بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق توصیف رابطهی ویژگیهای شخصیتی و جهتگیری مذهبی با سلامت روان سالمندان شهر شیراز و روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بوده است. جامعه آماری شامل کلیهی سالمندان شهر شیراز در سال 1393 و نمونه نیز شامل 180 نفر از سالمندان ساکن در خانواده، کانون جهاندیدگان و مراکز شبانهروزی هستند که با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای جمعآوری اطلاعات شامل پرسشنامهی شخصیتی آیزنک فرم بزرگسالان و ، پرسشنامهی جهتگیری مذهبی آلپورت و رأس و پرسشنامهی سلامت روان گلدبرگ فرم 28 سؤالی - GHQ-28 - بوده است. برای تحلیل دادهها از شاخصهای آمار توصیفی نظیر میانگین و انحراف معیار و نیز آزمونهای آمار استنباطی ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج نشان داد بین ویژگی شخصیتی برونگرا با سلامت روان رابطه مثبت، بین ویژگی شخصیتی روانپریشی با سلامت روان رابطه منفی و بین روان رنجوری با سلامت روان رابطه معناداری مشاهده نگردید و بین جهتگیری مذهبی بیرونی و جهتگیری مذهبی درونی با سلامت روان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. و بین سلامت روان سالمندان ساکن در خانواده، کانون جهان دیدگان و مراکز شبانهروزی تفاوت معناداری وجود دارد.
واژگان کلیدی: ویژگیهای شخصیتی، جهتگیری مذهبی، سلامت روان، سالمندان
مقدمه
به دنبال افزایش جمعیت مسن در اروپا و سایر نقاط جهان، در ایران نیز مسئلهی سالخوردگان بهتازگی به یک دغدغهی مهم تبدیل شده است. پیشبینیها حاکی از این است که تا سال 2020 میلادی، تعداد سالمندان جهان به یک میلیارد نفر برسد. بهطور متوسط، 16 درصد جمعیت کشورهای صنعتی را سالمندان تشکیل میدهند و پیشبینی میشود تا چند دههی آینده، این میزان تا 3 درصد افزایش یابد. طبق گزارش مرکز آمار ایران در سرشماری سال 1385، تعداد سالمندان بالای 60 سال در ایران، 1 /5 میلیون نفر است که این میزان در حدود 3 /7 درصد جمعیت کشور را تشکیل میدهد، اگر این سیر ادامه پیدا کند، از این پس در ایران شاهد جمعیتی خواهیم بود که از آن بهعنوان جمعیت سالمند یاد میشود - جدیدی و دیگران، . - 1390 سالمندان ساکن خانههای سالمندان در ایران، امروزه از کاهش امید به زندگی در گروه همسالان خود رنج میبرند.
سالمندانی که تنها زندگی میکنند، غالباً بخش اعظم وقت خود را به فکر کردن دربارهی فرزندان دور از خود یا حسرت خوردن برای همسر مرحوم خود میگذرانند. این انزوا ممکن است به سهولت منجر به افسردگی شود. پژوهشگران به این نتیجه رسیدهاند افرادی که در خانهی سالمندان به سر میبرند، در مقایسه باکسانی که در خانهی خود زندگی میکنند، بیشتر به افسردگی عمده مبتلا هستند. طبق تخمین 3 درصد سالمندانی که در خانهی خود زندگی میکنند، به افسردگی عمده مبتلا هستند؛ درحالیکه 15 تا 25 درصد از سالمندانی که در خانهی سالمندان زندگی میکنند، از افسردگی خفیف رنج میبرند. در افراد سالمند وقتی احساس انزوا اوج میگیرد، افسردگی را به دنبال خودش میآورد، قرائن فزایندهای در دست است که حفظ فعالیت اجتماعی برای سلامت جسمی و روانی سالمندان حائز اهمیت است - پور افکاری، . - 1995
در آستانهی قرن بیست و یکم،انسانِ مضطرب، افسرده و بحران زدهی عصر حاضر بیش از هر زمان دیگری خود را درگیر سؤال هایی اساسی در بارهی ارزشهامی یابد. تحقیقات انجام شده عامل پیدایش بسیاری از ناسازگاری ها و نابهنجاری های روانی را تضادهای ارزشی و عدم استقرار یک نظام ارزشی سازمان یافته در فرد می دانند. بنابراین، می توان بر این نکته تأکید کرد که ارزش ها اساس و بنیان یکپارچگی شخصیت سالمندو در حقیقت، ارزش ها سازمان دهنده های اصلی اعمال و رفتارهای شخصیت رشدیافته به شمار می روند و سلامت روان، بی تردید، محصول چنین شخصیتی است - مطهری ج،. - 1380
سالمندان زمانی جامعه را به پویایی و ترقی رساندهاند و عمر خود را صرف پیشرفت جامعه نمودهاند و حال وظیفه جامعه و محققان است تا راهی را فراسوی آنها قرار دهند که بتوانند سالهای پایانی عمر را در سلامت جسمانی و روانی بگذرانند. کشورهای درحالتوسعه و توسعهیافته، برنامههای ویژهای را برای سالمندان در نظر گرفتهاند که یکی از مهمترین آنها ارتقای سلامت روان میباشد - کاویانی، . - 1382 سلامت روان از نیازهای مهم انسان است که در توسعهی پایدار نقش حیاتی دارد. امروزه عدم سلامت روان یکی از گرفتاریهای مهم رو به افزایش خانوادهها، سازمانها و جوامع است - شجاعیان و زمانی منفرد، . - 2002
از منظر زندگی فردی، بدرفتاریها، بدخلقیها، نابهنجاریها، سوءظنها، حسادتها، خودپسندی، غرور، بدزبانی و بدبینیها هریک بخشی از هویت انسانی ما را به مخاطره انداخته و از سوی دیگر در حوزه اجتماعی، آسیبها و ناهنجاریها، سودجوییها، منفعتطلبیها، فریبها، کامجوییهای نامشروع، فضای زندگی را به ابتذال، بیتفاوتی و پوچی کشانده است، قرآن میفرماید: »والعصرانﱢ الانسان لفیخُسر-قسم به عصر که انسانها همه در زیاناند« - العصر،1 و . - 2 میدانیم که شناخت هدف آفرینش یکی از دغدغههای دیرین بشری بوده، که از یکسو با سرنوشت انسان گرهخورده و از سوی دیگر با خداوند و جهان هستی سروکار دارد. هدفی که انسان بر خلقت میشناسد، نگاه او به جهان و انسان را رقمزده هدف و جهتگیری زندگی او ر ا مشخص مینماید.
