بخشی از مقاله
چکیده
مشکل کمبود منابع آب و بارش یک واقعیت مهم و غیرقابل انکار است. افزایش رقابت بر سر آب، نیاز به غذا برای جمعیت در حال رشد و افزایش کمآبی در بسیاری از نقاط جهان، برخی از دلایل مهمی هستند تا نگاهی داشته باشیم به اینکه به چه شیوهای آب را در کشور مدیریت کنیم. عدم اعتماد به میزان منابع آب، رقابت شدید برای آب از سوی بخشهای دیگر و افزایش تقاضا برای مواد غذایی، ایران راشدیداً در معرض مواجهه با تنش آبی قرار داده است.
در سالهای اخیر تجارت آب مجازی به عنوان راهکاری جدید جهت مقابله با بحران آب و کمآبی مورد توجه مجامع علمی جهان قرار گرفته است. با احتساب حجم آب مجازی که از طریق واردات مواد غذایی به کشور وارد میشود، آب بیشتری برای مصارف اساسی دیگر موجود خواهد بود. در این پژوهش، مبادله آب مجازی در ارتباط با منابع آب موجود، به عنوان راهی برای کاهش تنش آبی در ایران ارزیابی شد.
انتظار میرود که با روند رو به افزایش کمآبی در ایران، اهمیت آب مجازی در امنیت غذایی، پیوسته افزایش یابد. بدین ترتیب، مبادله آگاهانه آب مجازی، به عنوان یک تدبیر سیاسی و اساسی در مدیریت منابع آب، همراه با اصلاحات منطقی در ساختار کشاورزی، امنیت بلندمدت غذایی و مصرف پایدار آب در ایران را تأمین خواهد کرد. لذا بررسی راهبردهای آب مجازی محصولات استراتژیک بخش کشاورزی میتواند ما را در سیاستگذاری و برنامهریزی بهینه منابع آب یاری دهد.
انتظار میرود که تجارت آب مجازی به طور بالقوه مصرف آب در سطح ملی و جهانی را به دلیل استفاده کاراتر و تخصصیتر از آب، کاهش دهد. همگام با افزایش کمبود آب در ایران، تجارت مجازی به عنوان ابزار سیاسی و وسیله عملی برای تراز کردن مصرف آب در سطح ملی و منطقهای مورد توجه قرار گرفته است. امروزه بحث آب مجازی به عنوان یکی از موضوعات مهم در تحقیقات مدیریت منابع آب به حساب میآید.{9} جدول شماره - 1-1 - مهمترین کشورهای وارد کننده آب در جهان را نشان میدهد.
-3 اهمیت آب مجازی در مدیریت بحران آب
امنیت غذایی، حفاظت محیطزیست و بالا بردن کیفیت اجتماع، استفاده از آب مجازی را تشویق میکند. در واقع کشورهای کم آب با وارد کردن محصولات پرمصرف آب، این آب را ذخیره کرده، سپس میتوانند این آب را در فعالیتهای اقتصادی بکار ببرند که عایدات بیشتری نصیب آنها خواهد کرد. چنین سیاستی فشار را از منابع آب این کشورها برداشته و آب میتواند به جای اینکه در تولید منابع غذایی به کار رود، برای استفاده در خشکسالیها ذخیره شود. انتقال آب مجازی بسیار ارزانتر از انتقال آب حقیقی است و به طرحهای بزرگ، احداث خطوط لوله انتقال آب، احداث مخازن و سدها و انحراف آب از حوزهای به حوزه دیگر کهعموماً جزء هزینه-های سنگین به حساب میآیند، نیاز ندارد.
همچنین این تجارت میتواند مشکل آب در حوزههای آبخیز مشترک بین کشورها را حل کرده و از رویارویی نظامی جلوگیری کند. در حال حاضر دو کشور اردن و فلسطین اشغالی کشورهایی هستند که سیاستهای خودشان را به طور موفقیتآمیز در جهت استفاده هر چه بیشتر از آب مجازی فرموله کردهاند.{9} مناطق بسیاری در دنیا هستند که با بحران و کمبود آب مواجه هستند. یکی از مناطق بحرانی خاورمیانه است. در 25 سال گذشته وضعیت منابع آب به طور قابل توجهی بدتر شده است. آنالیزها بر اساس حوزه آبخیز منجر به رسیدن به این نتیجه شد که کمبود آب باعث بروز جنگ و برخورد مسلحانه در منطقه خاورمیانه خواهد شد. در سال 1970 نیاز آب کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا میتوانست آنها را مقابل هم قرار دهد.
اما دولتهای منطقه و مهندسان آنها قادر شدند که تکنیکهای مدیریت ذخایر را جهت بهرهبرداری آب و برآورده کردن نیازهای کشاورزی، شهری و صنعتی بکار برند. اما افزایش جمعیت و افزایش تقاضای آب در 50 سال گذشته بیسابقه بوده است. به علت استفاده از پتانسیل منابع آب نظیر سدها و آبهای زیرزمینی، هم اکنون این کشورها با بحران شدید آب مواجه هستند .{21} اهمیت آب مجازی در سطح دنیا به طرز گستردهای مطابق تصویری که از افزایش حجم تجارت جهانی غذا داریم افزایش یافته است.
آب مجازی دارای توانمندیهای زیادی برای نشان دادن ارزش ذاتی آب به عنوان عنصری کمیاب است و میتواند تا حدودی راهنمای خودآموز برای مصرفکنندگان باشد. تجارت آب مجازی به صورت محصولات کشاورزی، دامی و صنعتی سالانه فراتر از 1600 میلیارد مترمکعب است. به طور کلی طبق برآوردهای جهانی، سهم تجارت آب مجازی برای تولیدات کشاورزی 67 درصد، تولیدات دامی 23درصد و تولیدات صنعتی 10 درصد است.{10} در جدول شماره 2-1 میانگین آب مجازی در فرآوردههای غذایی مناطق مختلف جهان را مشاهده میکنیم.
