بخشی از مقاله
این پژوهش با هدف بررسی رابطه ی بین سه متغییر عزت نفس و سلسله مراتب ارزش ها با هویت اجتماعی در دانش آموزان دختر وپسر دوره ی متوسطه شهر خرم آباد اجراشد. روش پژوهش همبستگی و جامعه آماری شامل تمامی دانش آموزان دختر و پسر دوره ی متوسط شهر خرم آباد بود که ازمیان آنها با استفاده از روش نمونه برداری خوشه ای چند مرحله ای 400 نفر انتخاب شدند . ابزارهای سنجش شامل پرسش نامه های هویت اجتماعی اکبر پور - - 1381 و عزت نفس کوپراسمیت - 1967 - و مقیاس سنجش نظام ارزش های لطف آبادی - 1383 - بودند.داده ها با استفاده از روش همبستگی و تحلیل رگرسیون چند متغیره تحلیل شدند . نتایج نشان داد بین هویت اجتماعی و عزت نفس دانش آموزان دختر و پسر رابطه معنا دار وجود دارد .
- P<0/001 - بین ارزش های فردی ، خانوادگی ، هنری ، دینی و ملی با هویت اجتماعی دانش آموزان دختر و پسر رابطه معنی دار و مثبت وجود دارد . - P<0/05 - همچنین از بین متغییر های مستقل - پیش بین - وارد شده در تحلیل ، متغییرهای عزت نفس، ارزش فردی ، ارزش خانوادگی ، ارزش هنری ، و ارزش ملی حدود 15 درصد - R2=0/147 - از تغییرات متغیر وابسته - هویت اجتماعی - دانش آموزان دختر و پسر را پیش بینی می کند .
- P<0/001 - از بین متغییرهای مستقل - پیش بین - وارد شده در تحلیل ، متغییر های عزت نفس ، ارزش فردی ، ارزش دینی ، در سطح 0/05 ،P<0/05 حدود 10درصد R2=0/104 در دختران و متغییرهای عزت نفس ، ارزش فردی و ارزش اجتماعی در سطح 0/01 ،P<0/001 حدود 17 درصدR2= 0/168 در پسران می تواند هویت اجتماعی را پیش بینی کند . نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان دهنده اهمیت عزت نفس و ارزش ها در رشد هویت اجتماعی نوجوانان بوده است .
مقدمه
انسان و جایگاه او در جهان مدت هاست که ذهن بشر را به خود مشغول ساخته است و موضوع مناسبی برای تحقیق بوده است . در جامعه امروزی ، انسان از ابعاد گوناگون مورد مطالعه قرار گرفته است و از آن جا که هویت نیز بخش مهمی از وجود انسان است و زندگی شخصی و اجتماعی هر شخص تحت تأثیر هویتش است ، بررسی هویت انسان ها بسیار قابل توجه است - انسی کلوپدیا1، 1972، به نقل از ایمان وکیذوقان،. - 1382 هویت یا » الهویه « کلمه ای عربی و به معنای » اتحاد به ذات « یا » انطباق با ذات « است . »
اتحاد به ذات « به معنی اتصاف و شناخته شدن و یکی بودن موصوف با صفات اصلی و جوهری مورد نظر است . یعنی وقتی از هویت واقعی پدیده ای سخن به میان می آید ، باید آن سخن طوری باشد که نشان دهد پدیده مزبور ، به راستی گویای هیأت و ماهیت وجودی خویش است . هیچ پدیده ای نیست که دارای هویت نباشد ؛ زیرا پدیده آن است که واقعیت خارجی داشته باشد ، در وصف آید و در فهم گنجد - الطایی ، 1378،به نقل از اکبر پور ، . - 1382
هویت 2 ، درک هر شخص از خود و هویت اجتماعی درک هر شخص از خود و دیگران از یک سو و درک دیگران از خود و غیر خود از سوی دیگر است . بنابراین هویت اجتماعی امری ذاتی نیست بلکه محصول توافق بوده و همواره در حال ساخته شدن است . روانشناسان اجتماعی و جامعه شناسان بر این باورند که هویت - حتی هویت فردی - امری غیر شخصی یا به عبارت دیگر امری اجتماعی است که به واسطه ی دیالکتیک میان فرد و جامعه شکل می گیرد از. دیدگاه این افراد ، هر چند هویت معمولاً در نگرش ها و احساسات شخصی افراد نمود پیدا می کند ولی زمینه و بستر شکل گیری آن ، زندگی جمعی است و تصویری که فرد از خود می سازد ویا آگاهی و احساس فرد نسبت به خود بازتاب نگرش دیگران نسبت به اوست - جنکینز3 ، 1381 ، . - 294
