مقاله راهکارهای مبارزه با فساد اداری در جمهوری اسلامی ایران

بخشی از مقاله

چکیده

فساد اداری-مالی، پدیده ای است که در دنیای امروز به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به عنوان یکی از مهم ترین عوامل در سر راه پیشرفت جامعه، مطرح شده است و این پدیده توانسته صدمات جبران ناپذیری را بر روی سرعت حرکت چرخ توسعه جامعه ایجاد کند.حال در این پژوهش مح ققان بدنبال پاسخ به این سوال هستند که از چه راهکارهایی می توان برای جلوگیری از گسترش فساد اداری در جمهوری اسلامی ایران استفاده کرد؟

مقدمه

فساد مالی و اداری پدیده ای تاریخی، بزرگ، تأثیر گذار و کانون اندیشه ورزی و سیاستگذاری است .امروزه فساد اداری و مالی به یک معضل جهانی تبدیل شده است، دولت ها آگاهند که فساد باعث آسیب های بسیاری می شود و هیچ حد و مرزی هم نمی شناسد، همان طور که نتایج و پیامدهای آن نیز بنا بر نوع سازمان سیاسی و اقتصادی و سطح توسعه یافتگی، گوناگون است. با وجود گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی مقوله فساد اداری هنوز ریشه کن نشده بلکه در اشکال جدیدی به ساختار اداری کشور نفوذ کرده است . شاید بتوان گفت که فساد اداری در ایران تفاوت قابل ملاحظه ای با سایر کشورها داشته و نحوه اصلاح ساختارهای تولیدکننده فساد در جامعه ایران بسیار پیچیده تر از سایر کشورهاست .

تعریف فساد

در فرهنگ و بستر فساد را عبارت از پاداش نامشروع میداند که برای وادار کردن فرد به تخلف از وظیفه، تخصیص داده میشود. در تعریف دیگر فساد به عنوان نادرستی و تقلب و فقد درستی و راستی تعریف شده است. - زاهدی، 1379، . - 220جی.اس.نای فساد را رفتاری میداند که به دلیل جاه طلبیهای شخصی معرف انحراف از شیوه عادی انجام وظیفه باشد و به صورت تخلف از قوانین و مقرارت و انجام دادن اعمالی از قبیل ارتشاء، پارتی بازی و اختلاس تجلی نماید.گونارمیردال، تمام شکلهای گوناگون انحراف یا اعمال قدرت شخصی و استفاده نامشروع از مقام و موقعیت شغلی را از مصادیق فساد میداند. مک مولن معتقد است فساد زمانی رخ میدهد که یک مامور دولت به ازای انجام دادن کاری که از اقدام به آن نهی شده است، رشوهای نقدی و یا جنسی قبول نماید.

تعریف فساد اداری

فساد اداری که به آن فساد مالی سطح پایین یا سطح خیابانی نیز گفته میشود، همان است که هر روز در برخورد با مدیران عمومی در بخشهایی مانند دادگستریها، شهرداریها، پلیس، گمرک و … آن را تجربه میکنند - منصور نژاد، 1384، - 8البته فساد اداری ممکن است در انتهای طیف اجرایی مدیریت عمومی روی دهد، بدون این که لزوما بخشی از نظام سیاسی باشد یا پیامدهای سیاسی داشته باشد. - رهبر و دیگران، 1381، . - 14-5این نوع فساد که شامل سوء استفاده مادی است و موجب زیان به منافع عمومی خواهد بود و بیشتر به شکل رانتجویی و رانت فروشی میباشد، توسط افرادی شکل میگیرد که به طور رسمی یا قراردادی در استخدام ادارات، موسسات، نهادها و شرکت های دولتی هستند. نتیجه فساد اداری با توجه به ماهیت و ظایف سازمان ها مربوط به دو حیطه ی نظم عمومی و مایحتاج عمومی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی که در تشکیلات دولتی مشغول به انجام وظیفه اند، پدیدار میگردد.

انواع فساد اداری

محققان علوم سیاسی در بررسی سازوکارهای فساد اداری به انواع آن پرداخته اند که از جمله هیدن هیمر می باشد. وی فساد را به سه دسته تقسیم می کند عبارتند از:

-1فساد اداری سیاه

-2فساد اداری خاکستری

-3فساد اداری سفید - آقایی،1380، - 12 الف-فساد اداری سیاه: فسادی است علنی، تجلی یافته و شفاف، این نوع از فساد می تواند به صورت خرد و کلان از طریق واسطه یابی واسطه باشد. فساد سیاه از دید جامعه و حکومت قانونمند یک فساد زشت می باشد و هر دو خواهان برخورد قاطعانه با آن می باشند.از جمله فساد های سیاه می توان به مجوزهای فاقد مکانیسم های قانونی در قالب قانون اشاره کرد. اگر پل ساخته شده ای از کیفیت و استقامت برخودار نباشد ولی پیمانکار از طریق زد و بندهای پنهانی مجوز پایان قرارداد را دریافت نماید و این منجر به دریافت کامل هزینه های ساخت پل گردد.

