بخشی از مقاله
چکیده
انواع زیادي از رویدادها می توانند براي یک نفر استرس زا باشند. در یک دسته بندي مشهور چهار نوع منابع اصلی استرس عبارتند از ناکامی، تعارض ، تغییر و فشار . چنانچه آموختههاي آموزشگاهی فرد متناسب باتوان و استعداد بالقوة او باشد یا آموختههاي فرد متناسب با توان و استعداد وي بوده، در یادگیري فاصلهاي بین توان بالقوه و بالفعل او نباشد، میتوانیم بگوییم که دانشآموز به پیشرفت تحصیلی نائل گردیده است. بنابراین با توج ه به موضوعات گفته شده هدف از انجام این تحقیق تاثیریوگا براسترس ادراك شده و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهر کرج می باشد. به منظور بررسی موضوع و آزمون فرضیه هاي پژوهش نمونه اي 100 نفره از دانش آموزان دختر مدارس متوسطه شهر کرج بصورت تصادفی انتخاب شدند. دانشآموزان انتخابی در دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم بندي شدند. سپس دانش آموزان گروه آزمایش در تمرینات یوگا قرار گرفتند.
به منظور سنجش متغیرهاي پژوهش از پرسشنامه استرس ادراك شده - PSS-14 - کوهن و همکاران - 1983 - استفاده شد. براي اندازه گیري پیشرفت تحصیلی دانش آموزان از معدل ماهانه آنان در قبل و بعد از تمرینات یوگا استفاده شد. پس از جمع آوري داده ها از تکنیک تحلیل کوواریانس براي آزمون فرضیههاي پژوهش استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان میدهد، تمرینات یوگا بر روي استرس ادراك شده در سطح احتمال - - p <0,01 معنی دار بوده در ضمن نتیجه بدست امده نشان داد که تاثیر تمرینات یوگا بر روي افزایش پیشرفت تحصیلی در سطح احتمال - - p <0 ,01 معنی دار بود. بطور کلی نتیجه بدست آمده نشان می دهد که تمرینات یوگا اثرات مثبت بسیاري بر دانش آموزان دارد. این تاثیرات را میتوان در ک اهش سطح استرس ادراك شده و افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان میتوان مشاهده کرد. ورزش یوگا یک مدیتیشن همراه با تمرکز است که باعث از بین رفتن ناخالصی ها و کاهش افکاري که ذهن را در گیر می کند می شود. و از این طریق موجب کاهش سطح استرس میشود. به نظر میرسد تمرینات یوگا از طریق رفع استرس میتواند در بهبود پیشرفت تحصیلی موثر باشد هر چند این تمرینات ممکن است در حافظه کوتاه مدت دانش اموزان تاثیري نداشته باشد.
کلمات کلیدي:یوگا، استرس ادراك شده، پیشرفت تحصیلی
مقدمه
نگاهی به مسائل و مشکلات مختلف در بین دانش آموزان نشان میدهد که، دانش آموزان با انواع مختلفی از مسائل و مشکلات مواجه هستند که این مسائل بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم در پیشرفت تحصیلی آنها موثر است. در بین مشکلات مختلف می توان به مشکل استرس، مشکلات مربوط به حافظه، کیفیت خواب اشاره کرد. که این متغیرها بصورت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تحت تاثیر قرار می دهند . یکی از مهمترین مشکلات دانش آموزان بروز انواع استرسها و اضطراب هاي مدرسه است . اضطراب امتحان نوعی شایع از اضطراب عملکرد است که در بررسی هاي مختلف 10 تا 30 درصد دانشآموزان و دانشجویان را درگیر می سازد. به عبارت دیگر یکی از دلایل اساسی افت تحصیلی، اضطراب امتحان است که 15 تا30 درصد از موارد تجدیدي و مردودي را به آن نسبت میدهند - ابوالقاسمی، 1387؛ دادستان، . - 1376 فرد دچار اضطراب امتحان، مواد درسی را می داند اما شدت اضطراب وي مانع از آن میشود که معلومات خود را هنگام امتحان نشان دهد - لشکريپور،. - 1384 اضطراب امتحان دانش آموزرا نوعی اشتغال به خود وامیدارد و این امر با تردید درباره تواناییهاي خود مشخص میشود و در نتیجه انتظار میرود که یک رابطه معکوس معنیدار بین نمرات اضطرابی و نمرات امتحانی وجود داشته باشد - ابوالقاسمی، 1387؛ دادستان، . - 1376
