بخشی از مقاله
چکیده
«انبیاء، - 92، آینده مطلوب جهان اسلام در گرو وحدت و همگرایی امت اسلام است. در کنار تاکید مکتب اسلام به وحدت مسلمانان، بررسی تحولات بین المللی گواه بر آن است که کشورهای اسلامی تنها در شرایطی می توانند به عنوان یک قطب قدرتمند در جهان آینده ایفای نقش نمایند که به سوی همگرایی و وحدت گام بردارند. در این مقاله تلاش شده است تا راه های همگرایی و وحدت در جهان اسلام با تکیه بر قرآن و سنت مورد بررسی قرار گیرد. دستاوردها نشان داد که مفاهیم ناب قرآن و سیره فکری و عملی پیامبر در کاربست این مفاهیم با توجه به شرایط و اولویت های زمانه، داده هایی هستند که الگویی مناسب برای همگرایی در جهان اسلام به دست می دهند.
مقدمه
دنیای اسلام، از دیدگاه فکری، فرهنگی و ایدئولوژیکی و برداشت ها و طرز تلقی ها از اسلام سیاسی و غیرسیاسی دارای هویتی کثرت گرا می باشد و در حال حاضر ما شاهد وجود مکاتب اندیشه ای و قطب های فکری، عقیدتی و علمی متعددی در دنیای اسلام هستیم کهعموماً تأکید بر حقانیت خود وتلقّی صحیح از اسلام داشته و دیگران را کمتر می پذیرند و برخی از آنها حتی دیگران را تا سر حد کفر متهم می نمایند.
البتّه. چنانکه محمد ارکون، استاد برجسته تاریخ تفکر اسلامی، در دانشگاه سوربن، یادآور می شود نباید آیین اسلام را با آن چیزی که می تواند اسلام ها خوانده شود، یعنی ایدئولوژی هایی که خود را وابسته به آن می دانند اشتباه گرفت، زیرا اولی واقعیتی فوق تاریخی، فوق اجتماعی و فوق فرهنگی است و دومی، یعنی اسلامها یا ایدئولوژی ها، هر کدام بیشتر زاییده شرایط سیاسی، فرهنگی و انسان شناسی واقعیت های مختلف اجتماعی و دلمشغولی های رهبران آنهاست در مبحث وحدت و همگرایی در جهان اسلام آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد اسلام حقیقی و ناب محمدی است و نه برداشت هایی که به نام اسلام عرضه شده است. لذا شناخت قرآن در کنار سیره پیامبر دست اول ترین منابع مشترک دنیای اسلام هستند که در این زمینه راهگشا خواهد بود.
با درنظرگرفتن مبنا و منشأ حاکمیت در اسلام، پیامبر اکرم از جانب خداوند مأموریت داشت تا با تأسیس دولت اسلامی، علاوه بر تأمین اهداف مادی حکومت به تأمین اهداف معنوی آن نیز همت گمارد. در این میان، علیرغم تبلیغات سوء دشمنان اسلام، آنچه که موجب رسوخ اندیشه های اسلامی در میان ملل و اقوام مختلف و گسترش قلمرو دولت اسلامی گردیده، تکیه بر شمشیر و اعمال زور و تحمیل عقیده نبوده است؛ بلکه ماهیت و محتوای مکتب غنی اسلام و سیره پیامبر در اتخاذ سیاسی صلح آمیز و مسالمت جویانه در مناسبات انسانی و در مواجهه با اقوام و گروهها نقشی اساسی داشته است.
پیامبر اسلام، برای نخستین بار در تاریخ روابط بین الملل به عنوان آخرین سفیر الهی در راستای پیشبرد اهداف دولت اسلامی در روابط خارجی با اتخاذ و رعایت موازین دیپلماتیک؛ همچون مذاکره و فرستادن نمایندگان، اعزام مبلّغان و ارسال پیام به سران دولتها و قبایل، انعقاد پیمانها و قراردادهای سیاسی، راهکارهای جدیدی را پیش روی انسانیت و کمال و اعتلای مقام آدمیت گذاشته و نشان داد که اسلام در صدد ساختن جهانی است که همه انسانها بتوانند با تعاون و تفاهم در کنار هم زندگی کنند. در این میان پیامبر با بهره گیری از کلام الهی توانست بر بسیاری از مشکلات غلبه نموده و علی رغم زمینه های مساعدی که برای بروز اختلاف های قبایلی جاهلیت وجود داشت، دولت نوپای اسلامی را تثبیت نموده و در جهت رشد و شکوفایی آن تلاش نماید. قرآن و سیره فکری و عملی رسول خدا دو عاملی بودند که در کنار یکدیگر وحدتی یکپارچه بر سراسر قلمرو اسلام گستردند.
آموزه های قرآن و نحوه تفسیر و کاربست آن توسط پیامبر نه تنها الگویی برای تنظیم نظامی مسالمت جویانه و پایدار همراه با تدبیر با دولت ها و حکومت های غیر اسلامی است؛ بلکه چراغ راهی است که در پرتو آن می توان به همگرایی معقول و هدفمند درجهان اسلام و علی الخصوص ایران با دیگر کشورهای اسلامی دست یافت. به شرطی که این آموزه ها در قرآن و سیره پیامبر شناسایی شوند و در چهارچوبی درست به کار گرفته شوند.
