بخشی از مقاله
چکيده
هدف اين پروهش پاسخ به اين سئوالات بوده است که پتانسيل ها ومحدوديت هاي توسعه گردشگري روستايي درشهرستان اروميه کدامند؟ وچه راهبردها وراهکارهايي جهت توسعه گردشگري،که منجربه به توسعه روستايي ميگردد،وجود دارد؟پژوهش حاضر با استفاده از روش مطالعات ميداني و تعيين نقاط قوت ،ضعف ،فرصت ها و تهديد ها(swot) به ارائه استراتژي و راهبرد در جهت توسعه گردشگري پرداخته است .
داده ها واطلاعات درقالب ٣پرسشنامه (مسئولين ومردم محلي وگردشگران )جمع آوري گرديد.
تحليل swotو يافته هاي تحقيق بيانگر اين موضوع است که مؤلفه چشم اندازهاي زيبا و منحصر به فرد به همراه باغات و فضاي سبز به عنوان مهمترين نقطه قوت داخلي ،مؤلفه نامناسب بودن تسهيلات و تجهيزات اقامتي و رفاهي، اولويت اول نقاط ضعف داخلي در توسعه گردشگري در روستاهاي موردمطالعه را داراست . علاوه بر اين از بين فرصت هاي بيروني، مؤلفه افزايش انگيزه بيشتر براي مسافرت و تفريح به عنوان اولويت اول فرصت خارجي براي توسعه گردشگري شناساي شده و از بين تهديدهاي خارجي نيز مؤلفه تخريب زمين هاي کشاورزي و مزارع روستايي به عنوان مهمترين تهديد خارجي مي باشد.
نتايج نهايي داده ها نشان مي دهد که آستانه آسيب پذيري نقـاط روسـتايي منطقـه بنـد اروميـه بـه علت پتاسيل بالاي گردشگري ،بسيار بالا است ونيازمند باز نگري و ارائه سياسـت هـاي مناسـب در جهت رفع محدوديت ها، با استفاده از مزيت هـاي نسـبي موجـود ، در نظـر گـرفتن چشـم انـداز و جاذبه هاي طبيعي مناسـب ،تمايـل شـهروندان بـراي گـذران اوقـات فراغـت خـوددراين شهرسـتان وسرمايه گذاري بخش خصوصي مي باشد.
کليد واژه ها : گردشگري طبيعي و روستايي-مدل swot-منطقه بند اروميه
مقدمه :
درشرايطي که قرن بيستم به پايان رسيده است .هنوز توسعه روستايي با مسائل وچالشـهاي متعـددي مواجه است .زيرا که راهبردهاي گذشته درزمينه توسـعه روسـتايي موفقيـت آميـز نبـوده ونتوانسـته مســـائلي همچـــون فقر،اشتغال ،بهداشـــت ،امنيت غـــذايي وپايـــداري محـــيط زيســـت راتـــامين کند.(افتخاري،مهدوي١٣٨٥ص ٢)
درحال حاضر صـنعت گردشـگري جايگـاه خاصـي در اقتصـاد کشـورها پيـدا کـرده ونقـش فعـال وموثري درارتقاءساختار اقتصادي ،اجتماعي وفرهنگي بخصوص درکشـورهاي روبـه توسـعه ايفـا مي ند.(سنايي،١٣٨٦،ص ٢) دراين راستا گردشگري روستايي نيز جزئي از صنعت گردشگري به حساب مي آيد که مـي توانـد بخش عمده اي در توانمند سازي مردم محلي وتنوع بخشي به رشد اقتصادي ونيز خلق فرصت هاي جديد در ارتباط نگاتنگي باساير بخشهاي اقتصادي ايفا کند(شريف زاده ،١٣٨١،ص ٥٢)
واژه توريسم ياگردشگري نخستين بار درسال ١٨١١درمجله انگليسـي اسـپورتينگ مگـزين "مجلـه ورزشي"مطرح شد،درآن زمان اين لغت به معناي مسافرت به منظور تماشاي آثار تـاريخي ،بازديـد ازمناظر طبيعي براي کسب لذت بکارميرفت .(محلاتي٣:١٣٨٠)
امــا واژه گردشــگري روســتايي ،از دهــه هــاي ١٩٥٠»بــه بعــد گســترش يافــت ودر دهــه هــاي ١٩٦٠و١٩٧٠بيشتر در زمينه اقتصاد گردشگري روسـتايي بـراي کشـاورزان وجوامـع محلـي مـورد توجه قرار گرفت ،وتابه حال برنامه ريزان وصاحب نظران با ارائـه راهبردهـا وراهکارهـاي مختلـف ،فعاليت ها واقدامات گسترده اي درفـراهم کـردن جـذب توريسـم ،توسـعه وگسـترش فعاليـت هـا توريستي انجام داده اند(افتخاري٨٤،١٣٨٥)
ضرورت واهميت موضوع تحقيق
اهميت گردشگري به عنوان پديده اي نوين ،از ابعاد مختلف اقتصادي-سياسـي،اجتماعي-فرهنگـي وزيست محيطي قابل بحث وبررسي است .
