بخشی از مقاله
چکیده
عزت نفس و جرأتورزی از جمله عواملی ه ستند که باعث می شوند، افراد جامعه در برابر ب سیاری از مخاطرات مقاوم بوده و آ سیبپذیر نباشند. رفتارهایی از قبیل افت تحصیلی، پرخاشگری و اعتیاد به مواد مخدر و سیگار در دانشآموزان در مواردی نتیجه پایین بودن عزت نفس و جرأتورزی است. یکی از نیازهای بنیادین انسان، نیاز به داشتن میزان معینی از عزت نفس است. هر اندازه که فرد در کسب عزت نفس دچار شکست شود، دستخوش اضطراب، تزلزل روانی، بدگمانی از خود، حقیقتگریزی و احساس عدم کفایت در زندگی میگردد. جرأتورزی نیز در ارتباطهای میانفردی و فعالیتهای اجتماعی نقش بهسزایی دارد. از آنجایی که ذهنآگاهی از جمله روشهایی است که برای افزایش عزت نفس و جرأتورزی استفاده میشود، این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین ذهنآگاهی با عزت نفس و جرأتورزی در دانشآموزان دختر انجام شد. جامعه آماری این پژوهش را تمامی دختران دبیرستان علامه دهخدا در شهرستان کاشان تشکیل میدادند که 100 نفر از آنها به روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ، مقیاس جرأتورزی گمبریل و ریچی و پرسشنامه مهارتهای ذهنآگاهی کنتاکی را تکمیل کردند. دادهها با ا ستفاده از ضریب همبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که بین ذهنآگاهی با عزت نفس و جرأتورزی رابطه معناداری وجود ندارد.
واژگان کلیدی: عزت نفس، جرأتورزی، ذهنآگاهی، دانشآموزان
مقدمه
د ستیابی به بهرهوری و بهبود کیفیت نظام آموز شی از اثرگذارترین عوامل تو سعه ک شورها ا ست. تربیت نیروی ان سانی کارآمد از جمله وظایف اصلی نظام آموزشی محسوب میگردد و توجه به تربیت آنها از نظر آموزشی، پژوهشی و فرهنگی بسیار حائز اهمیت است. در این راستا، موفقیت تحصیلی دانشآموزان از جمله اهداف اساسی برنامههای آموزشی و مهمترین نگرانیهای مسئولین آموزشی و خانواده است. دانشآموزان به واسطه موفقیت در تحصیل به موقعیتی دست مییابند که از حداکثر نیروی درونی و بیرونی خود برای دستیابی به اهداف آموزش عالی استفاده نموده و شرایط لازم برای زندگی اجتماعی موفق را کسب مینمایند. نقطه مقابل موفقیت تحصیلی، افت تحصیلی است.
آمار بالای افت تحصیلی به صورت ترک تحصیل و اخراج از نظر هزینههای آموزشی، هر ساله خسارتهای زیادی را به آموزش عالی در همه کشورهای دنیا وارد میکند. پیشبینی میشود که در آینده نیز همه ساله بخشی از منابع انسانی و اقتصادی جامعه در مدارس با اخراج، ترک تحصیل، انصراف و مردودی دانشآموزان ضایع گردد و آثار و پیامدهای ناگوار فردی و اجتماعی فراوانی به وجود آورد - سلملیان و کاظمنژاد لیلی، . - 1393 بنابراین توجه به عواملی که منجر به پیشرفت دانشجویان و یا افت آن میگردد، از اهمیت ویژهای برخوردار است. یکی از مشکلات عمده دانشاموزان به خصوص نوجوانان دختر، ناتوانی در ابراز وجود و جرأتورزی1 پایین است که کمرویی و به دنبال آن گوشهگیری و پرخاشگری و عدم پختگی رفتار را به دنبال دارد - بحری، . - 1388
جرأتورزی از مفاهیمی است که در دهههای اخیر توجه پژوهشگران و روانشناسان را به خود جلب کرده و پژوهشهای زیادی در مورد آن انجام شده است. اصطلاح جرأتورزی را در ابتدا ولپی - 1958 - 2 مطرح کرد و کاربرد و آموزش آن را رواج داد. انجام پژوهشهای عملی و بالینی در مورد جرأتورزی و ویژگیهای آن و همینطور آموزش رفتار جرأتورزانه، نیز به کارهای ولپی مربوط می شود. او در توصیف و تبیین این مفهوم به تضاد میان بارز ساختن هیجان خشم و بازداری از اضطراب، توجه خاصی نشان میداد. وی اعتقاد داشت که میان پاسخهای جرأتورزانه با اضطراب تضاد جمعناپذیری وجود دارد - آلبرتی و اِمونز3، 1974؛ به نقل از هرمزینژاد، شهنی ییلاق و نجاریان، . - 1379
