بخشی از مقاله
چکیده
مسئله اصلی این پژوهش مطالعه برخی ازآثار داستانی و نمایشی غلام حسین ساعدی بر مبنای مفهوم »دیگری« است. میتوان گفت دیگری از موضوعاتی بوده که ذهن نویسنده با آن درگیر شده است. ظهور دیگری و نوع مواجهه با آن در بعضی از آثار ساعدی به شدت به چشم میخورد ولی تاکنون مورد بررسی قرار گرفته نشده است. هدف این پژوهش پس از پایان بررسی این است که دیگری یکی ازدغدغههای نویسنده در طول عمر نویسندگی خود بوده است و در بعضی از آثارداستانی و نمایشی اش به شکلهای متفاوت خود را بروز داده است و ردپایی از خود به جای گذاشته است.
در این پژوهش در گام اول تلاش شده است آثار داستانی ساعدی را با استفاده از تحلیلهای روان شناسی مربوط به اثراز جمله مفهوم الیناسیون در داستان گاو، برادرکشی و عقدهی حقارت در داستان دو برادر و مالیخولیا و جنون در داستان آرامش در حضور دیگران بررسی کرد و در راستای آن »دیگری« مربوط به داستان بررسی گردد. و در گام دوم در دو اثرنمایشی که شامل نمایش نامه چوب به دستهای ورزیل وبهترین بابای دنیا است از طریق بررسی گسترده تر در زمینه اجتماعی به مفهوم دیگری در لایههای پنهان متن دست یافت.
مقدمه
مفهوم »دیگری« و »دگر بودگی« از مفاهیم پیچیدهای است که میتوان آن را در گسترههای گوناگون از زندگی انسان مانند اجتماع، سیاست، اخلاق و... جست وجو کرد. از این جهت شناخت دیگری و پرداختن به ویژگیهای آن برای بسیاری از متفکران اهمیت داشته و البته در هر اندیشهای جلوهای متفاوت از این مفهوم نمایان شده است. از جمله کسانی که به بررسی مفهوم دیگری پرداخته اند میتوان از»مارتین هایدگر«، »میخاییل باختین« ، »امانوئل لویناس«، »کلود لوی استراوس«، »ژاک دریدا« و »سیمون دوبوآر« نام برد.
در میان چیزهایی که سازنده موقعیت انسان هستند ؛ یک چیز جایگاه ویژهای دارد و آن انسان یا موجودی دیگر است. چنین موجودی از جهات مختلف در موقعیت من اهمیت فوق العاده ای دارد اول اینکه زیست جهان من محصول دیگری و مملو از حضور دیگران است. من در جهانی بکر به دنیا نیامده ام. از بدو تولد وارد دنیایی شده ام که سرشار از سنتها، قوانین، رفتار ها، تابوها، آرزوها و علومی است که هیچ یک ساخته من نیست.
با الگویی تربیت میشوم که دیگران بنا کرده اند و دست کم در بسیاری از موارد مطابق سنت ها و الگوهای رفتاری و اجتماعی دیگران زندگی میکنم. همواره در موقعیتی قرار میگیرم که ساخته دیگران است. حتی بسیاری از شخصی ترین امور زندگی ام چون نام و تاریخ تولدم را از دیگران میگیرم. به گفته باختین »من خودم را به یاری دیگری میشناسم - .«باختین، - 429:1384 در واقع انسان نمی تواند در جهانی زندگی کند که در آن دیگری حضور ندارد. هیچ چیز در انسان خالی از حضور دیگری نیست. طرد نسبی حضور دیگری از منظر باختین جهان شخص را از شکل میاندازد.
دیگری در حقیقت بیگانهای است که من به واسطه او خود را و هویت خود را تعریف میکند. دیگری عبارت است از وجودی غیر از من - نه-من - که من دقیقا به اعتبار فاصله ها و مرزبندی های ذهنی - سوبژکتیو - با او هویت مییابد. نیز شایان اشاره است که من و دیگری میتوانند موجودیتی اجتماعی، فرهنگی یا تاریخی باشند. باید گفت همواره عوامل مختلفی ممکن است باعث پیدایش یا شکل گیری دیگری در جهان ذهنی - سوبژکتیو - یک فرد انسانی یا یک اجتماع یا یک فرهنگ شوند و همین عوامل خود را به اشکال مختلف در قالب دیگری نمایان میکنند.