اکثر نتایج مطالعات صورت گرفته بیانگر رابطه منفی بین اضطراب امتحان و پیشرفت تحصیلی میباشد و همچنین پژوهشها بیانگر رابطه منفی بین منبع مهارگذاري درونی و اضطراب امتحان است - دادستان، . - 1376 در سالهاي اخیر با رشد تحقیقات علمی درباره تاثیر ورزش برحل مشکلات جسمی و روانی، استفاده از ورزش در درمان بسیاري از مشکلات در حال گسترش است. یوگا یکی از مهمترین ورزشهاي موثر در حل مشکلات جسمی و روانی است. تأثیر یوگا به عنوان درمان جانشین در درمان افسردگی و اضطراب مورد تأیید قرار گرفته است - ادوپا ، . - 1996 با توجه به کم هزینه و کم خطر بودن یوگا و اینکه این روش می تواند باعث بهبودي سایر اختلال هاي همراه مانند اختلال ها ي اضطرابی شود
- طاهرخانی و همکاران ،. - 1382 یوگا به عنوان یک نظریه شخصیت نیز در نظر گرفته می شود که هدفش درك مکانیسم هاي روانی مرتبط با تنظیم هیجانات همراه با رشد جسمی می باشد که از طریق رشد نیروي بالقوه بدن، باعث غلبه بر استرس و خستگی می شود - رابو ، . - 2002 یوگا به مجموعه اي از تمرینات فیزیکی، وضعیت گزینی آسانا ، تمرینات کنترل شدة تنفسی پرانایاما و تمرینات رهاسازي و تنآرامی شاواسانا گفته می شود - واعظ موسوي، مسیبی، . - 1391 در دهه هاي اخیر در بیشتر کشورهاي جهان از یوگا به عنوان کلیدي براي رسیدن به سلامتی جسم و آرامش روان استفاده می شود .
از دهه 1907 یوگا، مراقبه و دیگر فنون کاهش دهنده فشار روانی، به عنوان درمان هاي امکان پذیر و پزشکی مکمل جهت درمان اضطراب و افسردگی مورد مطالعه قرار گرفته و اخیرا به میزان زیادي استفاده شده اند - گرانات و همکاران، 2006 ؛ چریس و دیگران، . - 2010 پژوهش هایی در زمینه تاثیر یوگا بر اختلالات روانی از جمله افسردگی، اضطراب، .... انجام شده است و نتایج آنها حاکی از این است که یوگا سازگاري اجتماعی و سلامت روانی را افزایش می دهد و از میزان افسردگی می کاهد از جمله چریس در پژوهش خود نشان داد که یوگا در کاهش افسردگی موثر است و آثار مثبت یوگا براى رفع اضطراب و افسردگی بر هر شکل دیگرى از ورزش کردن ارجحیت دارد - چریس و دیگران، . - 2010 استرس هنگامی رخ می دهد که فرد احساس کند بین قابلیت هاي فردي خود و آن چه در یک موقعیت خاص لازم است توازن وجود ندارد ، در عین حال پیامد عمل نیز مبهم باشد . - س .رابرتس و همکاران، . - 1382 در زمانی که احساس نگرانی و اضطراب پیش میآید انسان باید به کار و فعالیتی مشغول شود چون معمولاً ذهن انسان در یک لحظه نمی تواند به چند موضوع متفاوت فکر کند .
دراین میان هر قدر کار و فعالیت حالت سرگرم کنندگی بیشتري داشته باشد موثر تر خواهد بود . این عمل باعث خواهد شد راحت تر با افکار اضطراب زا مب ارزه کند. در واقع خواهیم توانست ذهن خود را از درگیر شدن با افکار منفی منحرف کنیم.در این خصوص ورزش کردن باعث خواهد شد فرد در مواجه با شرایط اضطراب زا خونسردي و آرامش بیشتري داشته باشد . تحقیقات کارشناسان نشان میدهد که ورزش تأثیرات فیزیولوژیکی بر بدن دارد که این تأثیرات فیزیولوژیک فراهم کننده آرامش در افراد هستند . - پناهی ، . - 1388 در نتیجه استرس یکی از عمومی ترین مشکلاتی است که افراد با آنو خصوصاً دانش آموزان با آن روبرو هستند. تحقیقات جدید نشان میدهند که ورزش جریان خون را در کل بدن افزایش می دهد و بالطبع جریان خون در مغز نیز افزایش می یابد. به نظر می رسد افزایش جریان خون در مغز فرایند از دست رفتن بافت سلولی مغز را که در حدود 40 سالگی شروع می شود کند می کند.
