بخشی از مقاله
چکیده
اقلام تعهدی محصول مستقیم حسابداری تعهدی است. اقلام تعهدی، تفاوت بین سود حسابداری شرکت - سودی که بر مبنای حسابداری تعهدی محاسبه می شود - و جریان نقدی آن را نشان می دهد. به علت این که این اقلام تحت تاثیر برآوردها و دستکاری ها قرار می گیرند، برخی از استفاده کنندگان از صورتهای مالی ممکن است به کیفیت اقلام تعهدی به دیده تردید بنگرند. به علت این که اقلام تعهدی تاثیر مستقیم بر سود دارند، کیفیت و قابل اتکاء بودن این اقلام برای مالکان - سرمایه گذاران - ، خصوصا مالکان نهادی که مبلغ قابل توجه ای را در شرکتها سرمایه گذاری می کنند، اهمیت دارد. در این تحقیق اثر مالکیت نهادی فعال و مالکیت نهادی منفعل بر کیفیت اقلام تعهدی مورد بررسی قرار گرفته است. از متغیرهای اندازه شرکت و طول چرخه عملیات بعنوان متغیرهای کنترل استفاده شده است. جهت انجام این پژوهش نمونه ای مشتمل بر 66 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال های 1389-1385 انتخاب شده و بررسی فرضیه ها از طریق رگرسیون صورت پذیرفته است. نتایج نشان می دهد، بین مالکیت نهادی فعال با کیفیت اقلام تعهدی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد و رابطه معناداری بین مالکیت نهادی منفعل و کیفیت اقلام تعهدی یافت نشد.
واژههای کلیدی: مالکیت نهادی فعال، مالکیت نهادی منفعل، کیفیت اقلام تعهدی
مقدمه
هدف حسابداری و گزارشگری مالی، تأمین خواسته ها و نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان است. ابزار اصلی انتقال اطلاعات به اشخاص و استفاده کنندگان برون سازمانی، صورت های مالی اساسی است. صورت سود و زیان، از صورت های مالی اساسی است که در ارزیابی وظیفه مباشرت مدیریت یا حسابدهی آنها در قبال منابعی که در اختیار دارند، از اهمیت زیادی برخوردار است. صورت سود و زیان در برگیرنده بازده حاصل از منابع تحت کنترل مدیریت واحد تجاری است و عملکرد واحد تجاری را در طی دوره مورد نظر منعکس می کند. [4]سود حسابداری بر اساس مبنای تعهدی شناسایی و گزارش می شود. معمولا استفاده از مبنای تعهدی موجب متفاوت شدن میزان سود گزارش شده با خالص جریان نقدی می شود، که این تفاوت از اقلام تعهدی تشکیل شده است.
اقلام تعهدی تعدیلات موقتی هستند که به کمک برآورد و پیش بینی رویدادهای آتی، مشکلات زمانی و تطابق شناسایی و اندازه گیری درآمدها و هزینه ها را رفع می کند. برآوردهای دقیق به معنی تطابق مناسب بین اقلام تعهدی جاری و جریان های نقدی است، اما بدیهی است هر برآوردی همراه با خطا است. بنابراین اقلام تعهدی می تواند تحت تاثیر محیط عملیاتی شرکت، اشتباهات عمدی و غیر عمدی و هم تحت تاثیر برآوردها قرار گیرد و در نتیجه استفاده کنندگان از صورتهای مالی ممکن است به کیفیت اقلام تعهدی به دیده تردید بنگرند و از طرفی کیفیت سود و کیفیت اقلام تعهدی پایین برای سرمایه گذاران مطلوب نمی باشد، زیرا نشانگر وجود ریسک در تخصیص منابع به آن بخش می باشد و همچنین پایین بودن آنها باعث انحراف منابع از طرح هایی با بازدهی واقعی به طرح هایی با بازدهی غیر واقعی می شود که کاهش رشد اقتصادی را در پی خواهد داشت. به همین جهت محققان و دست اندرکاران حرفه حسابداری به این نتیجه رسیدند که باید به ارزیابی کیفیت سود و کیفیت اقلام تعهدی پرداخت.
