بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین پایبندی به باورهای مذهبی، ادراک از خدا و سلامت اجتماعی دانشآموزان دبیرستان های شهر کرج بوده است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری کلیه دانشآموزان دبیرستان های شهر کرج در سال تحصیلی 94-95 به تعداد 1759 نفر بودند که 377 نفر از آنان به صورت خوشهای تصادفی بر اساس جدول نمونه گیری مورگان انتخاب شد.
از پرسشنامه های پژوهش شامل پایبندی به باورهای مذهبی، ادراک از خدا و سلامت اجتماعی استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. بین پایبندی به باورهای مذهبی و ادراک از خدا با سلامت اجتماعی رابطه مثبت و معنی دار وجود داشت. بنابراین با توجه به این یافتهها پایبندی به باورهای مذهبی و ادراک از خدا، سلامت اجتماعی دانش آموزان را پیشبینی میکند.
.1مقدمه
سلامت فرد پایه و بنیان سلامت جامعه است و جامعه نقش تعیین کننده در سلامت افراد ایفا می کند - علیزاده اقدام، سام آرام، سلطانی بهرام و رجایی، . - 1392 وضعیت سلامت افراد جامعه به شیوه های گوناگون بر سلامت و عواطف آنها و همچنین بر شاخص های اقتصادی و اجتماعی جامعه تاثیر می گذارد. از این رو تامین سلامت افراد جامعه، به خصوص سلامت اجتماعی آنها حائز اهیمت است که امروزه بر آن بسیار تاکید می شود. سلامت اجتماعی یکی از ابعاد سلامت است که نقش مهمی در تعامل زندگی اجتماعی هر انسان دارد و گسترش آن در جامعه میتواند اسباب توسعه اجتماعی را فراهم کند - رافائل و دنیس، . - 2014 امروزه سلامت اجتماعی در کنار سلامت جسمی، روانی و معنوی نقش و اهمیت گسترده ای یافته است.
به گونه ای که دیگر سلامت فقط عاری بودن از بیماریهای جسمی و روانی نیست، بلکه چگونگی عملکرد انسان در روابط اجتماعی و چگونگی تفکر وی از اجتماع نیز از معیارهای ارزیابی سلامت فرد در سطح کلان جامعه به شمار می رود - علیزاده اقدام، سام آرام، سلطانی بهرام و رجایی، . - 1392 کییز و شاپیرو - . - 2004 سلامت اجتماعی را ارزیابی و شناخت فرد از چگونگی عملکردش در اجتماع و کیفیت روابطش با افراد دیگر، نزدیکان و گروههای اجتماعی که وی به عنوان عضوی از آنهاست، تعریف میکند.
وی بر این اساس مدل پنج عاملی خویش را مطرح می کند که در آن پنج عامل انسجام، پذیرش، شکوفایی، مشارکت و انطباق اجتماعی شاخصهای سلامت را تشکیل میدهند - پاول، 2008؛ به نقل از علیزاده اقدام، سام آرام، سلطانی بهرام و رجایی، . - 1392 سلامت از مفاهیم بسیار پویایی است که روزبهروز بر دامنه و ابعاد آن افزوده میشود. چنانکه تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامت نیز به ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و اخیراً معنوی بسط یافته است.
از طرفی دیگر سلامت روانی از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان یکی از اصول اولیه مراقبت های بهداشت روانی قلمداد می شود. مفهوم سلامت روانی در واقع جنبه ای از مفهوم کلی سلامت است و به کلیه روش ها و تدابیری اطلاق می شود که برای بهزیستی و نیز جلوگیری از ابتلا به بیماریهای روانی به کار می رود - فرگوسن، کولسن و بارنت، . - 2012 امروزه سلامت اجتماعی، بهعنوان یکی از ابعاد سلامت، در کنار سلامت جسمی و روانی و معنوی نقش و اهمیت گستردهای یافته است، بهگونهای که دیگر سلامتی فقط عاری بودن از بیماریهای جسمی و روانی نیست، بلکه چگونگی عملکرد انسان در روابط اجتماعی و چگونگی تفکر وی از اجتماع نیز بهعنوان معیارهای ارزیابی سلامت فرد در سطح جامعه به شمار میرود. - سام آرام . - 1388
در کشور ما باوجود کاستیهای موجود، بهخصوص در مناطق محروم، برای سلامت جسمی افراد گامهای مناسبی برداشتهشده است، اما آنچه نبود آن در تمام عرصههای کشور محسوس است، کمتوجهی به ابعاد روانی و اجتماعی سلامت است. این کمتوجهی به جنبه اجتماعی سلامت در عصر ارتباطات و جهانیسازی، موجب افزایش آسیبپذیری افراد در ابعاد روانی، خودکشی، گرایش به مصرف دخانیات، فرار از خانه، افت تحصیلی و سایر آسیبهای اجتماعی میشود و از جمله موضوعاتی است که باید به آن توجّه خاص شود. اهمیت سلامت اجتماعی در حدی است که اشخاص برخوردار از سلامت اجتماعی، با موفقیت بیشتری میتوانند با مشکلات ناشی از ایفای نقشهای اصلی اجتماعی کنار بیایند.