البته عوامل و زمینه های همگرایی و وحدت درجهان اسلام گسترده و متنوع است و می توان از علایق و منافع مشترک، نیازها و وابستگی های متقابل در زمینه های مختلف، تهدید های مشترک، تعلقات و روابط عاطفی به عنوان نمونه هایی نام برد اما سوال اصلی این پژوهش آن آموزه هایی از قرآن و سیره فکری و عملی پیامبر است که با شناسایی آن می توان به الگوی مناسبی جهت ایجاد همگرایی و وحدت در جهان اسلام دست یافت. روش تحقیق این مقاله توصیفی تحلیلی است. همچنین اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر، کتب و مقالات گردآوری شده است.
همگرایی در لغت و اصطلاح وحدت اسلامی
وحدت و اتحاد در کاربرد عام به معنای همبستگی، همگرایی، یکدلی، یگانگی، یک جهتی، موافقت اجتماع و با هم بودن در یک امر است. این وازه در برابر مفاهیمی نظیر کثرت، پراکندگی، اختلاف، تفرقه، گروه گرایی و واگرایی به کار می رود. بنابریان وحدت یعنی تبدیل گسستگی به همبستگی، واگرایی به همگرایی، پراکندگی به پیوستگی، اختلاف نظر به وحدت نظر و تعیین هدفی مشترک و توافق برای برگزیدن راهی مشخص برای رسیدن به آن. تاریخ اسلام در همه مسائل نظری شاهد اختلاف آراء و عقاید بوده است و این اختلاف تا آنجا که به اصل کلی مشترک اختلافی وارد نیاورده رایج و مورد استقبال بوده است. حتی به عنوان یک امر ضروری تلقی شده است و حتی در اصول کلی مشترک مثل توحید، نبوت، رهبری بعد از پیامبر، معاد، صفات خداوندی و قران مباحث نظری فراوان مطرح شده است و نه تنها اغلب موجب آن نشده که متفکران اسلامی یکدیگر را تکفیر کنند بلکه عامل گسترش و عمق معارف حکمی و کلامی نیز گشته است. - موثقی،
مبنای وحدت امت اسلامی
منشا حقیقی وحدت امت اسلامی همانا »دین اسلام« است. ارکان و اجزای اصلی دین فطرت که امت اسلامی باید آن ها را دارا باشد از دو طریق اثبات می شود: الف - قرآن مجید، معاد، نبوت، عبادات و تکالیفی که برای برقرای رابطه کشش به بارگاه خداوند ضرورت دارد مثل نماز، حج و ... ب - اصول و ارکان و اجزای اصلی دین فطرت از راه عقل سلیم نیز به خوبی اثبات شده و در کتب فلسفی و کلامی مشروحاً مورد تحقیق قرار گرفته اند.
تلقی هایی از وحدت اسلامی
امروزه بسیاری از دانشمندان، »وحدت اسلامی« را نوعی یکپارچگی مصلحتی در ابعاد مختلف سیاسی- اجتماعی می دانند و اهتمام به مشترکات دینی و رفع سوء تفاهم های مذهبی و فکری را با عنوان »تقریب مذاهب« و به عبارت بهتر »تقریب بین صاحبان مذاهب« می شناسند. اما واقعیت این است که وحدت مطلوب و حقیقی هم در عرصه سیاسی- اجتماعی، هم در زمینه فکری و مذهبی رخ می نماید.
وحدتی ماندگار است که بر پایه تقریب بین باورهای انواع مذاهب استوار باشد، تقریبی اساسی بین اصول و ارکان مذاهب و نه تقریب صوری و نمادین بین معدودی از دانشمندان چند مذهب. - آقا نوری، - 18 :1387 هم چنین برخی راه رسیدن به وحدت اسلامی و تقریب مذاهب را، اکتفا به مشترکات اسلامی و حذف اختلافات و تمایزات مذهبی دانسته و عده ای دیگر از ایده هضم، ادغام یا گزینش یکی از مذاهب سخن به میان آورده اند.
برخی نیز تنها راه رسیدن به ان را بازگشت به دوران »سلف صالح« و گروهی دیگر ایده »اسلام بلا مذهب« را مطرح کرده اند. این وحدت که ما از آن تعبیر به وحدت مطلق می کنیم عبارت است از اتفاق نظر در همه عقاید و معارف و احکام اسلامی با همه اصول و فروع آن. این وحدت می توان گفت امری امکان ناپذیر است چون با نظر به آزادی اندیشه و تعقل سازگار نیست. عده ای دیگر نیز وحدت طلبی خود را در سایه »دعوت به مذهب خویش« جست و جو کرده اند.
- واعظ زاده خراسانی، 1416ق: 182 به بعد - وحدت مطلوب و ثمر بخش آن وحدتی است که در ان اهتمام برای رسیدن به نوعی یگانگی در منافع، اهداف و تقریب در باورهای دینی مد نظر باشد و از سوی کسانی که به رغم اجتهادات دینی، مشترکات بسیاری دارند، از جمله اینکه معتقد به خدای واحد، پیام آوری شناخته شده و برخوردار از یک کتاب اسمانی مشترک بنام قران مجید هستند و چشم انداز و اهداف اصلی آن ها سعادت دنیوی و اخروی و قرب الهی است.
