بخشی از مقاله
چکیده
جو از مهمترین غلات و از اصلیترین منابع تأمین غذای دام و انسان است. شناخت و بررسی خصوصیات مورفولوژیک و فنولوژیک گیاه جو جهت تعیین اهمیت هر یک از آنها در افزایش عملکرد و استفاده در برنامههای بهنژادی از اهمیت خاصی برخوردار است. بهمنظور ارزیابی صفات مهم زراعی و عملکردی، 103 خانواده نسل F3 حاصل از تلاقی بیچر×کویر به همراه والدین در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبدکاووس کشت شد. صفات عملکرد و اجزای سنبله مورد تجزیه واریانس، مقایسه میانگین و همبستگی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که صفات تعداد کل سنبله، عملکرد اقتصادی، طول ریشک، وزن کل سنبلهها، تعداد سنبلچه و طول سنبله در سطح یک درصد معنیدار شدند. بیشترین و کمترین مقدار ضریب تغییرات به ترتیب مریوط به صفت تعداد کل سنبله - 24/76 - و طول ریشک - 6/75 - همچنین بیشترین ضریب همبستگی بین صفات عملکرد اقتصادی و تعداد کل سنبله - 0/47** - و کمترین بین طول سنبله و عملکرد اقتصادی - -0/12ns - بود. هرگونه تحقیق در این زمینه می تواند راهگشای موفقیت هر چه بیشتر بهنژادی در تولید ارقام با پتانسیل عملکرد زیاد باشد.
واژههای کلیدی: صفات مورفولوژیکی، عملکرد، اجزای سنبله، تجزیه واریانس، همبستگی، مقایسه میانگین
مقدمه
غلات گیاهانی از شاخه دانهداران، زیرشاخه نهاندانگان، رده گلداران نهاندانه، راسته نازك برگان و خانواده گندمیان هستند - تاجبخش و پورمیرزا، . - 1386 جو چهارمین غله مهم دنیا بعد از گندم، ذرت و برنج - سچولت و همکاران، - 2009 و دومین غله مهم دنیا در ایران ازنظر تولید و مصرف است - نیکخواه و همکاران،. - 1393 زراعت جو در اکثر کشورهاي تولیدکننده آن سابقه بسیار طولانی دارد و از زمانهاي گذشته در تغذیه انسان مورد مصرف قرارگرفته است. از مالت جو نیز در صنعت داروسازي و کارخانههاي نشاستهسازي استفاده میشود. در حال حاضر از آن در تهیه نوشابههاي الکلی و غیرالکلی، در تغذیه گاوهاي شیري و گوسالههاي پرواري و حتی در تغذیه پرندگان نیز به مقدار زیاد مصرف میشود - جوسکیو و همکاران،2001؛ نور محمدي و همکاران،1380 و فریگ و همکاران، . - 2001
یکی از دلایل وجود همبستگی بین صفات میتواند به علت قرار گرفتن ژنهاي کنترلکنندهي صفات روي یک کروموزوم باشد. در خصوص صفات کیفی همبستگی بین صفاتمنحصراً به مکان ژنی کنترلکنندهي آن صفات و ارتباط آنها روي کروموزوم بستگی دارد که این میتواند بهصورت لینکاژ ژنها یا اپیستازي و یا ترکیبی از این حالات جلوه کند، ولی در مورد صفات کمی علاوه بر ژنهاي کنترلکننده ي صفت، پارامترهاي مختلف ازجمله عوامل اقلیمی می توانند موجب همبستگی صفات شوند - میرزائی ندوشن، . - 1376 براي اینکه انتخاب بر اساس یک صفت فیزیولوژیکی در برنامه بهنژادي مفید باشد، آن صفت باید چندین ویژگی داشته باشد: با عملکرد دانه در شرایط خشکی ازنظر ژنتیکی همبستگی داشته باشد، تنوع ژنتیکی و توارث پذیري بالایی داشته باشد، آسان، کم هزینه و سریع براي مشاهده و اندازهگیري باشد براي اندازهگیري آنها به گیاه صدمه وارد نشود، در طول مدت اندازهگیري ثابت باشد و با کاهش عملکرد در شرایط بدون تنش مرتبط نباشد - ادمیدیز و همکاران، . - 19
97 براي هر یک از صفات مؤثر بر عملکرد در شرایط دشوار، بروز سایر صفات نیز بایستی مدنظر قرار گیرد، زیرا نقش اثر متقابل بین صفات در تعیین تفاوتهاي موجود در محصول نهایی بیش از اثر هر یک از آن صفات بهتنهایی مؤثر است - حسین پور،. - 1391 عملکرد صفت کمی پیچیدهاي است که تا حد زیادي تحت تأثیر حاصلخیزي خاك، نور، دما و بسیاري از عوامل محیطی قرار میگیرد. به دلیل تعداد زیاد ژن کنترلکننده عملکرد و تأثیر عوامل محیطی در آن، قابلیت توارث عملکرد پایین است، لذا جهت افزایش عملکرد درروش هاي اصلاحی انتخاب بر مبناي اجزا و صفات مرتبط با عملکرد از اهمیت ویژهاي برخوردار است - ویلیش، . - 1990 کنترل ژنتیکی عملکرد بهطور غیرمستقیم تحت تأثیر صفاتی است که با عملکرد همبستگی دارند و بر این اساس شناخت همبستگی بین عملکرد و اجزاي آن و یافتن روابط بین آنها میتواند باعث افزایش عملکرد گردد.
درواقع بررسی همبستگی بین صفات مختلف باعث میشود تا بتوان در مورد انتخاب شاخصهاي انتخاب غیرمستقیم و حذف صفات غیر مؤثر بهطور دقیقتري عمل نمود - توریست،. - 2004Karami و همکاران - 2005 - ، با انجام مطالعهاي نتیجه گرفتند که عملکرد دانه با صفاتی نظیر ارتفاع ساقه، طول پدانکل، متوسط تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و شاخص برداشت همبستگی مثبت و معنیداري دارد. این محققین اجزاي عملکرد جو را در شرایط تنش خشکی بررسی نموده و دریافتند که شرایط فاریاب متوسط تعداد دانه در سنبله جزء مورفولوژیک اصلی تعیینکننده عملکرد است. شفاالدین - - 2004،
نیز در بررسی 424 نمونه جو بومی در بانک ژن گیاهی ملی ایران نشان داد که بین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک همبستگی مثبت و معنیدار وجود دارد. - 2003 - Saidi، عملکرد و اجزاي آن در جو را بررسی نمود و دریافت که صفات روز تا بلوغ فیزیولوژیک، عرض برگ پرچم، متوسط طول ریشک و وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنیداري با عملکرد بوته داشتند. Akio و همکاران - 2005 - ، در تجزیهوتحلیل ضرایب مسیر براي جو تحت شرایط تنش خشکی نشان دادند که تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله، وزن دانه و طول برگ پرچم اثر مستقیم فراوان اي بر عملکرد دارند و آنها را اجزاي اولیه عملکرد نامیدند. تعداد دانه در سنبله جزء دیگر عملکرد میباشد که از طریق شمارش سنبلچههاي