جرأتورزی به توانایی فرد برای بیان عقاید، علاقهمندیها و احساسهای خود و دفاع از آنها به نحوی شایسته و یدون اضطراب گفته میشود - د آسدو لیزاراگا4 و همکاران، . - 2003 رفتارهای جرأتورزانه، رفتارهایی متعادل هستند و فرد جرأتورز ضمن پافشاری بر خواستههای منطقی و انجام رفتار مخالفتی در دفاع از خواستهها، حقوق و سلیقههای دیگران را مورد توجه قرار میدهد و از اجحاف حقوق دیگران و تضییع آنها خودداری میکند - غباری بناب و حجازی، . - 1386 مهارت جرأتورزی به معنای ابراز عقاید، احساسات و افکار به صورت شایسته و بهگونهای است که به هیچکس بیاحترامی روا نداریم و حق ک سی را ضایع نکنیم . این مهارت باعث افزایش عزتنفس، بیان منطقی افکار و اح ساسها، کاهش ا ضطراب، بهبود مهارت های اجتماعی ارتباطی و ملاحظه حقوق دیگران و در عین حال، گرفتن حق خود شده و در نهایت منجر به افزایش میزان رضایت از زندگی و شادکامی میشود - صاحبزمانی، نوروزینیا، آلیلو و رشیدی، . - 1389
داشتن این مهارت اجتماعی مهم، سلامتی شخصی را بهبود میدهد و برای آغاز و نگهداری روابط بین فردی حمایتی لازم بوده و موجب برخورداری از سلامت هیجانی بیشتر میشود - گاون5، . - 2010 علاوه بر این، به افراد کمک میکند تا آزادانه و صادقانه، بدون اضطراب و نگرانی و در عین حفظ حقوق دیگران، عقاید، نیازها و حقوق خود را بیان کنند. افرادی که جرأتورزی مناسبی دارند، از ویژگیهایی از قبیل ابراز عواطف بدون اضطراب، انجام رفتارهای مخالفتی، صراحت لهجه، پذیرفتن تحسین و تمجید نسبت به خود، ابراز علاقهمندی، تأیید دیگران، انتقادپذیری و انتقادگری، پافشاری بر خواستههای منطقی، مسئولیتپذیری، احترام متقابل، توجه به شأن انسانی مخاطب، خواستن حقوق انسانی برای خود و دیگران و اجتناب از تعارف برخوردارند - جلالی و قاسمزاده، 1377؛ به نقل از خزایی، شعیری، حیدری نسب و جلالی، . - 1393
فردی که دارای توانایی جرأتورزی ا ست، م سئولیت رفتارها و انتخابهای خود را میپذیرد، دارای عزت نفس کافی ا ست، احساس، افکار و نگرش مثبتی نسبت به خود و دیگران دارد و رفتارش با خود و دیگران صریح و صادقانه است - مک وانل و موریس6، . - 2010 این فرد از روشهای ارتباطی استفاده میکند که او را قادر میسازد حرمت نفس خویش را حفظ کند و خشنودی و ارضای خواستههای خویش را دنبال کند - بولتون7، . - 2001 افرادی که از مهارت جرأتورزی برخوردارند، درجات بالایی از اعتماد به نفس و حرمت نفس را نشان میدهند - رادسیپ8، 2005؛ به نقل از رضاپور میرصالح، ابوترابی کاشانی و ابراهیمی قوام، . - 1391 در طیف دیگر این دامنه افرادی هستند که جرأتورزی پایینی دارند. مطالعات نشان دادهاند که نبود مهارتهایی مانند جرأتورزی، م شخ صه گ ستره و سیعی از بیماریهای روانی ا ست - لاندازابال9، . - 2006 افراد کمجرأت نمیتوانند به صورت منا سب با اطرافیان خود تعامل داشته باشند. این افراد احساس گناه، بیاعتمادی و سلطهپذیری در روابط اجتماعی را تجربه میکنند؛ ترس، اضطراب و افسردگی از خود نشان میدهند - پاچمن و فوی1، 1978؛ ونگاندی2، - 2002
