بخشی از مقاله
چکیده
مشکل کمبود منابع آب و بارش یک واقعیت مهم و غیرقابل انکار است. افزایش رقابت بر سر آب، نیاز به غذا برای جمعیت در حال رشد و افزایش کمآبی در بسیاری از نقاط جهان، برخی از دلایل مهمی هستند تا نگاهی داشته باشیم به اینکه به چه شیوهای آب را در کشور مدیریت کنیم. عدم اعتماد به میزان منابع آب، رقابت شدید برای آب از سوی بخشهای دیگر و افزایش تقاضا برای مواد غذایی، ایران راشدیداً در معرض مواجهه با تنش آبی قرار داده است. در سالهای اخیر تجارت آب مجازی به عنوان راهکاری جدید جهت مقابله با بحران آب و کمآبی مورد توجه مجامع علمی جهان قرار گرفته است. با احتساب حجم آب مجازی که از طریق واردات مواد غذایی به کشور وارد میشود، آب بیشتری برای مصارف اساسی دیگر موجود خواهد بود. در این پژوهش، مبادله آب مجازی در ارتباط با منابع آب موجود، به عنوان راهی برای کاهش تنش آبی در ایران ارزیابی شد. انتظار میرود که با روند رو به افزایش کمآبی در ایران، اهمیت آب مجازی در امنیت غذایی، پیوسته افزایش یابد. بدین ترتیب، مبادله آگاهانه آب مجازی، به عنوان یک تدبیر سیاسی و اساسی در مدیریت منابع آب، همراه با اصلاحات منطقی در ساختار کشاورزی، امنیت بلندمدت غذایی و مصرف پایدار آب در ایران را تأمین خواهد کرد. لذا بررسی راهبردهای آب مجازی محصولات استراتژیک بخش کشاورزی میتواند ما را در سیاستگذاری و برنامهریزی بهینه منابع آب یاری دهد.
واژههای کلیدی
مدیریت بحران آب، کم آبی، آب مجازی، مدیریت منابع آب
-1 مقدمه میلیون نفر خواهد رسید که کاهش شدید سرانه متوسط منابع آب را به همراه
افزایش روز افزون جمعیت، خشکسالی های پیاپی در دو دهه اخیر از خواهد داشت.{2} لذا لزوم مطرح ساختن بیش از پیش جایگاه آب مجازی
یکسو و عدم توجه به استفاده بهینه و بهرهبرداری صحیح مصرفکنندگان و راهکارهای حفظ و تثبیت و نحوه تجارت آن در زمان بحران کمآبی بسیار
از سوی دیگر بحران آب را در ایران را بسیار جدی نموده است.{14} در سال ضروری و مهم به نظر میرسد. بنابراین آب مجازی به عنوان یک استراتژی
1970 نیاز آب کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا میتوانست آنها را مقابل مناسب مورد توجه برنامه ریزان محلی و منطقهای قرار گرفته است.
هم قرار دهد. اما دولتهای منطقه و مهندسان آنها قادر شدند که تکنیک- -2 مفهوم آب مجازی و تاریخچه
های مدیریت ذخایر را جهت بهرهبرداری آب و برآورده کردن نیازهای
کشاورزی، شهری و صنعتی بکار ببرند. اما افزایش جمعیت و افزایش تقاضای با توجه به بحران شدید کمبود آب در سطح جهان بلاخص در سالهای
آب در 50 سال گذشته بیسابقه بوده است(به ازای اضافه شدن یک نفر به اخیر مفهوم آب مجازی در بسیاری از کشورها برای برنامهریزی و
جمعیت، 1100 مترمکعب آب در سال منابع جدید آب لازم است). به علت سیاستگذاریهای کلان کشوری از اهمیت ویژهای برخوردار گردیده است و
استفاده از پتانسیل منابع آب نظیر سدها و آبهای زیرزمینی هم اکنون این چون آب به لحاظ حجم و قیمت، امکان تجاری آن بلاخص در بخش
کشورها با بحران شدید آب مواجه هستند کشور ما هم با اقلیم خشک و کشاورزی وجود ندارد، کشورهای کم آب و با جمعیت بالا بالاخره مجبور
نیمهخشک و حتی فراخشک از این امر مستثنی نیست. ضمن آنکه در کشور شدهاند که در صادرات و واردات کالاهای خود بر اساس آب مجازی مصرفی
ما هر جا که باید سد ساخته شده و برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی آن کالاها تمهیدات مناسبی بکار گیرند و خود را از تولید محصولات پر مصرف
در اکثر دشتهای کشور وضعیت آنها را بحرانی نموده است93.{1} درصد آب که منجر به فشار بر منابع آبی آنها میگردد آزاد و رها سازند، این بدان
منابع آب تجدیدشونده کشور در کشاورزی فاریاب مصرف میگردد. و با توجه معنا است که محصولات وارداتی با مصرف آب مجازی بالا حداقل %20 آب
به پیشبینیهای انجام شده جمعیت کشورمان تا سال 1400 به مرز 100 حقیقی خود را نیز در بردارند، لذا خیلی از کشورهای کم آب میتوانند واردات
خود را بر اساس محصولاتی که بیشترین مصرف آب مجازی را دارند تنظیم خود تولید نماید، در مجموع 1605 کیلومترمکعب بوده است اما به واسط
و در مقابل بر تولید محصولاتی که مصرف آب مجازی کمتری دارند تأکید و تجارت آب مجازی، آب مصرف شده برای تولید این محصولات به 1253
نسبت به صدور آنها اقدام نمایند پس میتوان به این نکته توجه نمود که کیلومترمکعب کاهش یافته است که سالانه 352 کیلومترمکعب در مصرف
کشورها میتوانند به جای تقسیم آب و تشدید بحران و همراهی با آنها از آب جهانی صرفهجویی شده است.{19} رشد جمعیت، افزایش تقاضای
سیاست تقسیم منافع حاصل از آب پیروی نمایند.{3} مدیریت صحیح و داخلی برای مواد غذایی و سایر محصولات، خشکسالی و کمبود آب یک