آنان در خانوادههایی زندگی میکنند که ثبات و انسجام بیشتری دارند و احتمالاً میتوانند در فعالیتهای جمعی بیشتر مشارکت کنند و باید انتظار داشت تطابق آنها با هنجارهای اجتماعی بیشتر باشد. این وضعیت میتواند در پیشگیری از انحراف که ابعادی فراتر از قلمرو رفتارهای فردی دارد نقش مهمی داشته باشد - عبداالله تبار، . - 1386 سلامت اجتماعی به چگونگی وضعیت ارتباط بین فرد و جامعه اشاره دارد بهگونهای که اگر فرد در چارچوبهای اجتماعی جذب نشود، زمینهای مساعد برای رشد انحرافات اجتماعی است. در چنین حالتی یک نوع فردگرایی افراطی، خواستههای فردی را در مقابل حیات اجتماعی قرار میدهد - اکبریان، تبار درزی و خاکی، . - 1389 بسیاری از متغیرهای سلامتی به وسیله پایبندی به باورهای مذهبی و عمل به باورهای دینی و مذهبی تبیین میشوند - پورستار و حکمتی، . - 1389 در واقع مذهب یکی از عوامل تاثیر گذار بر رفتار و شناخت به شمار میرود.
مذهب و معنویت به انسان کمک می کند تا معنی حوداث زندگی مخصوا حوداثی را که دردناک و اضطراب زا هستند را درک کرده و باعث دلگرمی و خرسندی مطبوعی در روان و روحیه او بشود - سواتزکی، پاتنر و چیو، . - 2005 معنویت یکی از نیازهای درونی انسان و بخش جدایی ناپذیر از اخلاق و ارزش های انسانی - نادی و گل پرور، - 1390 است که در قلبها، ذهنها و آیینها، به ویژه در آیینهای مذهبی وجود دارد.
معنویت مفهومی هستی شناختی است که هدف از آن انسان و تکامل اوست. به سخن دیگر، انسانیت وابسته به وجود معنوی اوست، بدین سان میتوان گفت که معنویت، ریشههای تکاملی و زیست شناختی دارد یا به عبارتی معنویت به عنوان تلاشی دائمی بشر برای پاسخ دادن به چراهای زندگی و متضمن بالاترین سطوح زمینههای رشد شناختی، اخلاقی، عاطفی و فردی و تلاش همواره آدمی برای پاسخ دادن به چراهای زندگی میباشد - عترت دوست، . - 1389 دینداری عامل اصلی اجتماعی شدن و انسجام فکری، عملی و جهت گیری در رفع مشکلات، پدیده ها و مسائل اجتماعی است و اعمال و باورهای دینی با سلامتی فردی و اجتماعی افراد یک جامعه مرتبط است.
- دی، . - 2009 مذهب به عنوان مجموعه ای از اعتقادات، باید و نبایدها و نیز ارزش های اختصاصی و تعمیم یافته، از موثرترین تکیه گاه های روانی بشر به شمار می رود که قادر به معنی زندگی را فراهم ساخته و در شرایطی خاص با فراهم سازی تکیه گاه های تبیینی، فرد را از تعلیق و بی معنایی نجات دهد - پورستار و حکمتی، . - 1389 گرایش های مذهبی به طور مستقیم با مولفه های سلامت از جمله سلامت روان - فیروزی، امینی، اصغری و مقیمی دهکردی، - 1392 مرتبط بوده و همچنین این گرایش ها آثار خود را از طریق سایر متغیرها از جمله رضایت از زندگی و رفتارهای سالم تسهیل و تسریع می کنند. - تورسن، هریس و عمان، . - 2001
یکی از متغیرهای از طریق تجربیات مذهبی و معنوی افراد شکلگرفته و به صورت احساس معنوی از خدا در میآید ادراک فرد از خدا است که یکی از محوریترین جنبههای نظام اعتقادی افراد مؤمن را تشکیل میدهد - فیض آبادی و خسروی، . - 1388 این تصور به سبب اهمیتی که از لحاظ دینی و روانشناختی دارد، توجه نظریهپردازان روابط موضوعی و روانشناسان دین را به خود جلب کرده است. این موضوع از آن جهت قابل بحث و بررسی است که معرفت و شناخت خدا همراه با داشتن تصور درست از او شرط اساسی و یکی از پایههای مهم شکلگیری ارتباط با خداوند است و شناخت و چگونگی تصور ما از خداوند بشدت در رفتار و تعامل ما با خدا تأثیر میگذارد. در تصور مثبت، خدا بهصورت مهربان، حمایتگر و راهنما تصور میشود که میتواند منجر به آرامش افراد گردد.
