بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد جمهوري اسلامی ایران داراي جهان بینی برآمده از اندیشه هاي اقتصادي اسلام است و این جهان بینی که با منافع تمام ابرقدرت هاي روز دنیا در تضاد است اقتصاد خاصی می طلبد، چراکه دشمنی با چنین کشوري پایدار بوده و در هر دوره اي به شکلی بروز می یابد و در این میان حوزه اقتصاد و مسائل پیرامونی آن، با توجه به پیوند وثیق و ملموس با زندگی روزمره آحاد اجتماع، بیش از سایر حوزه ها مطمح نظر دشمنان قرار می گیرد.
از این رو جمهوري اسلامی در راستاي استکبارستیزي در حوزه اقتصادي خود با الگو و مفهومی به نام اقتصاد مقاومتی مواجه است. مفهومی که مقام معظم رهبري چندین سال است با عناوین مختلف بر آن تاکید می کنند به طوري که سال 1395 را به عنوان سال »اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل« معرفی کردند که بیانگر اهمیت این موضوع است. در مقاله پیش رو در صدد ارائه تفسیري روشن از اقتصاد مقاومتی و نیز ارائه راهبردهاي آن بر اساس آیات قرآن و با تأکید بر بیانات و دیدگاه هاي مقام معظم رهبري هستیم. فرضیه اي که به دنبال اثبات آن هستیم این است که اقتصاد مقاومتی در وضعیت تهدید اقتصادي دشمن با تغییر در اولویت هدف ها و طراحی اصول راهبردي ارائه شده در قرآن و نیز بیانات مقام معظم رهبري پدید می آید.
مقدمه
رشد روزافزون جمعیت جهان همراه با فقدان دیدگاه هاي معنوي در دنیاي متمدن زده ي کنونی، جهان را با چالش هاي عمیقی رو به رو کرده است. در حالی که تعداد کشورهاي وابسته رو به افزایش است استعمار و سلطه گري به شکل دیگري در حال تار بستن بر جهان و ایجاد نظم نوین غربی می باشد؛ نظمی که سلطه را در تمام ابعاد وجودیش خواستار است. در این شرایط اقتصاد کشوري همچون جمهوري اسلامی ایران که داراي جهان بینی برآمده از فرهنگ اسلامی و انقلابی است و این جهان بینی با منافع تمام ابرقدرت هاي روز دنیا در تضاد است اقتصاد خاصی خواهد بود؛ از این رو جمهوري اسلامی در حوزه هاي اقتصادي خود با مسائل یا مفاهیمی مواجه است که تاکنون چه در عرصه ي نظري و در کتاب هاي درسی و چه در عرصه ي عمل و تجارب بشري مشابه و جایگزین واقعی نداشته است. یکی از این مفاهیم، »اقتصاد مقاومتی« است.
واژه اقتصاد مقاومتی مطرح شده در ایران اصطلاح جدید و داراي یک بار ارزشی در فرهنگ دینی است، لذا لازم است آنگونه که در آموزه هاي دینی و به ویژه آیات قرآن تبیین شده و مورد نظر مقام معظم رهبري - دامت برکاته - نیز می باشد تفسیر شود. در مقاله پیش رو در صدد ارائه راهبردهاي اقتصاد مقاومتی بر اساس آیات قرآن و با تأکید بر بیانات و دیدگاه هاي مقام معظم رهبري هستیم. براي این امر از روش تحلیل عقلی و تحلیل متن با استناد به بیانات مقام معظم رهبري - دامت برکاته - استفاده خواهیم کرد.
.1 پیشینه
اقتصاد مقاومتی اصطلاحی است که اولین بار مقام معظم رهبري در16 شهریور ماه سال1389در دیدار با جمعی از کارآفرینان سراسر کشور وارد ادبیات سیاسی و اقتصادي کشور نمود. از آنجا که این موضوع جدید بوده اکثر مطالبی که در بحث اقتصاد مقاومتی مطرح شده به صورت سخنرانی بوده و کمتر کتابی در این زمینه نگاشته شده است؛ با این حال می توان به کتابی با عنوان »اقتصاد مقاومتی، زمینه ها – راهکارها« توسط عباسعلی اختري اشاره کرد که مباحث بیان شده در آن با مطالب این مقاله متفاوت است.