بدان سان که میتواند بر همه انگیزهها، اندیشهها، احساسات و عواطف،اَعمال و رفتار او تأثیر گذارد و به زندگی انسان معنی و مفهومی داده و یا او را به پوچی و بیمعنایی رهنمون سازد - کمالی، . - 1384 پیوند نزدیک جامعه و دین موجب میشود دستورات و قوانین دین بر زندگی خانوادگی، اشتغال و نحوه حکومت در جامعه تأثیر بگذارند - ویر1، . - 2010 یونگ معتقد است: تمامی مذاهب و حتی انواع بدوی آن، با آیینها و مراسم خود، نوعی، رواندرمانی هستند که رنجهای روانی و جسمی انسان را بهبود میبخشند - آذربایجانی، . - 1389 با وجود پیشرفتهای سریع در جهت حل مشکلات جسمی انسانها، علم پزشکی هنوز گامی مؤثر در جهت حل مشکلات روحی روانی انسانها برنداشته است، این در حالی است که مشکلات روانی نقش مهمی را در ایجاد بیماریهای جسمی نیز ایفا میکند.
دین با مکانیسمهای گوناگون موجب سلامت روانی فرد و جامعه میشود. نمونههایی از سلامت روانی ناشی از دین، وجود امید، انگیزه و مثبت نگری در دین عبارت است از ایجاد شبکه حمایتی عاطفی و اجتماعی، دادن پاسخ روشن و قاطع به مفهوم خلقت، جهان و زندگی، تبیین و تعریف لذتبخش و معقول از رنج، درد و محرومیت و مکانیسمهای بسیارِ دیگر. روانشناسان بر این باورند که زندگی در قرن بیست و یکم همراه با استرس و تنیدگی روانی و بحرانهایی است که باعث بیماریهای جسمانی، و حتی مرگ میشود - گراوند و دیگران، . - 1391برنامهریزی برای پدیده سالمندی، قبل از آنکه یک موقعیت بحرانی ایجاد کند اقدامی کاملاً ضروری است تا سالمندان بتوانند از دوران سالخوردگی شاد و پویای خود لذت ببرند و بهعنوان یک جزء یکپارچه با جامعه تلقی شوند.
ازاینرو لازم است چنین پیش فرضی مورد بررسی قرار گرفته تا مشخص شود آیا ویژگیهای شخصیتی و مذهب بهعنوان یک منبع درونی و بیرونی با سلامت روان افراد سالمند رابطه دارد و چنانچه نتیجه آن مثبت باشد لازم است بهعنوان مؤلفههای مهم در برنامه حمایتی از سالمندان مورد توجه قرار گیرد و آیا میتوان نقش مثبتتری را در ارتباط بین مذهب و سلامت روان تعریف نمود، یعنی آیا آنگونه که آلپورت میگوید کسانی که دین را برای راحتی، آسایش، جایگاه، مقام اجتماعی تسکین و حمایت اجتماعی میخواهند و بهعنوان مذهب بیرونی از آن یاد میکنند، دارای نقش کمتری در سلامت روانی نسبت به دین درونی است که فرد، دین را از درون طلب میکند، با دین زندگی میکند و این دین تمامی زندگی را بامعنا و با انگیزه میسازد - بهرامی و رمضانی فرانی،. - 1384
ارتباط دین و شخصیت از جمله موضوعهای مورد سؤال و توجه روان شناسان و متألّهان بوده است. فرانسیس - 1985 - 2 میگوید در این محور از سویی، مطالعه تأثیر دین بر ابعاد مختلف شخصیت مطالعه میشود و از سویی دیگر، این سؤال که چه اشخاصی و با چه شخصیتی مجذوب دین میشوند؟ مورد بررسی قرار میگیرد. اگر شخصیت را آن کلیت روانشناختی که انسان خاصی را مشخص میکند تعریف کنیم - مایلی، ترجمهی منصور،. - 1373مذهب میتواند در تمامی عوامل، نقش مؤثری در اضطرابزایی داشته باشد و در ارزیابی موقعیت، ارزیابی شناختی فرد، فعالیتهای مقابلهای، منابع حمایتی و... سبب کاهش گرفتاری روانی شود. بر این اساس، مدتهاست که تصور میشود ارتباط مثبتی میان دین و سلامت روانی وجود دارد وخیراً نیز روانشناسی دین، حمایتهای تجربی زیادی را در این زمینه
