بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق توصیف رابطهی جهتگیری مذهبی با سلامت روان سالمندان شهر شیراز و روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بوده است. جامعه آماری شامل کلیهی سالمندان شهر شیراز در سال 1393 و نمونه نیز شامل 180 نفر از سالمندان ساکن در خانواده، کانون جهاندیدگان و مراکز شبانهروزی هستند که با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای جمعآوری اطلاعات شامل پرسشنامهی جهتگیری مذهبی آلپورت و رأس و پرسشنامهی سلامت روان گلدبرگ فرم 28 سؤالی - GHQ-28 - بوده است.
برای تحلیل دادهها از شاخصهای آمار توصیفی نظیر میانگین و انحراف معیار و نیز آزمونهای آمار استنباطی ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج نشان داد بین جهتگیری مذهبی بیرونی و جهتگیری مذهبی درونی با سلامت روان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ و بین سلامت روان سالمندان ساکن در خانواده، کانون جهان دیدگان و مراکز شبانهروزی تفاوت معناداری وجود دارد.
مقدمه
ترکیب جمعیت جهان در حال تغییر بوده و پیشرفتهای دانش پزشکی و فنآوریهای شگفتانگیز جهان امروز این روند را سرعت بخشیده و بهتبع آن افزایش امید به زندگی بهعنوان یکی از پیامدهای این پیشرفت و توسعهی سریع، تعداد افراد سالمند را افزایش داده است. در 40 سال آینده جمعیت بالای 65 سال دنیا دو برابر خواهد شد و %52 این میزان در کشورهای آسیایی و %40 کل جمعیت سالمند در کشورهای پیشرفته به سر خواهند برد.
کشور ما نیز بهعنوان یکی از کشورهای در حال توسعه، از این قضیه مستثنی نیست، بهطوریکه روند پیر شدن در کشور از رشد جمعیت سالمندی حکایت دارد - مرکز آمار ایران، . - 2014 به دنبال افزایش جمعیت مسن در اروپا و سایر نقاط جهان، در ایران نیز مسئلهی سالخوردگان بهتازگی به یک دغدغهی مهم تبدیلشده است. پیشبینیها حاکی از این است که تا سال 2020 میلادی، تعداد سالمندان جهان به یک میلیارد نفر برسد. بهطور متوسط، 16 درصد جمعیت کشورهای صنعتی را سالمندان تشکیل میدهند و پیشبینی میشود تا چند دههی آینده، این میزان تا 3 درصد افزایش یابد.
طبق گزارش مرکز آمار ایران در سرشماری سال 1385، تعداد سالمندان بالای 60 سال در ایران، 1 /5 میلیون نفر است که این میزان در حدود 3 /7 درصد جمعیت کشور را تشکیل میدهد، اگر این سیر ادامه پیدا کند، از این پس در ایران شاهد جمعیتی خواهیم بود که از آن بهعنوان جمعیت سالمند یاد میشود - جدیدی و دیگران، . - 1390 دوران سالمندی دارای ویژگیهای جسمی، روانی و اجتماعی منحصر به فرد است. به نظر میرسد سالمندان از یکسو به دلیل کهولت و کاهش تواناییهای عملکردی و از سوی دیگر به این دلیل که آسیبپذیرترین قشر جامعه میباشند، بایستی تحت توجه و حمایتهای لازم قرار گیرند و نیازهای آنان در ابعاد جسمی، اجتماعی و روانی ارزیابی و بررسی شوند.
با افزایش سن و آغاز سالمندی، افراد بهتدریج برخی از کارکردهای فیزیولوژیک و روانی اجتماعی خود را از دست میدهند، هرچند که ممکن است این تنزل در وضعیت عملکردی سبب وابستگی سالمند نشود ولی بر آسیبپذیری این گروه جمعیتی اثرات زیادی دارد و سلامت روان ازجمله مسائلی هست که سالمندان با آن مواجهه میشوند - چانگ، . - 2009 سالمندان ساکن خانههای سالمندان در ایران، امروزه از کاهش امید به زندگی در گروه همسالان خود رنج میبرند. سالمندانی که تنها زندگی میکنند، الباًغ بخش اعظم وقت خود را به فکر کردن دربارهی فرزندان دور از خود یا حسرت خوردن برای همسر مرحوم خود میگذرانند. این انزوا ممکن است به سهولت منجر به افسردگی شود.
پژوهشگران به این نتیجه رسیدهاند افرادی که در خانهی سالمندان به سر میبرند، در مقایسه باکسانی که در خانهی خود زندگی میکنند، بیشتر به افسردگی عمده مبتلا هستند. طبق تخمین 3 درصد سالمندانی که در خانهی خود زندگی میکنند، به افسردگی عمده مبتلا هستند؛ درحالیکه 15 تا 25 درصد از سالمندانی که در خانهی سالمندان زندگی میکنند، از افسردگی خفیف رنج میبرند. در افراد سالمند وقتی احساس انزوا اوج میگیرد، افسردگی را به دنبال خودش میآورد، قرائن فزایندهای در دست است که حفظ فعالیت اجتماعی برای سلامت جسمی و روانی سالمندان حائز اهمیت است.