- فقر، ترس و جدایی یا جداافتادگی میتوانند از زمره این عوامل باشند - دیگری نیاز به شناخت و بررسی دارد در سطح روان شناسی ممکن است در زندگی هر فرد یک دیگری کاملا آشکار یا شاید کاملا پنهان وجود داشته باشد، ممکن است فردی که با یک دیگری مواجهه شده بتواند آن را در زندگی خود حل کند یا به ستیز با آن برخیزد، ممکن است در این جدال یا پیروز شود یا مغلوب واکنشهای هر فرد در مقابل دیگری ممکن است به چگونگی بروزو ظهوردیگری مربوط شود. در هر صورت آنچه حایز اهمیت است اینکه دیگری در هر حال موجودی بیگانه است و تا زمانی که بیگانه »غیر« است، دیگری باقی میماند. - عظیمی، - 3:1393
بیان مسئله و ضرورت تحقیق
بررسیهایی که تاکنون در مورد مسئله دیگری صورت گرفته است نشان میدهد که نمی توان دیگری را به سادگی نقطه مقابل »خود« دانست. هردوی آنها در رابطهای پیچیده قرار دارند که هرگونه درک ساده انگارانه از خود?دیگری، درون?بیرون یا مرکز?حاشیه را کم اهمیت میسازد. به تعبیری دیگر؛دیگری ماهیتی ثابت و بی تغییر نیست؛ دیگری پایگاه و و جایگاهی است که ما همهی کیفیت های ترس آور و نامطلوب دربارهی خودمان را به عنوان سوژهی منفرد،گروههای اجتماعی یا حتی ملتها در آن میافکنیم.
دیگری سازه ای فرهنگی است که به وسیلهی فعالیت های تو در تو که وجود ما را شکل میدهند، تعیین می شود. بنابراین می توان گفت ادبیات داستانی و ادبیات نمایشی به راحتی بستری را برای حضور دیگری فراهم کرده است. و در این مقاله کوشش شده است که دیگری در برخی از آثار داستانی و نمایشی غلام حسین ساعدی بررسی شود ؛ چراکه رابطهی تنگاتنگی میان هردو احساس می شود.
پیشینه پژوهش
در میان پژوهش های داخلی تاکنون نمونهای که به پرداخت بررسی »دیگری« در آثار غلام حسین ساعدی شده باشد یافت نشده است. اما با بررسی شدن آثار ساعدی در زمینه های مختلف ازجمله روان شناسی، سیاسی و غیره میتوان ردپای وجود دیگری در آثار ساعدی را بوضوح یافت. و این امکان را فراهم کرده است که آثار ساعدی از زاویه دید دیگری بررسی شود. پس در این مقاله تلاش شده است آثار مورد نظر ابتدا از منظر روان شناسی و اجتماعی بررسی شود وبعد به بحث دیگری و چگونگی بروز آن و همچنین نوع واکنشی که نسبت به آن صورت میگیرد در قالب یک جدول جمع بندی گردد.
روش پژوهش
در این مقاله سعی بر آن شده است پس از گردآوری مطالب مختلف ازطریق یافتههای کتابخانه ای،ودیگر مقالات درارتباط با آثارمورد نظر ساعدی آنها را با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی براساس موضوع دیگری تجزیه و تحلیل کرده و به اثبات وجود دیگری در آثار مورد نظر ساعدی پرداخته شود.
اهداف تحقیق
بررسی برخی از آثار داستانی و نمایشی غلام حسین ساعدی در رابطه با موضوع دیگری واثبات وجود دیگری در لایه های زیرین متن با استفاده ازنظریههای مختلف روان شناسی و اجتماعی مربوط به اثر.
پرسشهای این پژوهش
01چرا در میان آثار ساعدی مسئله دیگری در داستانهای »گاو«، »دو برادر«، »آرامش در حضور دیگران« و نمایش نامه های »چوب به دستهای ورزیل« و »بهترین بابای دنیا« بررسی شده است ؟