بیان مسئله
گزارش های مالی یکی از مهمترین فرآورده های سیستم حسابداری است. یکی از اقلام حسابداری که در گزارش های مالی - صورت سود و زیان - تهیه و ارائه می شود، سود خالص می باشد. سود گزارش شده در صورت های مالی به عنوان یکی از مهم ترین معیارهای ارزیابی عملکرد و تعیین ارزش بنگاه اقتصادی تلقی می شود که همواره مورد استفاده طیف وسیعی از استفاده کنندگان نظیر سهامداران، سرمایه گذاران و کارگزاران بورس قرار می گیرد. سود خالص گزارش شده حاوی اطلاعاتی است که در ارزش گذاری قیمت سهام شرکت ها موثر است، اما از آنجایی که در فرایند اندازه گیری سود نارسایی هایی مانند تضاد منافع بین مدیران و سهامداران، نیاز به برآوردها و پیش بینی های آتی و امکان استفاده از روش های متعدد حسابداری و سایر عوامل وجود دارد، این نارسایی ها موجب می شود که بین سود خالص گزارش شده و سود واقعی تفاوت وجود داشته و محتوای اطلاعاتی آن کاهش یافته و استفاده مطلوب از این عنصر در مدلهای تصمیم گیری به مخاطره خواهد افتاد. [9]
اقلام تعهدی، تفاوت بین سود حسابداری شرکت - سودی که بر مبنای حسابداری تعهدی محاسبه می شود - و جریان نقدی آن را نشان می دهد. بخشی از اقلام تعهدی در روند عادی فعالیت واحد تجاری - اقلام تعهدی غیر اختیاری - و بخشی از این اقلام - اقلام تعهدی اختیاری - به خاطر دستکاریهای آگاهانه مدیریت یا اعمال دیدگاههای شخصی ایجاد می گردند. به علت این که این اقلام تحت تاثیر برآوردها و دستکاری ها قرار می گیرند، برخی از استفاده کنندگان از صورتهای مالی ممکن است به کیفیت اقلام تعهدی به دیده تردید بنگرند. یکی از عوامل موثر بر کیفیت اقلام تعهدی مالکان نهادی می باشند. مالکان نهادی شخصیت ها و موسساتی هستند که به خرید و فروش حجم زیادی از اوراق بهادار می پردازند.
به دلیل اینکه حجم زیادی از ثروت خود را در شرکت ها سرمایه گذاری می کنند، کیفیت اقلام تعهدی برای آنها اهمیت دارد و انتظار می رود که مدیریت شرکت را به گزارش نمودن سود باکیفیت ترغیب کنند. مالکان نهادی به دو گروه منفعل و فعال تقسیم بندی می شوند. مالکان نهادی منفعل دارای گردش پرتفوی بالایی بوده و استراتژی معاملاتی لحظه ای دارند و مالکان نهادی فعال دیدگاه بلندمدت داشته، دارای گردش پرتفوی پایین و عملکرد بلند مدت شرکت را مدنظر دارند. این پژوهش سعی برآن دارد که مشخص سازد کیفیت اقلام تعهدی چه میزان از مالکیت نهادی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران تاثیر می پذیرد. بنابراین مساله اصلی این است که "آیا واقعا نوع مالکیت نهادی شرکتها، بر کیفیت اقلام تعهدی آنها موثر است؟".
ادبیات و مبانی نظری پژوهش اقلام تعهدی
اقلام تعهدی حاصل تفاوت سود - سودی که بر مبنای حسابداری تعهدی محاسبه می شود - و جریانهای نقدی است. توجه به اقلام تعهدی با کار اسلوان - 1996 - 1 شروع شد. وی بررسی نمود که آیا قیمت های سهام با توجه به اجزای نقدی و تعهدی سود حاصل گردیده اند و یا تحت تاثیر مبادلات بوده اند. در این پژوهش اجزای تعهدی و نقدی مورد توجه قرار گرفت و نتیجه پژوهش بیانگر این بود که جزء تعهدی سود از جزء نقدی دارای پایداری کمتری است. [8]اغلب محققان از جمله اسلوان - 1996 - ، زای - 2001 - 1، توماس و زانگ - 2001 - 2 اقلام تعهدی را تغییر در تفاضل سرمایه در گردش غیر نقدی و هزینه استهلاک تعریف کردند.
اما این تعریف، شامل اقلام تعهدی مربوط به داراییها و بدهیهای عملیاتی غیرجاری و داراییها و بدهیهای مالی نمی شد. فیرفیلد3 و همکارانش - 2003 - نیز در تعریف خود تنها به اقلام تعهدی سرمایه در گردش اشاره کردند و اقلام تعهدی غیرجاری را شکلی از رشد در نظر گرفتند. به هر حال، تفاوت کلیدی میان اقلام تعهدی سرمایه در گردش و اقلام تعهدی عملیاتی غیر جاری در این است که منافع و تعهدات آینده مربوط به اقلام تعهدی عملیاتی غیرجاری، مدت زمان بیشتری را برای تحقق می طلبد. [8]
کیفیت اقلام تعهدی
رعایت دو اصل تحقق و تطابق، یکی از مهمترین فواید اقلام تعهدی است که در اثر به کارگیری سیستم حسابداری تعهدی ایجاد می شود و باعث بهبود ارزیابی عملکرد شرکت می گردد، اما با بکارگیری اقلام تعهدی، جریان نقدی حاصل از یک رویداد مالی با یک برآورد اندازه گیری می شود و در صورتی که این برآورد اشتباه باشد، در آینده باید اقلام تعهدی و درآمد شناسایی شده اصلاح شود. به عنوان مثال، اگر خالص دریافتی حاصل از یک طلب کمتر از برآورد اولیه باشد، ثبت بعدی وجوه نقد وصول شده را نشان می دهد و هم خطای براورد را اصلاح می کند. این خطاهای برآورد و اصلاحات بعدی که از آن ناشی می شود، سودمندی اقلام تعهدی را کاهش می دهد.