ولی در تصور منفی، خدا طرد کننده، نامهربان و سختگیر تصور میشود که موجب ناامیدی و خلق منفی در افراد میشود - گرین وی، میلنه و کلارک، . - 2003 نتایج بسیاری از پژوهشها نشانگر آن است که میزان سلامت اجتماعی در ایران روند نزولی طی میکند. لذا توجه بهسلامت اجتماعی شهروندان برای رسیدن به جامعهای سالم و پویا و توسعهیافته ضروری است و برنامهریزان جوامع در حال توسعه باید تلاش کنند تا میزان سلامت اجتماعی افراد جامعهی خود را ارتقا بخشند.
توجه به عواملی که باعث پیشرفت و افزایش سلامت اجتماعی میشوند، امری الزامی است؛ بنابراین با توجه به اهمیت سلامت اجتماعی در دانش آموزان و فقدان پژوهش با موضوع ارتباط پایبندی به باورهای مذهبی، ادراک خدا و سلامت اجتماعی برای کمک به اینکه بتوانیم متغیرهای تاثیر گذار بر پیشرفت و افزایش سلامت اجتماعی را شناسایی کنیم هدف پژوهش را بر آن قرار داده ایم که چه رابطه ای بین پایبندی به باورهای مذهبی، ادراک از خدا و سلامت اجتماعی در دانش آموزان دبیرستان های شهر کرج وجود دارد؟
.2روش پژوهش
پژوهش حاضر با توجه به هدف و کاربرد آن، تحقیقی کاربردی است و از نظر چگونگی روش پژوهش، از نوع تحقیقات همبستگی است. جامعه آماری کلیه دانشآموزان دبیرستان های شهر کرج در سال تحصیلی 94-95 به تعداد 1759 نفر بودند که 377 نفر از آنان به صورت خوشهای تصادفی بر اساس جدول نمونه گیری مورگان انتخاب شد.
.3ابزارهای پژوهش
از ابزارهای پژوهش شامل الف - پرسشنامه پایبندی به باورهای مذهبی: توسط جان بزرگی - 1388 - برای سنجش رفتارهای انسانی و میزان پایبندی مذهبی افراد در جوامع اسلامی ساختهشده است. هدف این پرسشنامه، تهیهی ابزاری برای سنجش میزان پایبندی افراد بر اساس معیارهای مذهبی اسلامی است. نمرهگذاری آزمون بهصورت مقیاس لیکرتی است به این صورت که به گزینه کاملاً غلط=،0تقریباً غلط=،1تقریباً درست2=و کاملاً درست3= می باشد. جان بزرگی - 1388 - با استفاده از روش تحلیل عاملی پایایی کل آزمون معادل 0/816 محاسبه کرده است. برای محاسبه روایی، ملاک صورت اولیهی این آزمون قبل از تحلیل عاملی با آزمون جهتگیری مذهبی آلپورت محاسبه گردید.
ضریب همبستگی نمرههای دو آزمون با نفر آزمودنی از میان دانشجویان 0/47 محاسبه شد که در سطح P<0/001 معنادار بود - جان بزرگی . - 1388 ب - پرسشنامه ادراک از خدا: آزمون سنجش ادراک خدا قنبری هاشم آبادی، اشرف و قنبری هاشم آبادی - - 1391 یک آزمون 72 عبارتی که به شکل لیکرت چهارتایی شامل کاملا موافق - - 4، موافق - - 3، مخالف - - 2 و کاملا مخالفم - - 1 ارائه میدهند ساخته شده است. جهت هنجاریابی آزمون ادراک خدا، پس از ترجمه و ویرایش آن، با هدف استفاده از نمونهی مکفی، با استفاده از گروه نمونهای به حجم 455 نفر از دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد اقدام شد.
پایایی آزمون ادراک خدا توسط سازندگان - قنبری هاشم آبادی، اشرف و قنبری هاشم آبادی، - 1391 برای زیر مقیاس های حضور 0/94، چالش 0/86، پذیرش 0/90، خیرخواهی 0/91، تأثیر 0/92 و مشیت 0/92 و پایایی کل 0/91 محاسبه شده است. جهت تعیین میزان اعتبار ملاکی پرسشنامه ادراک خدا از آزمون تصور از خدا که دارای 27 سؤال و ضریب آلفایی برابر با 0/89 بود استفاده شد - علوی . - 1385 پرسشنامه تصور از خدا بهصورت لیکرت پنجتایی نمرهگذاری میشود. هر دو آزمون یعنی پرسشنامه ادرام از خدا و توصر از خدا بر روی 60 نفر از آزمودنیها اجرا شد که ضریب همبستگی 0/61 در سطح معنی داری - - P<0/000 به دست آمد.
با توجّه به نتایج فوق میتوان گفت آزمون ادراک خدا از اعتبار روایی برخوردار است - علوی . - 1385 ج - پرسشنامه بهزیستی اجتماعی: پرسش نامه استاندارد پنج بعدی سلامت اجتماعی که شامل 20 سوال توسط کیز ساخته شده است - - کیز و شاپیرو، . - 2004 طیف پاسخگویی آن از نوع لیکرت بوده که امتیاز مربوط به هر گزینه عبارت است از کاملاً مخالفم - - 5، مخالفم - - 4، نظری ندارم - 3 - ، موافقم - - 2و کاملاً موافقم - - 1 می باشد.
