بخشی از مقاله
بررسی ترکیبات فیتوشیمی گونه دارویی سنبله بادکنکی Inflata) (Stachysمطالعه موردی منطقه ساری
چکیده
به منظور شناسایی ترکیبات اسانس ، سرشاخه های گلدار گونه سنبله بادکنکی در اوایل خرداد ماه سال 1391 از مراتع واوسر در استان مازندران جمع آوری و سپس در سایه خشک گردیدند. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب و توسط دستگاه طرح کلونجر برای مدت 4 ساعت انجام شد. ترکیبهای شیمیایی اسانس با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگرافی گازی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. بازده متوسط تولید اسانس بر حسب وزن اسانس در 100 گرم سرشاخه خشک 1/5 درصد تعیین و 32 ترکیب شناسایی شد. ترکیبات عمده اسانس چهار ترکیب 8/7) Germacrene-D %)، 11/2) Bicyclogermacrene %)، (% 4/5) α-pinene و (% 3/1) Spathulenol می باشد.
واژه های کلیدی: اسانس، واوسر، فیتوشیمی، . Stachys inflate
-1 مقدمه
استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها قرن ها سابقه دارد و هم اکنون نیز در بسیاری از کشورهای پیشرفته و در حال
پیشرفت به عنوان یک راه اصلی درمان بشمار می رود (اسکالتسا1 و همکاران، .(2003 در حال حاضر بخش عمده داروهای مدرن،
شیمیایی هستند ولی در عین حال تقریبا 30 درصد فرآورده های دارویی منشا گیاهی دارند (روبرت و یوآن2، .(2000 گیاهان ترکیبات
آلی زیادی تولید میکنند که تحت عنوان متابولیتهای اولیه و ثانویه خوانده می شوند. به دلیل اهمیت این مواد به عنوان دارو، سموم،
ادویه و نیز مواد صنعتی، آنها را محصولات طبیعی نیز نامیده اند. انواع متابولیتهای ثانویه در همه گیاهان وجود ندارد و خاص یک
گونه یا گروه های خویشاوند است. در حال حاضر گیاهان دارویی با توجه به پتانسیل بهینهای که در بحث پیشگیری و درمان دارند،
بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتهاند. ارزش گیاهان دارویی، بیشتر به دلیل تولید و عملکرد ترکیبات فعال ثانوی است
(اکینمولادون3 و همکاران، .(2007 اسانس ها در صنایع داوریی، غذایی، بهداشتی و آرایشی کاربرد دارند. این ترکیب ها به علت داشتن
خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی از رشد میکروب ها جلوگیری بعمل می آورند . جنس Stachys از خانواده Lamiaceae با حدود
300 گونه در سراسر جهان رویشی وسیع و اثرات درمانی متعددی را دربرمی گیرد. بیشترین پراکندگی این گیاه در اروپا و آمریکای
1
شمالی می باشد. در آسیای میانه، آسیای جنوب شرقی همچنین خاورمیانه، گونه های متعددی از این گیاه دیده می شود (رچینگر1 و
همکاران، .(1982 اسم های فارسی این جنس شاطرا، صوراسرافیل و سنبله ای می باشد (مظفریان، .(1373 سرشاخههای گیاه در طب سنتی ایران در عفونت، آسم، روماتولوژی و دیگر اختلالات التهابی بکار میرود. ابراهیم آبادی و همکاران (1389)، ) linalool (%28/55 ، (%9/45) α-terpineol و (%8/37) spathulenol، نوروزی و همکاران (%15/2 ) α-pinene (1385) ، 3-carene
(%12/3) ، (%11/6) limonene و (%7/2) β-pinene، را به عنوان اصلیترین ترکیبات عمده معرفی کردند. با توجه به اینکه در اکوسیستم های طبیعی، عوامل تعیین کننده تولید به غیر از گونه های مورد نظر، اقلیم، خاک و موقعیت جغرافیایی بشمار می روند. هر کدام از عوامل فوق می توانند تأثیر عمده ای در افزایش یا کاهش کمیت و کیفیت عملکرد گیاه داشته باشند (لباسچی، .(1380 بنابراین. هدف این تحقیق شناسایی ترکیبات اسانس گونه Stachys inflate در منطقه واوسر می باشد.