بنابراین، هر چقدر اندازه خطاهای برآورد بیشتر باشد، کیفیت اقلام تعهدی کاهش می یابد. ضمن این که بزرگتر بودن اندازه اقلام تعهدی، نشان دهنده برآوردهای بیشتر و احتمال بروز خطاهای براورد بیشتر است که این موضوع باعث کاهش کیفیت اقلام تعهدی می شود. [7]از نظر تای - 2004 - کیفیت اقلام تعهدی، حدی است که اقلام تعهدی شناسایی جریان نقد را تعدیل و یا منتقل می کند تا ارقام تعدیل شده، عملکرد واحد تجاری را بهتر اندازه گیری کند و سود و جریان نقد آتی را پیش بینی نماید. وی در مطالعه خود کیفیت اقلام تعهدی را به عنوان یکی از شاخص های کیفیت سود مطرح کرد. ازنظر تای زمانی کیفیت سود بالاست که کیفیت اقلام تعهدی بالا باشد. [3]
مالکان نهادی4
مطابق با تعریف بوش - 1998 - 5 مالکان نهادی، سرمایه گذاران بزرگ مانند بانک ها، شرکتهای بیمه، شرکتهای سرمایه گذاری و ... هستند. همچنین بر اساس مصوبه سازمان بورس اوراق بهادار، مالکان نهادی عبارتند از: بانکها ، بیمه ها، هلدینگ ها، شرکتهای سرمایه گذاری، صندوقهای بازنشستگی، شرکت های تامین سرمایه و صندوقهای سرمایه گذاری ثبت شده در بورس اوراق بهادار، سازمان ها و نهادهای دولتی و عمومی، شرکتهای دولتی، هر شخص حقیقی یا حقوقی که بیش از 5 میلیارد ریال از ارزش اسمی اوراق بهادار در دست انتشار را خریداری کند.در خصوص نقش مالکان نهادی در شرکت ها دیدگاههای متفاوتی وجود دارد.
مالکان نهادی منفعل
این مالکان دارای گردش پرتفوی بالایی بوده و استراتژی معاملاتی لحظه ای دارند. برای مثال، با یک خبر خوب سهام می خرند و با یک خبر بد سهام را می فروشند. برای این مالکان قیمت جاری سهام بسیار مهم بوده، دارای دیدگاه کوتاه مدت و گذرا هستند و عملکرد جاری را به عملکرد بلند مدت ترجیح می دهند. بنابراین با این افق کوتاه مدت انگیزه زیادی برای نظارت بر مدیریت و داشتن نماینده ای در هیئت مدیره شرکت سرمایه پذیر ندارند، زیرا بعید است که منافع این نظارت در کوتاه مدت نصیب آنها شود - پورتر، . - 1992 به علاوه به دلیل نیاز به تغییر در پرتفوی برای بهبود عملکرد، زمان و منابع کافی در اختیار آنها قرار ندارد تا خود را درگیر نظارت بر پرتفوی شرکتهای خود کنند. در این خصوص اولپر و سوکوبین - 1995 - بیان کردند که سهامداران نهادی بیشتر بر عایدات جاری متمرکز هستند و از درگیر شدن در مسائل کنترلی و پذیرفتن نقش فعال پرهیز می کنند. بوش - - 2001 در پژوهش خود به این نتیجه رسید که این سهامداران نهادی به عایدات کوتاه مدت تمایل بسیار زیادی دارند. [1]
مالکان نهادی فعال
مالکان نهادی فعال دیدگاه بلندمدت داشته، دارای گردش پرتفوی پایین و عملکرد بلند مدت شرکت را مدنظر دارند. گردش پایین سبد سهام سرمایه گذاران بزرگ بیانگر انگیزه آنها برای نگهداری سهام و تشویق مدیران به بهبود عملیات و افزایش ثروت سهامداران است. این سهامداران با نظارت فعالانه بر مدیریت و تصمیمات وی، انگیزه هایی