با توجه به محروميت شهرستان منطقه بند اروميه وروستاهاي اطراف ودرصد بالاي بيکاري جوانـان ايـن ناحيـه لازم اسـت بااسـتفاده از تمـامي امکانـات وقابليـت هـا درجهـت رفـع محروميت ،ايجـاد اشتغال ،کسب درآمد ،کاهش بيکـاري ،مقابلـه بـا فقـر ورونـق اقتصـادي ودر نتيجـه بهبـود کيفيـت زندگي مردم وافزايش رفاه اجتماعي اقدام شود.
اهداف پژوهش
هدف کلي:
هدف کلي از ارائه تحقيق ،شناخت عوامل موثر برتوسعه گردشگري درمنطقه منطقه بند اروميه مي باشد.
اهداف جزئي:
شناخت عوامل موثر در جذب توريسم
شناخت عوامل کاهش دهنده مشکلات توريسم درمنطقه بند اروميه
شناخت نقاط قوت ،ضعف ،محدوديت هاوتهديدها در توسعه گردشگري منطقه منطقه بند اروميه پرسشهاي تحقيق
سـئوال اصـلي:عواملي کـه درگسـترش گردشـگري وشـناخت نقـاط قـوت ، ضـعف ، فرصـت هـا وتهديدها درگردشگري منطقه بند اروميه نقش اساسي دارد چه هستند؟
سئوالات فرعي: شناخت پتانسيل ها ومحدوديت هاي توريستي منطقه منطقه بند اروميه وروستاهاي اطراف کدام است .
وچه راهبردهـا و راهکارهـايي جهـت توسـعه گردشـگري روسـتايي کـه منجربـه توسـعه روسـتايي وتوسعه ملي شود ، وجود دارد؟
١- انواع گردشگري
آقاي جاک .واي .گي (١) انواع مختلف گردشگري را بازاري مي داند که باز تابي از خواسته هـاي مسافران وگردشگران است ،به هر حال وي گردشگري رابه هشت دسته طبقه بندي مي کند:
دريک تقسيم بندي ديگر،گردشگر به سه نوع فرهنگي،طبيعت گـردي وماجراجويانـه دسـته بنـدي شده است که به طور مختصر از آن به عنوان گردشگري"ACE"(٢) يادمي شـود(فنل (٣) ٢٠٠٣،:٣٠- ٣٣)اين دسته بندي درنمودار١-٢ مشاهده مي شود
طبيعت گردي
٢- سيستم گردشگري:
مـــــرور آثـــــار گسـترده درزمينه گردشگري نشـان مي دهد که کـــــاربرد اصطلاحات "گردشگري"و"مسافرت "صرفا به منظور وتوصيف وبيان حرکـت وجابـه جـايي مـردم نبوده است ،بلکه اين واژگان غالبا دومفهوم راتبيين کرده اند(چادويک ،٦٥:١٩٩٤):
-يک بخش اقتصادي ياصنعت ؛
-يک سيتم گسترده از روابط وتعاملات مردم با سـاز وکارهـايي کـه از طريـق عرضـه محصـولات وخدمات مي کوشند تانيازهاي مسافران رادرمکان هايي غير از محل سکونتشان پاسخ گويند.
