بخشی از مقاله
چكيده
بحث از رابطه علم و دين - مراد از دين در اين مقاله برجسته ترين متن و منبع دين اسلام يعني قرآن كريم است - از اهميت فراواني برخوردار است؛ زيرا كشف رابطه ي تعامل يا تعارض علم و دين، در پيشرفت و پويايي معرفت دينى و علمى و نهاًيت در كشف حقيقت مؤثرخواهد بود. از لحاظ عقلي، چهار نوع رابطه - جدايي، تداخل، تعارض يا تعامل - براي علم و دين، قابل تصور است. قطعا انتخاب هركدام از روابط فوق، علاوه بر مباحث نظري و ميان رشته ي - مانند قرآن و علوم - بر فهم و تفسير آيات و شيوه ي برداشت - بويژه برداشت علمي - از قرآن تأثير گذار است. تحقيق حاضر با هدف كشف رابطهي علم و دين - قرآن - با تأكيد بر ديدگاه آيت االله جوادي آملي، با روش تحليلي-توصيفي و ابزار كتابخانه ي - مراجعه به كتب، مجلات و... - نگاشته شده است.
يافته هاي تحقيق نشان ميدهد، تعارض و جدايي علم و دين در اسلام و در ميان انديشمندان مسلمان جايگاهي ندارد و رابطه ي علم و دين يا از نوع »تعامل« است - ديدگاه فرهنگسان علوم - و يا از نوع »تداخل.« بر اساس ديدگاه استاد جوادي آملي، رابطه ي علم و دين بصورت عموم و خصوص مطلق است. يعني ايشان معتقد است كه علم جزء دين است - تداخل علم و دين - و تمام علوم در متن منابع نقلي - قرآن و روايات - به صورت اصول كلي وجود دارد داشته و قابل استخراج است - البته با تبيين هاي كه ايشان ارايه مي كند - و اين وظيفه ي عالمان است كه مطالب علمي را با تأمل و تدقيق از آن استخراج كنند همانگونه كه فقها از يك اصل »لاتنقض القين بالشك« استصحاب را نوشتند كه مستلزم پنج سال كار مستمر علمي - اعم از سطح و خارج - است.
تبيين مسأله
برخي - مانند آلفرد نورث وايتهد١ - ١٩٤٦-١٨٦١ - فيلسوف معروف انگليسي - آينده بشريت را منوط به حلّ مسئله ي علم و دين مي داند - يوسفي اشكوري، ١٣٧٩، ص١٣٦ - . بحث از علم و دين و تعيين رابطه آن دو هم براي دين داران و هم براي انديشمندان - ديني يا غير ديني - اهميت دارد؛ زيرا كشف رابطه ي تعامل يا تعارض علم و دين، در پيشرفت و پويايي معرفت دينى و علمى و نهاًيت در كشف حقيقت مؤثرخواهد بود.
با توجه به اينكه قرآن كريم برجسته ترين منبع و متن ديني است، بحث از رابطه آن با علم نيز به همان ميزان مهم است. هرچند مبحث رابطه علم و دين عام است؛ اما با توجه به اينكه هر رابطه ي كه ميان علم و دين برقرار باشد، ميان قرآن و علم نيز برقرار خواهد بود و اينكه بيشتر مباحث و منابع در اين حوزه بصورت عام، يعني مطلق علم و دين مطرح شده است، ناگزيم بحث را به طورعام - رابطه ي علم و دين - مطرح كنيم؛ اما، درپايان به نتيجه اي مطابق با رابطه ي قرآن و علم، دست خواهيم يافت.
تعيين رابطه دين - قرآن - و علم در مباحث ميان رشته ي و تفسير آيات علمي - و برداشت علمي از قرآن - ضرورت خود را مي نماياند و بدون آن، امكان فهم آموزه هاي علمي قرآن و چگونگي همكاري آن دو ميسر نخواهد بود. نوشتار حاضر با هدف كشف رابطه ي علم و دين - قرآن - و كمك به پيشرفت و پويايي معرفت دينى و علمى و با روش تحليلي-توصيفي، ابتدا به رابطه ي علم و دين بصورت كلي - و مختصر - و سپس به بيان ديدگاه هاي آيت االله جوادي آملي در باب رابطه ي علم و دين و بررسي آن، خواهد پرداخت؛ زيرا معتقديم ايشان يك فرد جامع و صاحب نظر در هردو موضوع مي باشد؛ يعني از يك سو مفسر و قرآن شناس برجسته است و از سوي ديگر بر علم و مباحث مرتبط با آن اشراف دارد.
تعريف علم
واژه »علم«، ازلحاظ مفهوم لغوي روشن بوده و اهل لغت، معاني چون »درك حقيقت شيئ، - راغب اصفهاني، ١٤١٦ق، ص٥٨٠. - »يقين وشناخت، حضورشيئ واحاطه برچيزي« - فيومي، ١٤١٤،ج٢، ص٤٢٧ - و يا معناياثرِ» يك شيئ كه به وسيله اي آن ازغيرخودش شناخته وجدا ميشود - « احمد ابن فارس،١٤٠٤، ج٤، ص١٠٩ - را براي آن ذكركرده اند كه وجه جمع همه آنها همان دانستن وشناخت ميباشد.
