارد. او ایرانیان و رومیان را از یک تیره و تبار می-داند.کزّازی، - 37:1388 - « در این پژوهش، ابتدا تاریخ رومیان را به صورت کوتاه از نظر میگذرانیم سپس به متن اصلی مقاله میپردازیم.
در همان زمانی که یونان دوران شکوفایی خود را میگذراند، در شمال غربی آن، یعنی در جلگه حاصلخیز ایتالیا مردمی زندگی میکردندکه از حیث فرهنگ و تمدن بسیار عقبتر از آنان بودند. از شهرهای مهمّ این اقوام، شهر رم بود، این شهر پایتخت امپراتوری روم شده و حدود یک میلیون جمعیت داشته و در آن بناهای زیبای عمومی و خصوصی، راههای ارتباطی خوب و خیابانها و ... زیاد بوده است. آنها به طور دائم با همسایگان خود در جنگ بودند. به همین دلیل، جنگآوری در میان رومیان اهمیت زیادی داشت و پسران خود را پس از دوران کودکی به آموزشهای سخت نظامی مشغول میکردند. رومیها به تدریج بر پیروزیهای خود افزودند و با فتح مصر و آسیای صغیر کشور وسیعی پدید آوردند که امپراتوری روم نامیده شد.
این در حالی است که شکل حکومت در روم ابتدا جمهوری بود و مجلس سنایی داشتند که همه اقشار جامعه میتوانستند در آن شرکت کنند. گستردگی بیش از حدّ قلمرو روم برای آن امپراتوری مشکلاتی در پی داشت. همسایگی رومیان با دولت ایران، سرآغاز مسائل بسیاری در سرنوشت دو کشور بود. تا این زمان رومیها آشنایی زیادی با حکومتایران آن زمان یعنی اشکانیان نداشتند همسایگی آنان با اشکانیان موجب برخورد منافع و در نتیجه، جنگهای بسیاری شد که تا اواخر دوره ساسانی ادامه یافت. این جنگها در نهایت موجبات ضعف هر دو کشور را فراهم کرد. - جوادیان و همکاران: - 68 :1392
رومیان پس از فتح یونان با وجود برتری نظامی تحت تاثیر فرهنگ و دانش برتر یونانیان قرار گرفتند. بدین ترتیب علم و دانش، آداب و رسوم و بسیاری از جنبههای دیگر فرهنگ یونانی در متصرفات روم گسترده شد. در واقع، بسیاری از جنبههای فرهنگ یونان در روم استمرار یافت و امروزه نیز در زندگی مردم اروپا متجلّی است. با حضور و گسترش مسیحیت، فرهنگ مسیحی که جهات بسیاری بر فرهنگ موجود جامعه روم برتری داشت در زندگی اجتماعی مردم نفوذ کرد و بر آن تاثیر گذاشت. در ضمن، رومیان علاوه بر اینکه بر جوامع زیر سلطه خود تاثیر میگذاشتند، از فرهنگ و
