بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش آشنا شدن با شیوه های مدیریت فرهنگی پیامبر اکرم به عنوان یک مدیر کارآمد و موفق است. به عبارت دیگر میتوان گفت دغدغه اصلی امروز جامعه اسلامی مسئله فرهنگ و اجرای فرهنگ ناب اسلامی در سطح جامعه است لذا معرفی یک الگوی مدیریتی منحصر به فرد ضروری مینماید؛ چرا که با تحلیل سیره مدیریتی ایشان از ورود فرهنگ های صادراتی و مخرب به جامعه جلوگیری می شود. به هر حال آشنایی با بحث مدیریت پیامبرخصوصاً در زمینه فرهنگی به افراد کمک میکند تا به مطالعه بیشتر و دقیقتر در مورد شخصیت آن حضرت بپردازند و نسبت به این موضوع حساستر شوند.
عرصه های فردی و حکومتی فرهنگی در سنت نبوی و قرآن کریم در این پژوهش مورد مطالعه واقع گردید که مهمترین عرصه های فردی عبارتند از بیان صدق و راستین با مردم، منش و شخصیت، صداقت، صبر و مدارا در برابر ناملایمات، استفاده از منطق و استدلال در تبیین معارف اسلامی و پاسخ به شبهات و سوالات مردم. همچنین مهمترین شیوه های رفتار حکومتی رسول اکرم که بر اساس قرآن کریم صورت گرفته است عبارتند از برخورد قاطع با منافقان و دشمنان اسلام، مبارزه با عقاید خرافی، مبارزه با جنگ های روانی، پایبندی به قانون و طرح مشترکات میان ادیان آسمانی.
مقدمه
از جمله مسائل مهم و شایان توجه در روش مدیریتی پیامبر اکرم، وضع شعائر دینی و ابداع نهادها و نمادهایی بوده است که تا زمان آغاز عصر دعوت ایشان رواج نداشت و این رسانه سازی نقشی مؤثر و مهم در یادآوری معارف دینی و یا تبلیغ و یا فراخوان برای انجام یک آیین دینی به همراه داشته است که از جمله آنها می توان به مسجد، نماز، نماز جمعه، اذان، اقامه، منبر، کتابت و نویسندگی اشاره کرد.
- الویری، 1383، ص 53؛ مطهری، 1385 ف ص - 234 در ادامه طی دو مبحث شیوه های رفتار فردی و شیوه های رفتار حکومتی پیامبر اکرم بر اساس قرآن مورد مطالعه و بررسی واقع می گردد. پژوهش حاضر تلاش خواهد نمود تا با مطالعه آیات و روایات موجود به بررسی شیوه های فردی و حکومتی مدیریت فرهتگی جامعه از متظر قرآن و سنت معصومین بپردازد. پژوهش حاضر تلاش خواهد نمود تا با شیوه تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای معتبر به هدف فوق دست یابد.
شیوه رفتار فردی
منظور از شیوه رفتارفردی، روش و شیوهای است که در آن فرد به تنهایی قادر به انجام آن است. در این شیوه سعی بر آن است تا اهداف مورد نظر با اقدامات و اعمال شخصی وفردی به دست آید به این دلیل که در این شیوه ها اگر به صورت فردی اقدام شود نتیجه آن بهتر و کارآمدتر خواهد بود. بنابراین شیوه های فردی میتواند یک نوع الگو برای تک تک افراد باشد و هر فرد میتواند شخصاً آن را در زندگی روزمره به کار گیرد. در ذیل به مواردی از شیوههای رفتار فردی آن حضرت اشاره می شود:
بیان صدق و راستین با مردم
»و به بندگانم بگو: آنچه را که بهتر است بگویند.1« این شیوه از منحصر به فرد ترین روشهای جذب مردم به دین اسلام و آشنایی آنان با فرهنگ ناب اسلامی است.
پیامبر اسلام
همواره دارای بیانی شیوا، پرمهر و راستین با مردم بود و به همین دلیل بسیاری از مردم با صحبت های دلنشین ایشان به اسلام روی میآوردند. »غزالی« گوید: رسول خدا از همه شیوا گفتارتر و شیرین سخنتر بود و خود میفرمود: من شیواترین مردم عرب هستم و بهشتیان با لغتمحمّد سخن می گویند ... آن حضرت با کوتاه ترین و در عین حال پرمعنیترین جملات سخن میگفت و زیاد و کم در سخنانش نبود. قطعات گفتارش به یک دیگر پیوسته بود و سخن را به طوری شمرده ادا میکرد که شنونده آن را به خوبی در مییافت و به حافظه میسپرد.