درباره مقالات نیز اگر چه مقالاتی راجع به آن نوشته شده است؛ اما این آثار بسیار کم و ناکافی است و لازم است نظریه اقتصاد مقاومتی بیشتر و به خصوص از منظر آموزه هاي دینی تبیین گردد. از جمله مقالاتی که به این موضوع پرداخته اند می توان به موارد زیر اشاره کرد: »الگوي پیشنهادي اقتصاد مقاومتی جمهوري اسلامی ایران مبتنی بر دیدگاه مقام معظم رهبري« نوشته اله مراد سیف، »اقتصاد مقاومتی؛ راهکاري براي توسعه« نوشته محمدحسین حسین زاده بحرینی، »اقتصاد مقاومتی؛ نماد مدیریت جهادي در اقتصاد سیاسی ایران« نوشته سیدمرتضی هزاوئی و علی زیرکی حیدري.
.2 تحلیل و بررسی مفهوم اقتصاد مقاومتی
تعاریف متعددي براي اقتصاد مقاومتی ذکر شده است و آن را با نظریه هاي اقتصادي دیگري مترادف و نزدیک دانسته اند. از جمله براي اقتصاد مقاومتی چهار تعریف قائل می شوند که عبارتند از: - 1.2 اقتصاد موازي تعریف اول درباره اقتصاد مقاومتی به مثابه اقتصاد موازي است؛ یعنی همان طور که انقلاب اسلامی با توجه به نیاز خود به نهادهایی با روحیه و عملکرد انقلابی، اقدام به تأسیس نهادهایی مانند کمیته امداد، جهاد سازندگی، سپاه پاسداران و بنیاد مسکن نمود، امروز نیز باید براي تأمین اهداف انقلاب این پروژه را ادامه داده و تکمیل کند؛ چرا که انقلاب اسلامی به اقتصاد مقاومتی و به نهادسازي هاي مقاومتی در اقتصاد نیاز دارد که چه بسا ماهیتاً از عهده نهادهاي رسمی اقتصادي برنمی آید.
پس باید نهادهایی موازي براي این کار ویژه ایجاد کند؛ یعنی ما در کشورمان به اقتصاد پریم نیاز داریم. این امر البته به معناي نفی نهادهاي مرسوم نیست، کما اینکه اکنون ما همزمان از هر دو نهاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهاد ارتش جمهوري اسلامی براي دفاع از انقلاب بهره مندیم. البته این الگو در مدل هاي حکمرانی مرسوم در دنیا و اتفاقاً در کشورهایی که از تجربه و توان حکمرانی بیشتري برخوردار باشند وجود دارد و این کشورها از نظام هاي چندلایه سیاستگذاري و اداره امور عمومی برخوردارند.
به عنوان مثال می توانیم از حضور همزمان نهادهاي دولتی، سازمان هاي مردم نهاد، خیریه و بنگاه هاي خصوصی در عرصه بهداشت و سلامت یا حتی در عرصه دفاعی و امنیتی کشورهاي توسعه یافته غربی نام ببریم. البته مهم ترین مشکل این الگو این است که حسب نیازهاي خاص انقلاب اسلامی و در عرصه اجرا با پرسش هاي نوینی روبرو خواهد بود، زیرا مثلاً هیچ تصوري از بانک مرکزي موازي در یک کشور و سامان بخشی به عرصه ي پولی- مالی کشور در دو لایه دولتی و عمومی وجود ندارد. اما باز هم منطقاً نمی توان این الگو را در زمره مدل هاي اداره نشدنی و غیرمعقول به حساب آورد.
پیغامی - 1391/ - 2.2 اقتصاد ترمیمی
تعریف دوم اقتصاد مقاومتی عبارت از اقتصادي است که در پی مقاوم سازي، آسیب زدایی، خلل گیري و ترمیم ساختارها و نهادهاي فرسوده و ناکارامد موجود اقتصادي است. یعنی اگر در رویکرد قبلی می گفتیم که فلان نهاد نمی تواند انتظارات ما را برآورده کند، در رویکرد جدید در پی آن هستیم که با بازتعریف سیاست هاي نهادهاي موجود، کاري کنیم که انتظارات ما را برآورند. مثلاً در این تعریف، ما از بانک مرکزي یا وزارت بازرگانی می خواهیم که کانون هاي ضعف و بحران را در نظام اقتصادي کشور شناسایی کنند و خود را بر اساس شرایط جدید اقتصادي، تحریم ها یا نیازهاي انقلاب اسلامی بازتعریف نمایند و در نتیجه عملکردي جهادي ارائه دهند. در مقام تمثیل می توان گفت این کار شبیه همان کاري است که پتروس فداکار با فروبردن انگشت خود در تَرَك دیواره سد انجام داد؛ یعنی باید ترك هاي ساختاري دیوار نهادهاي اقتصادي را ترمیم کنیم. این مسئله یعنی ترمیم و مقاوم سازي ساختارهاي اجرایی و اداري کشور حسب نیازهاي مختلف و مقتضیات زمان و مکان هم امري دور از ذهن نیست.
