بخشی از مقاله
چکیده
جامعه انسانی برای پیشرفت و دستیابی به اهداف مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خود نیازمند مشارکت همه جانبه تمامی نیروهای انسانی خویش است؛ به عبارت دیگر مشارکتی مفهومی فرا جنسیتی است. دستیابی به اهداف توسعه پایدار نیز نیازمند حضور و مشارکت فعال اعضای جامعه با توانمندیها، تخصص و مهارتهای فردی و اجتماعی متفاوت است و جامعه به تخصص و مهارت افراد برای پیشبرد برنامههای خود نیاز جدید دارد. در هر جامعهای بنا به مناسبات اجتماعی و فرهنگی، زنان و مردان عهدهدار نقشها و مسئولیتهای متفاوتی هستند که نهادهای اجتماعی از آنها انتظار دارند. به تبع این وضعیت زنان در جامعه ما دارای نقش دوگانهای هستند. زنان به عنوان مادر که نقش کلیدی در نهاد خانواده دارد و زن در جایگاه اشتغال که موظف است مسئولیتهای حوزه عمومی که به وی سپرده شده است را ایفا نماید. از آنجا که اعم امور خانواده از قبیل مراقبت و تربیت فرزندان، تیمارداری، انجام امور منزل به عهده زنان است، در موارد متعددی چالشهای مختلفی گریبان گیر مادران شاغل است. دوگانه بودن نقش زنان ضرورت توانمندسازی زنان در انجام نقش دوگانه مادری و اشتغال را بیش از پیش آشکار مینماید. در این مقاله با استفاده از روش تحقیق تحلیل کیفی، با استخراج چالشهای نقش دوگانهی مادری اشتغال زنان از تعدادی چند پژوهش انجام شده با این موضوع، راهکارهای توانمندسازی زنان در ایفا نمودن هر چه پویاتر نقشهای مادری و اشتغال مورد اشاره قرار گرفته است.
واژههای کلیدی: زنان، مادری، اشتغال، توانمندسازی، مشارکت، نقش دوگانه
مقدمه
گرینهاوس و باتل - 1985 - 1 دوگانه نقشی را به این معنا تعبیر میکنند زمانی که تنش در یک نقش، روحیه را در نقش دیگری یا ادراکات در مورد نقش دیگری تضعیف میکند و زمان صرف شده در نقش با نقش دیگری درگیری دارد - به نقل از کواچ2،. - 2017 علاوه بر این، درگیری خانوادگی به کار از طریق تعاملات منفی با نقش میتواند رخ دهد. شرکا، به ویژه با همسر یا فرزند بزرگسال. تعاملات منفی با مشکلات کودکان بالغ ممکن است رضایت خانوادگی والدین یا انسجام درک خانواده را کاهش دهد. فریدمن و گرینهاوس - 2000 - معتقدند کهتعارض نقش عموماً برای زنان بیشتر از مردان رخ میدهد چرا که خواستهها و وظایف روتین از زنان در خانواده بیشتر از مردان است.
گرینهاوس و باتل معتقدند که وجود فشارهای هم زمان از سوی خانواده و نیز محل کار، وقوع تعارض را تشدید میکند و چون بروز تعارض کار- خانواده نتیجهی حضور دو نقش متضاد از سوی قلمروهای کاری و خانوادگی است؛ لذا میبایست اثرات فشارهای کاری و خانوادگی بر تعارض کار- خانواده بهطور مشترک بررسی شود. آنها مدلی ارائه میدهند که در این مدل به اهمیت نقش تأکید شده است. این مدل بیان میکند که اگر برای فردی نقشی با اهمیت باشد، فرد برای آن وقت بیشتری گذاشته و تعهد بیشتری نسبت به آن دارد که به تداخل در نقشهای دیگر منجر میشود - گرینهاوس و بیوتل، . - 1985 :73 مدل دیگری که موضوع تعارض نقشی را مورد تحلیل قرار میدهد، مدل وایدانوف، خصایص نقش کاری تقاضاهای ساختاری خانواده و تعارض کار - خانواده است.