و میزان پذیرش خود و عزت نفس در این افراد پایین است - لور و مور3، 1980، دلوتی4، 1981؛ به نقل از غباری بناب و حجازی، . - 1386 یکی دیگر از عواملی که نقش مهمی در عملکرد دانشآموزان ایفا میکند، عزت نفس است. عزتنفس جزئی از خودپنداره فرد است که شامل جنبههای شناختی، رفتاری و عاطفی میباشد و عبارت است از درجه تصویب، تأیید و ارزشی که شخص نسبت به خود احساس میکند و یا قضاوتی که فرد نسبت به ارزش خود دارد. به عبارتی منظور از عزت نفس آن است که افراد نسبت به خود چگونه فکر میکنند، چقدر خود را دوست دارند و از عملکرد خود چقدر راضی هستنند؛ به خصوص از لحاظ اجتماعی و تحصیلی خود را چگونه احساس کرده و میزان هماهنگی و نزدیکی خود ایدهآل و خود واقعی آنها چقدر است - حسینی، دژگام و میرلاشادی، . - 1386 پژوهشهای انجام شده نشان دادهاند که عزتنفس در پاسخ به واکنش دیگران بهخصوص افراد مهم و بهویژه والدین رشد میکند - اتکینسون5 و همکاران، . - 2003 اسمیت - 1967 - 6 عزتنفس را یک ارزشیابی فردی معرفی کرده است که معمولاً با توجه به خویشتن حفظ میشود. به این ترتیب عزتنفس عبارت است از قضاوتی فردی از شایستگی که ویژگی عام شخصیت است نه یک نگرش لحظهای یا مختص به موقعیتهای خاص - به نقل از پروین و جان7، . - 2002
افرادی که دارای عزتنفس بالا هستند تمایل دارند بیشتر به نقاط قوت خود توجه کنند تا به نقاط ضعفشان، همچنین این افراد برای قبول ارزیابیهای مثبت از خودشان آمادهتر هستند درحالیکه افراد با عزتنفس پایین احتمالاً بیشتر ارزیابیهای منفی را قبول میکنند - حسینینسب و وجدانپرست، . - 1381 عزتنفس به عنوان یک نیاز روانی اساسی در خدمت سازگاری فرد است. براساس نظریه مازلو کسی به خودشکوفایی میرسد که سلسلهمراتب نیازهای اساسی و از آن جمله عزتنفس را که جزئی از سلسلهمراتب نیازهای اساسی است، تا حدی ارضا کرده باشد، این بدین معنی است که عملکرد فرد تحت تأثیر عزتنفس نیز میباشد - بنتی و کامبوروپولاس8، . - 2006 از آنجایی که عزتنفس اثرات برجستهای در جریان فکری، احساسها، تمایلات، ارزشها و هدفهای هر فرد دارد، هر اندازه که فرد در کسب عزتنفس دچار شکست شود، دستخوش اضطراب، تزلزل روانی، بدگمانی به خود، حقیقتگریزی و احساس عدم کفایت در زندگی میگردد - مک اولی9، میالکو10 و بن11، . - 1997
همانگونه که در تعریف عزت نفس و جرأتورزی آمد، این عوامل تأثیر برجستهای در رفتارها و تلاشهای افراد دارند و نبود و یا پایین بودن هر کدام از آنها، باعث می شود که فرد نتواند عملکرد مطلوبی دا شته با شد. پژوهشهای متعددی - چن12، وانگ13 و چن، 2001؛ غباری بناب و حجازی، 1386 ؛ رضاپور میرصالح و همکاران، - 1391 به وجود رابطه بین جرأتورزی، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی اشاره کردهاند. بنابراین برای جلوگیری از عوارض منفی عزت نفس و جرأتورزی پایین باید اقدامات مثبتی صورت گیرد. به منظور افزایش سطح عزت نفس و جرأتورزی افراد تاکنون درمانها و روشهای مختلفی به کار رفته است. یکی از روشهایی که در سالهای اخیر توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است و پژوهشهای زیادی در مورد آن صورت گرفته است، ذهنآگاهی میباشد. ذهنآگاهی طبق تعریف کابات زین و هان14 در سادهترین شکل آن آگاهی از آن چیزی ا ست که در لحظه حال اتفاق میافتد - به نقل از محمدخانی و خانیپور، . - 1393 ذهنآگاهی یک راه هدایت توجه است که از سنتهای مراقبه شرقی گرفته شده اما بیشترین بحث و تمرین را