پرچم دار نظریه هویت اجتماعی »جرج هربرت مید«4 است که فرایند دست یابی فرد به احساس و برداشتی کامل از خویشتن را بررسی می کند . از دیدگاه مید ، هر فرد هویت یا » خویشتن « خود را از طریق سازماندهی نگرش های فردی دیگران در قالب نگرش های سازمان یافته ی اجتماعی یا گروهی شکل می دهد . به بیان دیگر تصویری که فرد از خود می سازد و احساسی که نسبت به خود پیدا می کند بازتاب نگرشی است که دیگران نسبت به او دارند - مید ، 1964،به نقل از گل محمدی ، - 1383 هویت آن قدر اهمیت دارد که رفتار های ما را تحت تأثیر خودش قرار می دهد .
عملکرد ما و حرکات ما ناشی از آن هویتی است که ما در مورد خودمان متصوریم . اتفاقاً برخی از روانشناسان و روان درمان ها هستند که به هویت معنایی خاص می دهند؛مثلاً ویلیام گلاسرز که نظریه واقعیت درمانی یا کنترل را مطرح می کند ، می گوید : هویت ما که در یک معنای عام ، شخصیت ماست ، در درون ما وخانواده شکل می گیرد . آن وقت چارچوب رفتار های ما هم در آینده مشخص می شود - عرب ، . - 1387 هویت در بعد جمعی ،معرف احساس تعلق فرد به گروه های اجتماعی یا واحدهای جمعی و احساس تعهد و وفاداری در برابر آنهاست .
این نوع هویت که معمولاً با ضمیر جمع »ما« بیان می شود ،رابطه فرد را با گروه های اجتماعی ،تنظیم می کند و در برابر این پرسش ها مطرح می شود که ما کیستیم؟ ما چیستیم؟ و دیگران کیستند ؟ و دیگران چیستند؟ - عبدالهی و حسین بر ، 1381 - .هویت جمعی بر اساس جایگاه فرد در نظام اجتماعی مشخص می شود و با توجه به اینکه نظام اجتماعی متشکل از حوزه های مختلف است ،هویت جمعی می تواند متعدد باشد و سطوح مختلفی را در بر گیرد - اسمیت5 ،2001،به نقل از احمدی،. - 1387 هویت اجتماعی ، جایگاه فرد را بین مردم مشخص می کند .
کسب نقش رضایت بخش در گروه ، یکی از نشانه های رشد هویت اجتماعی است . نوجوانان به داشتن هویت مناسب اجتماعی اهمیت می دهند . آنان می خواهند بین جمع و دوستان خود پذیرفته شوند و مورد قبول آنان باشند . هر گونه انزوا و کناره گیری می تواند ، نشانه ای از عدم رشد هویت اجتماعی در نوجوانان باشد - احمدی ، 1380 ،به نقل از غضنفری،. - 1387 آگاهی فردی از این که عضوی از یک گروه یا جامعه است نخستین گام در تکوین هویّت گروهی یا اجتماعی او به شمار می رود .
برای مثال ، شخصی که خود را متعلق به یک گروه ، اعم از خانواده ، تیم ورزشی ، گروه دانش آموزی ، گروه هنری ، انجمن اسلامی ، انجمن صنفی، هیئت مذهبی ، حزب سیاسی و ... می داند ، هم چنین کسی که به ایرانی بودن ، عرب بودن ، چینی بودن و .. احساس تعلق می کند و این احساس را خوشایند نیز می یابد ، از این راه در صدد ابراز وجود خویش یا هویّت خود بر می آید و خود را حل شده در واقعیتی فراتر از » من« ، که می توان از آن به » ما « ، تعبیر کرد ، می بیند به طوری که حتی نمی تواند خود را جدا از آن تصّور کند هویّت. گروهی و اجتماعی بدین ترتیب شکل می گیرد .