-2 مواد و روشها
-1-2 مواد
موقعیت جغرافیایی و وضعیت منطقه واوسر:
واوسر در موقعیت جغرافیایی 36 درجه و 5 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و درموقعیت 53 درجه و 33 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. ریزش های جوی در این منطقه به صورت باران و برف می باشد. فصل زمستان با متوسط بارندگی 203/2 میلی متر پر باران ترین و فصل تابستان با میانگین بارندگی 117/11 میلی متر کم باران ترین فصل می باشد. در ارتفاعات پایین، متوسط مجموع بارندگی سالانه 830 میلی متر و در ارتفاعات بالا 750 میلی متر است. متوسط حداکثر دمای سالانه 24 درجه سانتی گراد و متوسط حداقل دمای سالانه 12 درجه سانتی گراد می اشد. بر اساس روش آمبرژه اقلیم منطقه واوسر نیمه مرطوب سرد می باشد. خاک منطقه دارای بافت سبک یا نسبتا" سنگین بوده و میزان ماده آلی کم تا متوسط می باشد. خاک آن عمدتا" کم عمق تا نیمه عمق است، خاک در قسمت ارتفاعات با ضخامت کم و درصد بالای سنگ و سنگریزه و رنگ قهوه ای با هوموس بالا و با بافت خاک سیلتی لومی با میزان هوموس پایین و درصد بالای رس می باشد. ارتفاع واوسر از سطح دریا 919 متر و شیب منطقه (%) 38 و نمونه برداری از شیب غربی آن انجام شده است.
-2-2 روش تحقیق
نمونه برداری از سرشاخه های گلدار گونه Stachys inflata در اوایل خرداد ماه هنگامی که گیاه در مرحله حداکثر گلدهی (مصداقی،.1377آذرنیوند، (1388 بود، به روش تصادفی (مقدم، (1377 در توده های معرف انجام شد. به منظور خشک کردن نمونههای گیاهی جمع آوری شده ، ابتدا علف های هرز و زاید از بین گونه های جمع آوری شده، حذف گردید. پس از آن سرشاخه های گلدار گونه مورد نظر در مجاورت هوای آزاد و در سایه خشک شد نمونهها توسط آسیاب برقی کوچک به ذرات ریز تبدیل و در کیسههای مجزا
2
ریخته شدند. اسانس نمونه ها از طریق تقطیر با آب به روش کلونجربه مدت 4 ساعت تهیه و سپس بازده اسانس تعیین شد (محمدی
سلیمانی، (1388،.
-3-2 شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس:
اسانس پس از آماده سازی به دستگاه GC تزریق شد تا درصد ترکیب های تشکل دهنده آن معلوم شود و همچنین اسانس با استفاده
از دستگاه GC / MS آنالیز شد تا نوع ترکیب های تشکیل دهنده آن مشخص شود شناسایی ترکیب های موجود در اسانس به کمک
شاخص های بازداری آنها و مقایسه با شاخص های بازداری گزارش شده در منابع موجود مقایسه طیف های جرمی هر یک از اجزای
اسانس با طیف جرمی موجود درکتابخانه های دستگاه GC / MS و نیز تزریق همزمان نمونه های استاندارد از ترکیب های شناخته
شده اسانس ها انجام پذیرفت. (آدامز،.(2001
-3 نتایج و بحث
-1-3 بازده متوسط تولید اسانس:
بازده متوسط تولید اسانس توسط سرشاخه های گلدار گیاه Stachys inflata بر حسب وزن اسانس در 100 گرم سرشاخه خشک ،
1/5 درصد تعیین گردید. در مجموع در اسانس رویشگاه 32، ترکیب شناسایی شد که در جداول 1 آورده شده اند.
