بخشی از مقاله
چکیده
گمرک به عنوان مرزبان اقتصادی کشور نقش مهمی در توسعه اقتصادی، تامین رفاه و حفاظت از جامعه دارد. دولتها برای به اجرا درآوردن مناسب برنامه ها و سیاست های مالی، اقتصادی و اجتماعی خود نیازمند سازمان گمرکی کارآمد و موثر می باشند. کشور ایران در حال حاضر 144 گمرک دارد. لیکن، مطالعاتی که تاکنون در خصوص بررسی چالش های پیش روی گمرکات انجام شده است، کافی به نظر نمی رسد و در این مقاله، تلاش شده است به چالش ها و موانع پیش روی گمرک بیله سوار مغان در دو سطح خرد و کلان پرداخته شود. همچنین مقایسه های کمی و کیفی بین گمرک بیله سوار با سه گمرک مشترک دیگر کشورمان با آذربایجان شامل جلفا، آستارا و پلدشت و بین دو گمرک هم مرز بیله سوار ایران- بیله سوار آذربایجان نیز صورت گرفته است. عوامل متعددی بر توسعه گمرک تاثیر می گذارند از آن جمله می توان به مطلوبیت مکانی، موقعیت جغرافیایی و تامین زیرساخت ها، شیوه مدیریت، نرخ ارز، رشد اقتصادی و غیره اشاره کرد. بنابرین انتظار می رود سیاست گذاران و مجریان از طریق رفع چالش ها و بکارگیری راهکارهای ارائه شده اهتمام جدی ورزیده و بستری مناسب برای تسهیل و توسعه تجارت بین المللی فراهم سازند.
واژهای کلیدی: گمرکات، چالش ها، راهکار، توسعه
.1 مقدمه
امروزه گمرک به عنوان اولین و مهمترین مجری مقررات تجارت خارجی در کنار سایر عوامل در تجارت بین الملل اعم از بانک، بیمه و موسسات حمل و نقل متاثر از اوضاع و شرایط حاکم بر زنجیره تجارت بین الملل است. از آنجا که گمرک مجری برنامه های اقتصادی در کشور در امر بازرگانی خارجی می باشد. لذا حضور فعال در سازمان های همکاری تجاری بین المللی و منطقه ای و برخورداری از امکانات بیشتر در این زمینه ضروری است تا بتواند نقش موثری در جهت حفظ منافع کشور در سطح بین المللی و منطقه ای، ایفا نماید - طباطبایی و ثابتی، . - 1387
ارزیابی و مقایسه کمی گمرکات مستلزم دستیابی به داده های مناسب است. که در این خصوص دفتر فن آوری اطلاعات و ارتباطات گمرک ج.ا.ایران آمار منظم فعالیت گمرکات کشور را بصورت بر خط و آزاد گزارش می دهد با استخراج داده های مربوط به گمرک بیله سوار1و مقایسه آن با آمار فعالیت سه گمرک هم مرز دیگر کشورمان با آذربایجان شامل جلفا، آستارا و پلدشت نتایج مهمی بدست آمده است. البته استقرار هر یک از این گمرکات در استانی مجزا اهمیت این مقایسه را دو چندان نموده است. در بررسی این گزارشات نشان می دهد در سال 1396 گمرک بیله سوار با 833،32 هزار دلار ارزش صادرات کالا از محل تجارت چمدانی رتبه اول کشوری و در ترانزیت خارجی مبدا با 003،461 هزار تن رتبه پنجم کشوری را به خود اختصاص داده است. به مهمترین عوامل موثر بر عملکرد موفق گمرک آذربایجان در مقایسه دقیق بین گمرک مشترک مرزی بیله سوار - بیله سوار دو کشور نیز پرداخته شده است. بیشک، موفقیت گمرکات به شرایط و عواملی بستگی دارد: که برخی از آنها بازدارنده و بعضی دیگر تسهیل کننده هستند. در این مطالعه گوشه ای از عوامل و چالش های پیش روی گمرک در دو سطح خرد و کلان بیان و در انتها راهکارهایی به صورت متناظر با یکدیگر ارائه شده است.