جوهره صدایش بلند و آهنگ صدایش از همه مردم زیباتر بود - طباطبایی، 1381، ص . - 22 روایت شده است که - سعد بن عباده - که یکی از اعضای انصار بود، به دستور پیامبر انصار را به نشستی خصوصی با آن حضرت فرا خواند، آنان با این امتیاز مفتخر شدند که زیر یک سقف با رسول خدا گرد آیند و جز انصار کسی را رخصت حضور در جمعشان نباشد. در این جلسه نخست پیامبراز گلایه - در مورد غنائم بعد از جنگ - انتقاد آمیزی سخن گفتند که از سعد بن عباده شنیده بودند، آنگاه با اشارهای به گذشته، دست آورد بعثت را برایشان شرح دادند و تحول ژرفی را یادآور شدند که با اسلام در مدینه پیش آمد، هدایت و روشن بینی جایگزین گمراهی شد، وضع اقتصادی در آن شهر سامان یافت و از همه ارزشمندتر، همدلی و برادری جای ستیز و پراکندگی را گرفت.
پیامبر انصار را با این پرسش مخاطب ساختند که، آیا چنین دگرگونی همه سویهای به یُمن اسلام در جامعه آنان پیش نیامده است؟ همه، هم زبان، دست آورد مثبت بعثت را در هر زمینه، لب به اعتراف گشودند. آنگاه پیامبر زمینه را فراهم کردند تا نقش ستایش انگیز انصار در آن دگرگونی ژرف، روشن شود. این انصار بودند که به تصدیق پیامبر خدا شتافتند که از سوی مردم خود به دروغ پردازی متهم بودند. آنان بودند که آن حضرت را یاری کردند و در پناه گرفتند در حالی که دیگرانش تنها گذاشته بودند و آواره بود - واقدی، 1409 ق، صص . - 958-957
اگر دقت کنیم پیامبر اکرم هر دو روی سکه را در نشست با انصار مطرح کردند، هم آثار مثبت اسلام و دست آورد بعثت را بیان کردند و هم نقش ستایش انگیز انصار را. بدین سان پیامبر را فرصتی پیش آمد تا این نکته را یادآور شوند که آنچه دیگران برای آن سر و دست میشکنند - یعنی غنائم بعد از جنگ - نباید برای مردمی که چنان نقش بزرگی آفریدهاند، کمتر جاذبهای داشته باشد. با این سخنان روشنگر پیامبر زنگار وابستگی های مادی از دل یاران راستین آن حضرت کنار رفت. گویی فضای آن نشست به زلالی همان روزهایی شده بود که پیامبر و یاران با انگیزهای خالص هم پیمان شده بودند. بالاخره پیامبر اکرم با این بیان شیوا و دلنشین خود انصار را آرام و با خود همراه کرد - همان، ص . - 958
منش و شخصیّت
قریش به طعنه، نام مبارک پیامبر را به جای محمد، - مذمم - میخواندند و سپس آن بزرگوار را سبّ و هَجو میکردند و پیامبر فرمود: آیا در شگفت نیستید که خداوند چگونه مرا از آزار قریش در امان می دارد؟ آنها مذمم را سبّ و هَجو میکنند و حال آنکه من محمد هستم و یا ایشان را به جنون، سامری و غیره متهم میکردند - همان، ص 58؛ زرگری نژاد، 1384، صص . - 255-253 همچنین پیامبر اسلام همیشه عطوفت و بخشش را بر انتقام و کشتار مقدم میداشته است و توصیه پیامبر به رعایت حال اسیران و اینکه مسلمانان موظّفند رفاه حال اسیران را بر رفاه حال خود ترجیح دهند، نمونه ای بی سابقه در تاریخ بشریت به شمار میرود.
در جای دیگر آمده رسول خدا پس از هفده روز یا بیشتر که از محاصره طائف گذشت دستور داد سپاهیان از آنجا کوچ کنند. و از آنجا به »دحناء« و سپس به »جعرانه« فرود آمد، و هنگامی که رسول خدا خواست از طائف کوچ کند مردی از اصحاب گفت: یا رسولاللّه درباره قبیله ثقیف - آنان که در طائف بودند - نفرین کن. رسول خدا بجای نفرینی که آن مرد درخواست کرده بود گفت: خدایا ثقیف را هدایت کن و آنان را - در حالیکه مسلمان شدهاند - به نزد من آر - ابن هشام، بی تا، ج 1، ص . - 309 همچنین روایت شده که رسول خدا هرگز غلام و کنیز و غیر آنان نَزَدرا مگر در راه خدا، و هرگز برای شخص خود از کسی انتقام نگرفت و انتقام او تنها برای آن بود که خواسته باشد یکی از مجازاتهای الهی را در باره کسی اجرا کند.
