بخشی از مقاله
چکیده
نفت به عنوان یکی از مهمترین و در عین حال سیاسیترین کالاهای اقتصاد جهان امروز که همواره با نوسانات و مسائل حاشیهای همراه بوده، نقش بسزایی در تحولات سیاسی و اجتماعی کشورهای نفتخیز بهویژه دولتهای نفتی ایفا کرده است. مطالعات صورت گرفته و تجربه تاریخی نشان داده که داشتن منابع عظیم نفتی و دیگر منابع طبیعی چون مواد معدنی و رانتهای فراوان ناشی از آنها، به هیچ وجه با داشتن امکانات رفاهی، پیشرفت و توسعه روزافزون که دموکراسی نیز جزئی از آن است همراه نبوده است.
فرهنگ توسعه باید مبتنی بر فرهنگ اسلامی متحول شود و مبتنی بر فرهنگ توسعه اصلاح شده، الگوی توسعه اسلامی پدیدار شود. لذا پژوهش حاضر با مطالعه و بررسی ایران طی 29 سال - 1980 2008 - ، به تعیی ن دوره بهینه شکلگیری نهادهای توسعه گرای مدیریت منابع طبیعی در کشور با استفاده از مدلسازی خود رگرسیون برداری - VAR - پرداخته و در بردارنده تحلیل واریانس خطای پیشبینی ناشی از شوک عوامل مختلف بر روند تغییرات دموکراسی و ارائه راهکارها در جهت توسعه و پیشرفت کشور است.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین و بحث برانگیزترین موضوعاتی که توجه صاحبنظران مسائل نفت و سیاست را در سه دهه اخیر به خود جلب کرده، بررسی آثار ثروت نفت بر سطح دموکراسی در کشورهای متکی به صدور منابع طبیعی است. برای این دولتها که با عنوان "دولتهای رانتیر"1 و یا "دولتهای نفتی"2 خوانده میشوند، ویژگیها و پویشهای سیاسی خاصی در نظرگرفته میشود. در این خصوص، مطالعاتی گسترده با رویکردهای مختلف صورت گرفته و یافتههایی متفاوت و حتی متعارض بیان شده است.
به همراه گسترش حوزه مصادیق دولت رانتیر، صاحبنظران مختلفی، چه به عنوان موافق و چه مخالف نظریه دولت رانتیر، به بررسی ابعاد و زوایای گوناگون دولتهای متکی به فروش منابع طبیعی پرداختهاند.به طور کلی، هواداران نظریههای دولت رانتیر، رویکردی منفی درباره آثار رانتهای حاصل از فروش منابع طبیعی بر دموکراسی اتخاذ کردهاند. با این حال در چند سال اخیر، به تدریج مخالفتهایی با ایده کلی ممانعت نفت از دموکراسی از جانب برخی از کارشناسان همچون مایکل هرب1، مطرح شده است. از سوی دیگر باید دانست که دموکراسی و توسعه پیوند عمیقی با یکدیگر داشته و پیشبرد و تقویت یک سیستم مردمسالار یکی از اجزای اساسی فرآیند توسعه است. توسعه آن هنگام محقق میشود که عوامل اساسی ضد آزادی از بین برود.
نقض آزادی به طور مستقیم ناشی از نفی آزادیهای مدنی و سیاسی از سوی رژیمهای اقتدارگرا و یا ایجاد محدودیت برای مشارکت آزاد مردم در فعالیتهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. از دیدگاه رهبر معظم انقلاب، الگو یک وسیله و معیار و میزانی است برای اینکه آن کاری که انسان میخواهد انجام دهد، با آن الگو تطبیق داده شود - بیانات مقام معظم رهبری، . - 1386 الگوی توسعه اسلامی ایرانی پیشرفت، چارچوب و جهتگیریهای نظام جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به پیشرفت و توسعه را تعیین میکند.
در این الگو مشخص خواهد شد که مأموریتها، اهداف، راهکارها و اقدامهای اجرایی برای دستیابی به آرمان توسعه چیست.در کشورهای برخوردار از منابع طبیعی، وجود نهادهای مدیریتکننده منابع میتواند فرایند دموکراسی را تسهیل کند. به عبارتدیگر این نهادهای توسعهگرای مدیریت منابع طبیعی هستند که امکان ایجاد فرآیندهای دموکراتیک در کشورهای برخوردار از منابع را فراهم میآورند. از این رو توسعه سیاسی-اقتصادی در این کشورهای در گرو شکلگیری نهادی ناظر و مدیریتی حاکم بر نحوه بهرهبرداری و تخصیص درآمدهای حاصل از منابع طبیعی است - دانینگ2، . - 2008 لذا با توجه به برقراری چنین شرایطی در ایران، پژوهش حاضر سعی بر آن دارد که میزان اثرگذاری رانت منابع طبیعی بر دموکراسی و به تبع آن بر روند توسعه در کشوررا نشان دهد.