محققان هنوز مطمئن نیستندکه میزان مورد نیاز ورزش براي بهتر شدن حافظه چقدر است ، اما چیزي که می دان یم این است که حتی مقدار بسیار کمی ورزش و فعالیت فیزیکی می تواند به بهتر شدن حافظه شما کمک کند و این تأثیر وقتی بیشتر میشود مرتباً و حداقل سه بار در هفته ورزش کنید - ترکمان ،1388 - تحقیقات دکتر هیتر .س.اولیف در دانشگاه علوم تندرستی اورگان در آمریکا نشان داد افرادي که یک برنامه تمرینی شامل راه رفتن سریع بر روي نوار گردان را سه بار در هفته و به مدت یک ساعت ، در طول چهار ماه انجام می- دادند حافظه و زمان واکنش آنها ،بهبود یافته بود . تحقیقات بیشتر نشان داد که آهسته دویدن ، راهپیمایی دوچرخه سواري و حرکات موزون نیز مانند راه رفتن سریع موجب بهبود حافظه و زمان واکنش در افراد می شود . پژوهشگران همچنین دریافتند آزمودنیهایی که در یک برنامه تمرینی، قدرتی و انعطافی به مدت یک ساعت 3 بار در هفته و در طول 4 ماه شرکت کردند عملکردشان در اجراي آزمون هاي حافظه بهبود یافت . اگر چه این گونه بهبود حافظه بیشتر در کسانی که تمرین هاي هوازي انجام می دهند رخ می دهد اما تحقیقات بیشتر نشان داده است که هیچ تمرین ورزشی نسبت به تمرین هاي ورزشی دیگر از لحاظ تأثیر بر حافظه برتري ندارد. به عبارت دیگر بین ورزش هاي مختلف از حیث تأثیر بر حافظه تفاوت معنی داري مشاهده نمی شود - اچ. ویلمور وال . کاستیل، . - 1386 بررسیهاي انجام شده نشاندهنده سودمندي یوگا در کنترل برخی اختلالات از جمله اضطراب و افسردگی است.
این تمرینها باعث کاهش فعالیت سامانه عصبی مرکزي و خودکار در طی تماس حالتهاي پر استرس میشود. اثرات تمرینات یوگا بر افسردگی، اضطراب، خلق، اختلالات مرتبط با استرس و نیز بیخوابی مزمن، به روشنی بیان شده است. همچنین آرامسازي در یوگا با تأثیر بر سیستم عصبی اتونومیک و کنترل عواطف منجر به احساس سلامتی در فرد میشود - طیبی و همکاران،. - 1390 همچنین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ممکن است به دلایل مختلف و تحت تاثیر عوامل گوناگون با مشکل مواجه شود. بنابراین شناسایی عوامل تاثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی یکی از مهمترین و اساسی ترین فعالیتها در هر نظام آموزشی است - کرمی، . - 1384یکی از متغیرهاي مهمی که میتواند بر استرس ادراك شده و پیشرفت تحصیلی اثر گذار باشد انجام تمرینات ورزشی است ورزش و حرکات منظم بدنی علاوه بر سلامت جسم بر سلامت روحی و روانی و اجتماعی فرد فواید زیادي دارد و در سازگاري فرد در جامعه و شخصیت فرد تاثیر می گذارد. ورزش در درمان بیماري هاي نظیر افسردگی و نیز بر حافظه تآثیر می گذارد. ورزش براي جوانان تکیه گاهی امن به حساب می آید تا در پناه آن به نهایت رشد و کمال مطلوب انسانی دست یابند. در این بین تمرینات یوگا میتواند اثر گذاري بیشتري داشته باشد، از جمله ورزش هایی که امروزه طرفداران زیادي دارد، یوگا می باشد که به عنوان یک ابزار موثر و با ارزش جهت غلبه بر مشکلات متعدد جسمانی و روانشناسی انسان بررسی می شود. یوگا به معناي وحدت ، اتحاد و یگانگی است - سپهریان، . - 1390بنابراین در پژوهش حاضر هدف محقق بررسی تاثیرات تمرینات یوگا براسترس ادراك شده و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهر کرج است.
روش شناسی تحقیق
با توجه به دستکاري متغیر مستقل و سنجش اثر آن بر استرس ادراك شده و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستان دخترانه، این تحقیق از نوع تحقیقات نیمه تجربی است و براساس هدف از نوع تحقیقات کاربردي است. در این تحقیق از یک طرح پیش آزمون– پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. شکل زیر طرح مورد استفاده را نشان میدهد.در این طرح R نشان دهنده انتساب تصادفی گروه ها، O نشان دهنده سنجش هاي استرس ادراك شده و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در پیش آزمون و پس آزمون و T مبین سطوح مختلف متغیر مستقل - تمرینات یوگا - است. ابتدا در متغیرهاي وابسته، شامل استرس ادراك شده و پیشرفت تحصیلی پیش آزمون انجام شد. سپس دانش آموزان انتخاب شده هفته اي 2 جلسه 1 ساعته به مدت دو ماه در تحت تمرینات یوگا گرفتند. مجموع 16 جلسه تمین یوگا انجام شد. در مرحله بعد هم پس از اتمام تمرینات یوگا، پس آزمون از دانش آموزان انجام شد. در این پژوهش جامعه آماري پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر مقطه متوسطه