همچنين با توجه به ميان رشته اي بودن وگستردگي فعاليت هاي گردشـگري،مطالعه مفـاهيم مـورد اشاره بارويکردهاي مختلف صورت گرفته است .
٣- پيشينه تاريخي گردشگري روستايي
گردشگري پديده اي است کهن که از ديرزمان درجوامع انساني وجود داشـته وبـه تـدريج درطـي مراحــل تــاريخي مختلــف بــه موضــوعي فنــي ،اقتصــادي،اجتماعي وبــوم شــناختي تبــديل شــده است (رضواني،٢٧:١٣٧٤).
نمي توان براي گردشگري روستايي نيز نقطه آغازيني رابيان کرد،چراکه شـروع بازديـد از جوامـع روستايي توسط شهروندان ساير مناطق چندان مشخص نيست .ولي مي توان حدس زد کـه از زمـان شکل گيري شهرها وگسترش تمدن هاي بشري،انسان بدليل روابط اقتصادي واجتماعي وبـا انگيـزه هــاي مختلــف همــواره گردشــگري را تجربــه کــرده است (شــريف زاده ،مرادنــژادي ،٥٢:١٣٨١).
گردشگري روستايي از يک طرف مي تواند نقش مهمي رادرمتنوع سازي اقتصاد جوامع روسـتايي درقالب صـنعت گردشـگري ايفاکنـد وازطـرف ديگـر مـي توانـد وسـيله اي بـراي تحريـک رشـد اقتصــادي ملــي(ازراه غلبــه برانگــاره هــاي توســعه نيــافتگي وبهبــود اســتاندارد زنــدگي مــردم محلي)باشد.همچنين اين صنعت مي تواندنقش عمـده اي رادر توانمندسـازي مـردم محلـي ،توسـعه منابع انساني ،تنوع ورشد اقتصادي وهمچنين خلق فرصت هـاي شـغلي جديـد درارتبـاط تنگاتنـگ باساير بخشهاي اقتصادي واجتماعي ايفا کندومي تواند به عنـوان ابـزار توسـعه اقتصـادي درجوامـع محلي نقش ايفاکند.(شريف زاده ومرادي ،٥٧:١٣٨١).
بنابراين درشرايط کنوني نيز توجه به توسعه فعاليت هاي ديگر اقتصادي درجوامع روستايي ،صنايع تکميلي وفرآوري محصولات کشـاورزي وگردشـگري روسـتايي ضـروري اسـت .اين فعاليـت هـا باوجود اينکه تمرکز کمتري بر منابع طبيعي توليد دارند،مي توانند بسيار به پايداري ورشد اقتصادي جوامع روستايي کمک کنند(شريف زاده ومرادي نژادي ،٥٧:١٣٨١).
تنوع سازي اقتصاد روستايي وتعيين راهبردهاي جايگزين ،ماننـد گردشگري،فرصـت هـاي شـغلي متعددي رادر سکونتگاه هاي روستايي به وجود مي آورد(قادري ،١٤٩:١٣٨٢)
اما واژه گردشگري روستايي،از دهه هاي ١٩٥٠به بعد گسترش يافت ودردهـه هـاي ١٩٦٠و١٩٧٠م بيشتر درزمينـه اقتصـاد گردشـگري روسـتايي بـراي کشـاورزان وجوامـع محلـي مـورد توجـه قـرار گرفت ،وتابهحال برنامه ريزان وصاحب نظران با ارائه راهبردهـا وراهکارهـاي مختلـف ،فعاليـت هـا واقدامات گسترده اي درفراهم کردن جذب توريسم ،توسعه وگسترش فعاليت هاي توريستي انجام داده اند(افتخاري ،٨٤:١٣٨٥).