اکنون در آستانهی قرن بیست و یکم، انسان مضطرب، افسرده و بحرانزده عصر حاضر بیش از هر زمان دیگری خود را درگیر سؤالهایی اساسی در این باره مییابد - مطهری،. - 1389 اینکه سالمند احساس کند در خانه خود زندگی میکند در رأس همه عوامل، مؤثر بر شادکامی قرار دارد به همین علت بسیاری از سالمندان در اواخر عمر اصرار دارند که در خانه خود زندگی کنند و حتی برخی از آنها آشکارا اعلام میکنند که میخواهند در خانه خود بمیرند - ونر، . - 2009 سالمندان که زمانی جامعه را به پویایی و ترقی رساندهاند و عمر خود را صرف پیشرفت جامعه نمودهاند و حال وظیفه جامعه و محققان است تا راهی را فراسوی آنها قرار دهند که بتوانند سالهای پایانی عمر را در سلامت جسمانی و روانی بگذرانند. کشورهای درحالتوسعه و توسعهیافته، برنامههای ویژهای را برای سالمندان در نظر گرفتهاند که یکی از مهمترین آنها ارتقای سلامت روان میباشد - کاویانی، . - 1382 سلامت روان از نیازهای مهم انسان است که در توسعه پایدار نقش حیاتی دارد.
امروزه عدم سلامت روان یکی از گرفتاریهای مهم رو به افزایش خانوادهها، سازمانها و جوامع است - شجاعیان و زمانی منفرد، . - 2002 کارشناسان سازمان جهانی بهداشت، بر این باورند که سلامت روان نیازی اساسی و امری حیاتی برای بهبود کیفیت زندگی انسان که قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی بهطور منطقی، عادلانه و مناسب است.
سلامت روان،صرفاً نداشتن بیماریهای روانی نیست بلکه توان واکنش در برابر انواع گوناگون تجربیات زندگی بهصورت انعطافپذیر و معنیدار است - ریاحی و دیگران، . - 2009 تردیدی نیست که افراد در میزان آسیبپذیری نسبت به بیماریهای روانی با یکدیگر تفاوتهای زیستی و فردی دارند، اما میزان این تفاوتها تحت تأثیر موقعیت اجتماعی و فرهنگی و حتی برداشتی که افراد از آن موقعیت دارند بهمراتب بیشتر میشود و اثر روشهای گوناگون مواجهه و مقابله با عوارض ناشی از مشکلات روانی نیز تحت تأثیر ویژگیها و مشخصههای مختلف افراد و اقشار مختلف خواهد بود. لذا توجه به عوامل مؤثر بر سلامت روانی بسیار مهم است.
یکی از مهمترین عوامل اجتماعی فرهنگی مرتبط با سلامت روان که از دهههای اخیر مور توجه قرار گرفته است مذهب بوده است - ریاحی و دیگران، . - 2009 مذهب راهی است که اهداف زندگی را تفسیر کرده و به آن و حوادث موجود، معنا و ساختار میبخشد. مذهب وسیلهای است برای تکامل سلامت، البته زمانی که بهخوبی به آن تمسک جوید - امیدواری، . - 2008 با مراجعه به دین و تعالیم دینی، روشن میشود که تنها چیزی که میتواند ریشه این بیماریهای جان کاه را در نهاد انسان بخشکاند و ناامنیها و نگرانیهای روانی را به امنیت و آرامش برگرداند، دین و تعالیم دینی است، زیرا یک فرد مذهبی هیچگاه احساس تنهایی نمیکند و احساس پوچی در زندگی ندارد.
انتحار در قاموس او مفهومی ندارد و بنبست برای او متصور نیست. بدیهی است چنین ایمان و اعتقادی میتواند او را از بسیاری نگرانیها رهایی بخشد. - طاهری، . - 1388 خوشبختانه در سالهای اخیر بین روان شناسان، توجه به دین برای سلامت روان و درمان بیماریهای روانی افزایشیافته است. آنها معتقدند در ایمان به خدا نیرویی خارقالعاده، وجود دارد که نوعی قدرت معنوی به انسان میبخشد و در تحمل سختیهای زندگی او را کمک میکند و اضطرابی را که اکثرمردمِ زمان ما در معرض ابتلا به آن هستند دور میسازد.
اسلام وجود آدمی را متشکل از دو بعد روانی - غیرمادی - و جسمانی - مادی - معرفی میکند و سلامت هر یک را در گرو سلامت دیگری و متأثر از آن میداند - نجاتی، . - 1384 آثار بهجامانده از تمدنهای کهن، بهروشنی نشان میدهد که دینداری از مؤلفههای اصلی زندگی بشر در همه دوران بوده است. مذهب و دین عنصری جداییناپذیر از فرهنگ انسانی در تمام ادوار است - بوش1 و همکاران، . - 1982 پیوند نزدیک جامعه و دین موجب میشود دستورات و قوانین دین بر زندگی خانوادگی، اشتغال و نحوه حکومت در جامعه تأثیر بگذارند.