به عقیدهی وایدانوف عوامل مذکور از دو طریق موجب تداخل کار- خانواده میشوند: -1 عوامل مرتبط با زمان؛ از آن جا که بیشترین وظایف کاری و خانوادگی در مکانهای جداگانه انجام میشودافراد، عموماً در زمان یکسان به نقشهای کاری و خانوادگی دسترسی ندارند؛ بنابراین، بهطور هم زمان به ایفای نقش دیگر قادر نیستند - وایدانوف، -2 . - 2005 :825 سرایت روانی از نقشهای کاری یا خانوادگی: این عامل میتواند بر فراهم بودن شرایط روانی و میزان انرژی در دسترس برای ایفای نقش دیگر تأثیر گذارد. این سرایت میتواند هم مثبت و هم منفی باشد. شرایط تنش آمیز در یک نقش و انتقال آن به نقش دیگر از انرژی لازم برای ایفای نقش دیگر میکاهد در حالی که رضایت از نقش میتواند به نقش دیگر منقل شود - آیکان،2005:33 به نقل از حسابی و همکاران،. - 1394:127
همچنین میزان زمان صرف شده در فعالیتهای خانوادگی به ویژه اوقاتی که با فعالیتهای مربوط به مراقبت از فرزندان مرتبط است، ساعات کار همسر و تعداد و سن فرزندان، احتمال دخالت با ساعات کار را افزایش میدهد و به اضافه بار نقش و تهی سازی انرژی فرد کمک میکند. از سوی دیگر زنانی که شوهران آنها تا ساعات طولانی کار میکنند، سهم بیشتری از فعالیتهای خانهداری و مراقبت از کودک را بر عهده میگیرند و در نتیجه در هماهنگی برنامه زمانی کار و وظایف خانوادگی دچار مشکل میشوند. افزایش تعداد فرزندان و کم بودن سن آنها، مسئولیت مراقبت از کودکان را سنگینتر میکند و احتمال عدم دسترسی فیزیکی به کار را افزایش داده موجب افزایش اشتغال ذهنی آنها نسبت به وظایف خانوادگی میشود.
چالشهای نقش دوگانهی مادری-اشتغال زنان
رستگار خالد - 1382 - در پژوهش خود به این نتیجه رسید که زنان شاغل در انجام وظایف همزمان نقشهای دوگانه شغلی و خانوادگی به خصوص در زمینه امور مربوط به بچهداری تا حد زیادی احساس تعارض میکنند. رستگار خالد - 1383 - در پژوهشی دیگری به بررسی تعارضهای شغلی خانوادگی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن پرداخته است. در این تحقیق مدلی سه قسمتی که عبارتاند از دوسویه بودن ماهیت تعارض، تأثیر عوامل کاری بر تعارض کار با خانواده و عوامل خانوادگی بر تعارض تجربه شده برای تبیین تعارض ارائه کند .رستگار خالد - 1383 - همچنین در تحقیق دیگری نشان داد که دلایل بروز تعارض کار خانواده و انتخاب راههای مقابله با آن، متأثر از الگوی سنتی تقسیم کار جنسیتی است - خداکرم پور و سرحدی،. - 1392:40
رسولی و همکاران - 1386 - به بررسی تأثیر آموزش مدیریت زمان بر تعارض کار -زندگی در پرستاران اقدام نمودند .یافتههای پژوهش نشان میدهد که با گذشت زمان پرستاران با به کارگیری مهارتهای آموخته شده مدیریت زمان، تعارض کار - زندگی را کنترل کرده و باعث کاهش تعارض کار - زندگی در هر دو حوزه کار و زندگی شدهاند و آموزش مدیریت زمان بر کنترل و تعارض کار و زندگی پرستاران مؤثر بوده است. فاتحی زاده و همکاران - 1386 - در پژوهش خود نشان دادند که تعارض کار - خانواده با حمایت اجتماعی رابطه منفی و معنی دار دارد. همچنین تعارض کار خانواده با تمایل همسر و تمایل خود زن شاغل به کار بیرون از منزل و با میزان ساعات کاری همسر ارتباط دارد. ملکیها و همکاران - 1388 - در تحقیق خود نشان دادند که تعارض نقشها از یکسو فرد را دچار حالت بیسازمانی میکند و از سوی دیگر، او را در ایفای هم زمان نقشهای بیشمار خود ناتوان میسازد.
بیگی و همکاران - 1389 - در تحقیقی به بررسی عوامل تأثیرگذار بر تضاد کار و خانواده پرداختند .نتایج پژوهش نشان میدهد که عامل تضاد نقش با تداخل کار با خانواده در ارتباط مستقیم دارد.گروسی و آدینه زاد - 1389 - در پژوهشی خود به بررسی شناخت تعارض کار خانواده و رابطه آن با برخی عوامل موجود در محیط کار و خانواده بین زنان شاغل متأهل پرداختند، نتایج نشان داد که 77 درصد از زنان مورد بررسی با تجربه تعارض کار خانواده مواجه بودهاند .همچنین نتایج نشان داد که متغیر نحوه تقسیم کار در خانه با تعارض کار خانواده رابطهنسبتاً قوی و مستقیم دارد .سبک رو و