دراوايل دهه ١٩٨٠،مناطق روستايي دربسياري ازکشورهاي پيشرفته وکشورهاي درحال توسعه ازتحولات زير بنايي دراقتصادملي وناحيه اي تاثير پذيرفتند.مناطق کمي توانستند ازمشکلات کاهش جمعيت ،پائين آمدن سطح اشتغال زايي ودرآمد،خدمات دولتي کم واز دست دادن هويت روستائي وفرهنگي رهايي پيدا کنند.بنابراين بايد پذيرفت که اتخاذ سياست هاي جديد براي کمک به بهبود اقتصادي اجتماعي جوامع روستائي نياز بود (١٩٩٢. Holland et al)
٤- انواع گردشگري روستايي
همان گونه که درگذشته ذکر شد براساس تعريف کميسيون اروپايي(١٩٨٦)گردشـگري روسـتايي تنها شامل گردشگري کشاورزي نمي شـود،بلکه همـه فعاليـت هـايي کـه گردشـگران در منـاطق روستايي انجام مي دهند،رادر برمي گيرد.از اين رو مي توان گفت که افراد بـه دلايـل مختلـف وبـا انگيزه هاي متفاوت از نواحي روستايي بازديد مي کنند ودربسياري از فعاليت هاي گردشـگري نيـز شرکت خواهند کرد،به همين دليل نيز انواع خاصي از گردشگري در نواحي روسـتايي وجـود دارد که به شخص مسافر ،ويژگي هاي مقصد وانگيزه سفر بسـتگي دارد.بنـابراين مـي تـوان بـا توجـه بـه اهداف گردشگران ،گردشگري روستايي را به هشت دسته به شرح زير تقسيم کرد:
-گردشگري طبيعي
-گردشگري فرهنگي
-اکوتوريسم
آلپــر وود(٨ :١٩٩٨ ,Wood )نيــز گردشــگري اکوتوريســم را گونــه اي از گردشــگري روســتايي مي داند که علاوه بر برخورداري از جاذبه هاي طبيعي ،به رشد وتوسعه اقتصاد روستايي کمک مي کند ، در بستر توسعه پايدار قرار دارد ودر اين راه از حمايت انجمن هاي محلـي ، CBOs و NGOS
نيز بهره مي برد .اين نوع گردشگري به ويـژه در چـارچوب رويکـرد راهبـردي (SWOT)،فرصـت هايي براي توسعه روستايي همه جانبه با مديريت منابع طبيعي ومناطق حفاظت شده ،بـه وجـود مـي آورد.
گردشگري دهکده
-گردشگري کشاورزي
پروچازکا(٢٠٠٤٤٥,Prochazka)نيز گردشگري کشاورزي را مجموعـه اي از خـذمات وتسـهيلات رفاه واقامتي تدارک ديده شده براي گردشگران به وسيله کشاورزان مي دانـد،وتفاوت آن بـاديگر انواع گردشگري روستايي رادراين مي داند که اقدامات پـذيرايي وتسـهيلات رفـاهي گردشـگران توسط کشاورزان فراهم مي شود.
٥- ديدگاه هاي موجوددرزمينه توسعه گردشگري روستايي
توسعه گردشگري روستايي دردهه ١٩٩٠توجهات رابه خود جلب کـرد ومطالعـات انجـام شـده در ايـــن زمينـــه درک مارا نســـبت بـــه ايـــن پديـده افزايش داده است .براســـاس نظـــر لانـــگ ولن (٢٠٠٠)گردشگري روستايي به مرحله دوم توسعه خود رسيده است .مرحله اول آن با گسـترش مشارکت ،محصـولات گردشگري،وتوسـعه کسـب وکـار شـراکتي مشـخص شـد. در مرحلـه دوم پيچيدگي هايي به وجود آمده وپرسش هايي با توجه جايگاه آن در سياست ها،يکپـارچگي آن در عمل ونقش مهم آن در تجديد ساختار نواحي روستايي وفرايند توسعه گردشگري مطرح است .