پس می توان گفت که »هویّت گروهی برای یک گروه به منزله ی شخصیّت برای یک فرد است - « ربانی ، . - 1381بعدها تاجفل1 با اتکا به این رهیافت، بررسی روشمند رابطه ی میان برداشت های افراد از خود و از طبقه های اجتماعی که آنان و دیگران به آن ها تعلق دارند را ممکن کرد . تاجفل ، هویت اجتماعی را با عضویت گروهی پیوند می زند و عضویت گروهی را متشکل از سه عنصر می داند : عنصر شناختی - آگاهی از این که فرد به یک گروه تعلق دارد - ؛عنصر ارزشی - فرض هایی درباره پیامد های ارزشی مثبت یا منفی عضویت گروهی - ؛ و عنصر احساسی - احساسات نسبت به گروه و نسبت به افراد دیگری که رابطه ای خاص با آن گروه دارند - .
بر این اساس ،هویت اجتماعی از دیدگاه تاجفل،عبارت است از »آن بخش از برداشت یک فرد از خود که از آگاهی او نسبت به عضویت در گروه - های - اجتماعی سرچشمه می گیرد ،همراه با اهمیت ارزشی و احساسی منضم به آن عضویت - «تاجفل ، 63،1978،به نقل از گل محمدی ، . - 1383 در حوزه جامعه شناسی ، نظریه های هویت با مفهوم » خود « در مکتب کنش متقابل نمادین پیوند خورده است. 2 به عبارتی تشکیل تصور خود3 که مهم ترین فراگرد در رشد شخصیت به شمار می رود ، باعث به وجود آمدن هویت اجتماعی می شود و منظور از هویت اجتماعی تصور ، درک و ارزیابی فرد از خودش در منظر دیگران است . این هویت اجتماعی از طریق فرایند اجتماعی شدن و زندگی در جامعه کسب می شود هر. کس معمولاً با استفاده از ضمیر » ما « خود را متعلق و منتسب به یک واحد اجتماعی و مکلف به تبعیت از ارزش ها و هنجارهای آن می داند .
بنابراین » من « به » ما « به مثابه هویت بخشیدن به » من « است - عبدالهی ، 1376 ، . - 127 حال اگر افراد تصور ، درک و ارزیابی مثبتی از خود داشته باشند و احساس کنند در منظر دیگران دارای جایگاه و احترامند ، احساس اجتماعی مثبت به آن ها دست خواهد داد و کمتر دست به رفتارهای ناهمنوا می زنند . در این رابطه کولی معتقد است ، تشکیل خود در انسان که عنصر اساسی هویت فرد است امری صرفاً فردی نبوده و به میزان بسیار زیادی تحت تأثیر عوامل اجتماعی است و به عبارتی هیچ » خودی « بدون جامعه و هیچ » من « بدون » دیگرانی « که تصویر خود ما را می سازد ، نمی تواند وجود داشته باشد . - ساموئل4 ، 1981 ، - 263
بنابراین مطالعه و بررسی درباره ی هویت ، به ویژه هویت اجتماعی نوجوانان و تعیین حدود و مرز آن برای حل مسائل و مشکلات جوامع کنونی راه گشا است . از سوی دیگر همه افراد ،صرفنظر از سن ،جنسیّت ،زمینه ی فرهنگی ،جهت نوع کاری که در زندگی دارند ،نیازمند عزّت نفس هستند عزّت. نفس واقعاً بر همه سطوح زندگی اثر می گذارد . در حقیقت بررسی های گوناگون روانشناسی حاکی از آن است که چنانچه نیازبه عزّت نفس ارضاء نشود ،نیازهای گسترده تر نظیر نیاز به آفریدن ،پیشرفت و یا درک استعداد لقوّهبا ،محدود می ماند - کلمز5،کلارک6،بین7، - کلمز 5،کلارک 6،بین7، ،1384 ، 11 - 12 - .همه مربیان ، والدین و رهبران بر این باورند که جامعه باید پرورش دهنده افرادی با بهداشت روانی سالم و عزت نفس مناسب باشد.
