بخشی از مقاله
چکیده
نظام اداری کشور با وجود همه تلاشهای صورت گرفته در جهت اصلاح آن همچنان فاقد کارایی و پاسخگویی لازم است. یکی از علل اصلی آن، بیتوجهی به ارزشهای اسلامی و نقش بنیادین آن در تحول و سلامت نظام اداری است. از اینرو، تحقیق حاضر درصدد تبیین عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزشهای اخلاقی در آن با استفاده از آیات قرآن کریم و سیره نظری و عملی معصومان - ع - و همچنین مبارزه با فساداداری با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی است.
با تحلیل محتوی منابع اسلامی میتوان چنین نتیجه گرفت که سلامت نظام اداری و رشد ارزشهای اخلاقی در آن، از یکسو تحت تأثیر مبانی هستیشناختی و انسانشناختی حاکم بر باورهای افراد سازمانی است و از سوی دیگر تحت تأثیر عوامل سه گانه ارزشی، درونسازمانی و برونسازمانی است که باعث از بین رفتن فساد در سازمان ها می شود از اینرو، اعمال سه نوع اصلاحات بینشی و اعتقادی، درونسازمانی و برونسازمانی ضروری است.
مقدمه
بیتوجهی به خواستههای عمومی و فساد در نظام اداری، مشروعیت و کارآمدی دولتها را در بلندمدت تهدید میکند؛ عامل شکست سازمانها در محیط است و ادامه حیات و بقای آنان را با مشکل مواجه میسازد. اصلاح نظام اداری یکی از اقدامات اساسی برای تحول و توسعه کشورها به حساب میآید و بدون این مهم سایر برنامهها و تلاشها نیز به سرانجام نخواهد رسید. به همین دلیل دولتها اقدامات فراوانی در جهت اصلاح و بهبود ساختار و تشکیلات اداری خود به منظور کارآمدی و پاسخگویی بیشتر و همچنین کاهش فساد اداری انجام دادهاند، از جمله: تحول در نظام حقوق و دستمزد، جذب و به کارگماری، ساده سازی ساختارها، شفافسازی وظایف و اختیارات، کوچک سازی و کاهش تصدیگری دستگاهها، تحول در نظام مالی، به کارگیری سازوکارهای نظارتی، ارزیابی عملکرد، تشویق کارکنان متعهد و تلاشگر و نیز قدردانی از آنها و ارشاد و تنبیه افراد متخلف.
در کشور ما نیز درباره سلامت نظام اداری تاکنون مقالات و همایش های متعددی ارائه و بر پا شده، اما به مبانی و منابع اسلامی و راهکارهایی که اسلام برای سلامت نظام اداری ارائه داده کمتر توجه شده است. به همین دلیل این پژوهش با رویکردی اسلامی به این موضوع پرداخته است. هدف این تحقیق تبیین مبانی و عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری بر اساس منابع اسلامی و با تأکید بر سیره مدیریتی امیرمؤمنان علی - ع - میباشد. محقق در این نوشتار در پی یافتن پاسخ به این سؤال اساسی است که: عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزشهای اخلاقی در آن از دیدگاه اسلام کدام است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش باید دیدگاه اسلام درباره هریک از مؤلفههای ذیل و تأثیر آن بر سلامت نظام اداری تبیین شود:
عوامل ارزشی مؤثر بر سلامت نظام اداری چیست؟
عوامل درونسازمانی مؤثر بر سلامت نظام اداری کدام است؟
عوامل برون سازمانی مؤثر بر سلامت نظام اداری چیست؟
در اجرای این مهم، در آغاز مطالعات نظری با استفاده از شیوه کتابخانهای برای گردآوری داده ها صورت می گیرد و پس از استخراج مؤلفههای تحقیق برای تحلیل دادهها از روش تحلیلی استفاده میشود. اکنون به تعریف مفاهیم اصلی مرتبط با موضوع میپردازیم.