اغلب برآوردها نشان مي دهد که گردشگري در نواحي روستايي ١٠تا٢٥درصد تمام انواع فعاليـت گردشـگري را بـه خـود اختصـاص مـي دهـد(١٩٩٨,EurBarometer ).ولـي يکـي از موانـع تحليلـي شناخته شده ،فقدان منابع آماري منظم در زمينه گردشگري روسـتايي اسـت (١٩٩٤,Lane ). تفـاوت هاي اساسي نيز در تعريف گردشگري روستايي بين کشورهاي وجود دارد.برخي تنها ابعـاد مزرعـه وطبيعت را در گردشگري روستايي در نظر مي گيرند،در حالي که ديگران بيساري از فعاليت هـاي گردشگري در خارج از نواحي شهري را در زمره گردشگري روستايي مي داننـد.اکثر گردشـگران روستايي را گردشگران روزانه و اقامت هاي همراه با بيتوته تشکيل مي دهند. به هر حال درباره نقش گردشگري دو رويکرد متفاوت اصلاح طلبانه وسـاختاري بـه شـرح زيـر مطر ح است :
٦- گردشگري ؛ساز وکاري براي توسعه روستايي(رويکرد اصلاح طلبانه )
رشد وگسترش سزمايه داري موجب تغيير روابط متقابل جوامـع روسـتايي بـا سـرمايه جهـاني شـده است .بسياري از نواحي روستايي وابستگي زيادي به منابع طبيعي دارند وتخريب زيسـت محيطـي ، تغيير جمعيت وبه ويژه تجديد ساختار جهاني ،جوامع روسـتايي را بـراي يـافتن ابـزاري بـراي بقـاي خود تشويق مي کند.جنکينز وهال (٢٩-١٩٩٨٢٨,Jenkins and Hall ) بررسي هاي عميقـي در زمينـه فرايند ها وتجديد ساختار روستايي انجام دادندوبـه هـر حـال در شـرايطي کـه نـواحي روسـتايي بـا کاهش جمعيت واشتغال مواجه اند ودر آمد حاصل از بخشي زارعي کم است ،برنامه ريزي توسـعه گردشگري در جوامع روستايي ،با استفاده از روحيه کار آفرينانـه مـي توانـد نقـش مـوثري در ايـن زمينه داشته باشد .در راستاي اين ديدگاه مي توان گفت گردشگري مي تواند راهبردي براي توسعه روستايي ،ابزاري براي توسعه پايدار وسياستي براي باز ساخت سکونت هاي روستايي باشد.با توجه به نقشي که گردشگري در توسعه وعمران نـواحي روسـتايي دارد ،هـال وجنکينزانگيـزه دولـت هـا براي توسعه گردشگري روستايي به عنوان ابزاري براي توسعه را به شرح زير بيان مي کند:
-حفظ وايجاد درآمد،اشتغال ورشد محلي
- مشارکت در تامين هزينه زير ساخت هاي اقتصادي واجتماعي (جاده ،آب ،فاضلاب وارتباطات )
-تشويق ساير بخش هاي اقتصادي (از راه پيوندهاي محلي در زمينه خريد)
-مشارکت در تامين امکانات سکونت محلي (ورزشي،تسهيلات تفريحي ،هنر وفرهنگ )وخدمات (فروشگاه ها ،دفاتر پست ،مدارس وحمل ونقل عمومي)
-مشارکت در حفاظت از منابع فرهنگي وزيست محيطي به ويژه جاذبه هاي زيبا
-علاوه بر اين بر اساس نظر محققان ،گردشگري روستايي اين قابليت ها را دارد
-توسعه کسب وکار محلي
-ايجاد فرصت هاي اشتغال
-محرک شناخته شده در توسعه اقتصادي واجتماعي منطقه اي
-ابزاري براي توسعه زير ساخت منطقه اي تسهيلات وخدمات از جمله تسهيلات تفريحـي کـه مـي تواند هم به وسيله ساکنان روستايي وهم توسط گردشگران استفاده شود .