.2 پیشینه تحقیق
در مقاله ای از - معمارنژاد و همکاران، - 1392 چالش های گمرک ج.ا.ایران در دو حوزه چالش های محیطی داخلی - درون سازمانی - و چالش های محیطی بیرونی - محیط نزدیک و محیط دور - مورد بررسی قرار گرفته است داده های مورد استفاده در این پژوهش مربوط به حجم تجارت خارجی کل کشور - واردات، صادرات، ترانزیت خارجی و درآمد گمرکی - در بازه زمانی مربوط به سالهای 1384 تا 1391 بوده است. پس از طرح چالش های پیش روی گمرک ج.ا.ایران، پروژه های تحول در نظام گمرکی کشور را معرفی نموده است و از مهمترین اقدامات صورت گرفته در این خصوص، تصویب قانون امور گمرکی و آیین نامه اجرایی آن، اصلاحات آیین نامه اجرایی قانون مقررات صاردات و واردات، ایجاد مدل فیزیکی پنجره واحد تجاری، راه اندازی سیستم ارزش و ... عنوان نموده است. در آخر کاهش تعداد گمرکات کشور از 167 به 144 گمرک را موجب 1 گمرک مرزی بیله سوار یکی از مهمترین دروازه های چهارگانه ارتباطی ایران با کشور آذربایجان بوده و از جایگاه ویژه ای در ترانزیت کالا و تردد مسافر برخوردار است. این گمرک در فاصله 166 کیلومتری از مرکز استان اردبیل و در فاصله 58 کیلومتری از نزدیکترین فرودگاه شهر پارس آباد مغان واقع شده و از نظر موقعیت جغرافیایی در فاصله 205 کیلومتری شهر باکو پایتخت جمهوری آذربایجان قرار دارد. طبق آمار، روزانه بطور متوسط 200 کامیون و نزدیک 1 میلیون مسافر از این مرز تردد می نمایند.
افزایش بهره وری، کاهش هزینه ها، استفاده مطلوب از ظرفیت ها و توانایی های گمرکات کشور و توسعه و تسهیل تجارت دانسته است همچنین اجرای دقیق و به موقع پروژه های استخراجی از طرح جامع گمرک نوین به عنوان نقشه راه گمرک ایران در سال های آتی جهت ارتقاء گمرک به جایگاه اصلی و واقعی خود در اقتصاد کشور ذکر نموده است. در پژوهش - طباطبایی و ثابتی، - 1387 با عنوان سازمان جهانی گمرک با رویکرد بررسی موانع پیش روی گمرک جمهوری اسلانی ایران در این سازمان، چالش های پیش روی گمرک را جهت کسب حداکثر منافع و تسهیلات موجود در سازمان جهانی گمرک در سه بخش موانع سیاسی، اقتصادی و قانونی مطرح نموده است. کشور ایران در سال 1373 عضو رسمی این سازمان گردیده است این سازمان که تنها مرجع ذیصلاح مسائل و امور گمرکی در جهان بوده 162 عضو دارد.
در این مقاله به مزایای جغرافیایی و منطقه ای ایران تاکید شده، لزوم حضور فعال گمرک ایران در سازمان های همکاری تجاری بین المللی و منطقه ای و برخورداری از علم و تکنولوژی روز دنیا را در جهت حفظ منافع کشور را یک ضرورت شمرده است. بازسازی و مکانیزه کردن گمرکات و ایجاد تجارت الکترونیک و ایجاد روش تک پنجره ای نمودن تشریفات گمرکی را موجب جلوگیری از فرصت سوزی و ایجاد مکان امن رقابت بازارهای تجاری، جهت جذب سرمایه گذاری های خارجی در منطقه دانسته است. گزارشات سازمان های بین المللی در خصوص گمرکات نیز اهمیت ویژه ای دارند در ذیل به خلاصهای از این گزارش پرداخته شده است. بر اساس آخرین آمار بانک جهانی، ایران در شاخص عملکرد لجستیکی رتبه 64 در سال 2018 و رتبه 96 در سال 2016 در میان160 کشور جهان را به خود اختصاص داده است.1 شاخص عملکرد لجستیکی2 یک شاخص چند بعدی است که عملکرد لجستیک تجاری یک کشور را ارزیابی می کند و از سال 2007 به طور 2 سالانه توسط بانک جهانی اندازه گیری و پایش می شود.
شاخص عملکرد لجستیک معتبرترین شاخص بین المللی مرتبط با لجستیک تجاری است که در آن وضعیت لجستیک داخلی کشورها و نیز لجستیک کشورها در عرصه بین المللی مورد ارزیابی قرار می گیرد. در جدول - 1 - رتبه تعدادی از کشورها در شاخص عملکرد لجستیکی در سال های 2016 و 2018 مقایسه شده است. در سال 2018 رتبه ایران در این شاخص ارتقای 32 پله ای داشته است که بیشترین جهش عملکرد لجستیکی کشورمان مربوط به زیر شاخص تحویل به موقع کالا است. بر اساس این گزارش، از جمله عوامل مهم و موثر در ارتقا و کسب این رتبه شاخص های کارآمدی فرآیندهای گمرکی و زمان دریافت محموله و استقرار کامل و موثر سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی و همچنین اصلاح فرآیندها و تسریع در انجام تشریفات گمرکی بوده است. علیرغم ارتقاء رتبه کشورمان در این شاخص نسبت به سال 2016 همچنان از بسیاری از کشوها عقب هستیم.