.1 مفاهیم و اصطلاحات
.1-1 سلامت
سلامت، در مقابل مفهوم بیماری، به معنی فقدان بیماری و نارسایی در یک ارگانیسم - موجود زنده - است. مفهوم عام از کلمه سلامت در مواردی مانند بقا و سلامت نفس و نسل، بقا و سلامت عقل و تفکر، بقا و سلامت دین، بقا و سلامت اجتماع، بقا و سلامت محیط وجود قابلیت و توان فعالیت طبیعی برای تحقق اهداف طبیعی است. مرحله بعد از سلامت، رشد و تکامل یعنی به فعلیت در آوردن قابلیتها و رسیدن به اهداف است. در نگاه اسلامی به سلامت انسان باید نفس و نسل و جامعه را سالم نگه دارد تا به رشد و کمال برسد - واسطی، . - 9 :1424
.2-1 سلامت سازمانی
به عقیده پارسونز همه نظامهای اجتماعی برای بقا، رشد و توسعه خود به حل چهار مشکل اساسی انطباق، دستیابی به هدف، یکپارچگی و نهفتگی نیازمندند. سلامت سازمانی عبارت است از: توانایی سازمان در حفظ بقا و سازش با محیط و بهبود این تواناییها. برخی سلامت سازمانی را با بهداشت روانی در محیط کار مترادف دانسته و سازمان سالم را سازمانی میدانند که میزان افسردگی، ناامیدی، نارضایتی، کمتحرکی و فشار روانی کارکنان را به حداقل ممکن برساند.
نیوال - - 1995 سلامت سازمانی را یک موضوع کلی میداند که با سه مجموعه فشار روانی، بهداشت روانی و اخلاق در سازمانها در ارتباط است. - عباسپور، - 253 :1384 برخی از صاحبنظران علوم رفتاری مدیریت مانند وارن بنیس، سلامت سازمانی را معیار عملکرد سازمانی شمردهاند. شبیه اندام سالم، سازمان سالم، تطبیقپذیر و در حال رشد است. - 35 :1388 - عدهای نیز سلامت سازمانی را وضعیتی میدانند که کلیه عوامل سازمان قابلیت تأمین اهداف سازمان را به طور مطلوب داشته باشند و بتوانند انحراف از هنجارهای اداری و قانونی و موانع اهداف سازمانی را در اسرع وقت شناسایی و تدابیر لازم و بههنگام را برای رفع آنها لحاظ نمایند.
برخی نیز سلامت سازمانی را به معنای تبعیت از هنجارهای اخلاقی و قانونی در عملکرد سازمانی و شغلی دانستهاند، که در مقابل آن، فساد اداری است و به معنای هنجارشکنی و تخطی از هنجارهای اخلاقی و قانونی و سوء استفاده از موقعیت و جایگاه شغلی و اداری برای مقاصدی غیر از خاستگاه اصلی و قانونی برای منفعت شخصی یا گروهی است. لایدن در خصوص سلامت سازمانی مینویسد: سلامت سازمانی مفهوم جدیدی نیست که فقط شامل توانایی سازمان برای اجرای وظایف به شکل مؤثر شود، بلکه تواناییهای نظام را برای رشد، شکوفایی و بالندگی بهبود میبخشد.
در یک دستگاه سالم، مدیرانی با سواد به تمام معنا و متعهد و کارکنانی وظیفهشناس با روحیه بالا وجود دارند که کار خود را دوست دارند و افرادی مؤثر و سودمند هستند که مایه پویایی سازمان میشوند. برخی نیز سلامت سازمانی را به توانایی سازمان در تصمیمسازی و تصمیمگیریهای درست، بجا و مناسب تعریف کردهاند. سازمانهای سالم به عنوان موجودات زنده و پویا در محیط میتوانند پدید آیند و با فراهم شدن امکانات لازم و کافی رشد کنند، توسعه یابند و از طریق ارائه کالا و خدمات سالم و ارزنده باعث تأمین نیازهای محیطی و تسهیل فرآیند رشد و شکوفایی جامعه شوند.
1.3 نظام اداری
نظام اداری به مجموعه سازمانها و نهادهای دولتی و عمومی اطلاق میشود که خدمات و کالاهای عمومی را ارائه میدهند.