٦-١-ديدگاه اول ؛گردشگري روستايي به عنوان راهبردي براي توسـعه روسـتايي:رهيافتهاي کـه گردشگران رابه عنوان يک راهبرد براي نواحي روستايي به کار مـي گيرنـد،در متـون مختلـف بـه چشم مي خورند.اين رهيافتها با توجه به روند روز افزون تخريب روستاها وافـول کشـاورزي سـعي در ارائه راهبردهاي جديدي براي احيـاي نـواحي روسـتايي از طريـق ايجـاد فعاليتهـاي مکمـل ويـا متحول کردن اين نواحي با توجه به منـابع طبيعـي وانسـاني آنهـا دارنـد وتنهـا راه احيـا مجـدد ايـن روستاها را ارائه برنامه ها واستراتژي هاي جزئي مي دانند که بتوانند هم از منابع انساني وطبيعي آنها بهره ببرند وهم بتوانند باعث ايجاد درآمد وافزايش رفاه زندگي ساکنان نواحي روستايي بشوند.
٦-٢-ديدگاه دوم ؛گردشـگري روسـتايي بـه عنـوان يـک سياسـت بازسـاخت سـکونتگاههاي روستايي :بازساخت اصـطلاحي اسـت کـه شـامل فراينـد هـاي مختلـف اجتمـاعي –اقتصـادي مـي شود.بازساخت ،تغيير کيفي از يک وضـع سـازماني بـه وضـع ديگـر اسـت .فرايند بازسـاخت شـامل سرمايه گذاري يا عدم سرمايه گذاري نسبت به پيش فرض بحرانها ،حـل بحرانهـا ست .(رضـواني و صفايي،١٣٨٤)
٦-٣-ديدگاه سوم ؛گردشگري روستايي ابزاري براي توسعه پايداروحفاظت از منابع طبيعي سياست گردشگري پايدار در دنياي امروز ي،رهيافت جامعي است کـه خواهـان رشـد بلنـد مـدت صنعت گردشگري بدون آثار مخرب برزيست بومهاي طبيعي است .همچنين بر اين نکته تاکيد دارد که درقالب توسعه گردشگري،بشر قادر خواهد بود که جوانب خاصي از محيط در جهت مثبـت يـا منفي تعديل يا دستکاري شود.به همين خاطر در طول چند سال گذشته ،مفهوم گردشـگري پايـدار تاحــدي پيشـرفت کــرده وجـا افتـاده اســت تابتوانــد پاســخگوي تهديــدات گردشــگري نابســامان باشد،گردشگري پايدار گردشگري رادرقالب مرزها بررسي کرده ورابطه مثلث وار را ميـان جامعـه ميزبان وسرزمين آن از يکسووميهمان ؛يعني گردشگران را ازسويي ديگر با فعاليت هاي گردشگري برقرار ساخته است . (قادري،١٣٥:١٣٨٢).
نظريه هايي که امروزه گردشگري پايدار روستايي را مطرح مي نماينـدweekend homesبرمجموعـه اي از عوامل به عنوان رهيافتي جامع نگاه مي کنند وبه تقويت جوامع محلي ومشارکت نهادينه شده وتوانمندسازي آن هاتاکيد دارند.
گردشگري پايدار در دنياي امروز،رهيافت جامعي است که خواهان رشـد بلنـد مـدت گردشـگري بدون تاثيرات مخرب برزيست بوم هاي طبيعي است وتوسـعه پايـدار گردشـگري ابعـاد مختلفـي را شامل مي شود:
الف :پايداري اکولوژيک ؛ ب :پايداري فرهنگي؛ پ :پايداري اقتصادي؛ ت :پايداري محلي(شريف زا ده وديگران ،١٣٨١:٥٦).
٧- توزيع پاسخگويان بر حسب سن