ولی بعد از مدتی که هنوز عمر مفید آن پایان نیافته است و در یک شرایط تحت عنوان سیل و طوفان پل خراب گردد در این مقطعملاً مجموعه ای دست به دست هم داده و به فساد سیاه دامن زده اندمردم و حکومت از دیدگاه تصمیم گیری سیاسی و منظر اخلاقی بر این باورند که باید جلوی مکانیسم های غیرقانونی گرفته شود تا بتوان در یک فضای سیاسی اجتماعی سالم تنفس کرد. - جعفری،1382، - 76 ب- فساد اداری خاکستری:در متغیر اول جامعه و حکومت اعتقاد داشته که فساد گسترش پیدا کرده و بر پیکره دولت سنگینی می نماید.

مردم خواهان برخورد قانونی توسط حکومت با عوامل فساد اداری بودند. اما در این متغیر روند فساد اداری برای نخبگان ابزاری نامیمون است و آنها معتقدند که در پیکره ساختار اداری معضلاتی به چشم می خورد ولی از نظر مردم هیچگونه جهت گیری به نمایش گذاشته نمی شود. مردم در این مقطع بی تفاوت هستند. اگر ساختار اداری ایران را به عنوان یکی از موتورهای محرکه قدرت سیاسی به جهت توزیع فرامین، اوامر و اجرای آن از سطوح کلان به خرد از مرکز به روستا تلقی کنیم در این صورت چنانچه ماشین بروکراسی اقدام به تسری فرامین و دستورات حکومت ننماید یا بخشی از تصمیمات را به حالت معلق درآورد. از نظر نخبگان ابزاری کارمندان ملبس به فساد اداری شده اند.

ج-فساد اداری سفید: فسادی است که کاریظاهراً مخالف قانون است اما اکثر اعضای جامعه و نخبگان سیاسی آنرا آنقدر مضر و با اهمیت نمی دانند که خواستار تنبیه عامل آن باشند، مثال گویای فساد سفید چشم پوشی از موارد نقض مقرراتی که در اثر تغییرات اجتماعی و فرهنگی ضرورت خود را از دست داده اند. - آقایی، پیشین - در یک تقسیمبندی دیگر فساد اداری را به دو نوع فساد اداری کلان و جزئی تقسیم مینمایند.تمایز میان فساد اداری رؤسای دولت وزیران و کارمندان عالیرتبه از یک طرف و فساد اداری کماهمیتتر کارمندان جزء،مأموران گمرک و افراد پلیس از سوی دیگر بسیار سودمند است.قوانین ملی بر حسب اهمیت جرم و معیارهای دیگر بسیار متفاوتند.فساد اداری در درازمدت نهادها را با خطر مواجه میسازد.

فساد اداری اساسا باید توسط دولت حاکم بر کشور آسیبدیده حل شود.فساد اداری خرد و کلان هردو میتوانند ریشهای و یا موردی باشند،فساد اداری ریشهای با تضییع انگیزهها موجب زیانهای اقتصادی،با تضعیف نهادها موجب زیانهای سیاسی و با توزیع مجدد ثروت و قدرت بین اغنیا و توانگران موجب زیانهای اجتماعی میگردد.مادامی که فساد اداری حق مالکیت،حاکمیت قانون و انگیزههای سرمایهگذاری را خدشهدار مینماید،راه توسعه سیاسی و اقتصادی مسدود خواهد شد که در این صورت دموکراسی معنای خود را از دست خواهد داد،فساد اداری تخلفی است که معمولا از سوءاستفاده از قدرت نشأت میگیرد.

از انواع فساد اداری درون دولت میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

-1استفاده شخصی از اموال دولتی

-2کمکاری،گزارش مأموریت کاذب و...

-3 دزدی مواد اولیه و مصرفی متعلق به دولت

-4استفاده از امکانات اداری برای اهداف سیاسی

-5فساد قانونی برای انتفاع سیاستمداران و کارمندان دولت

-6فساد و توزیع حقوق و مزایا

-7اختلاس و سوءاستفاده مالی - حبیبی،1375،. - 47 از انواع فساد اداری در روابط دولت با شهروندان نیز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

-1فساد در ارایه کالاها و خدمات دولتی - تبعیض در ارائه -

-2فساد در فروش اموال و املاک دولتی به شهروندان از طریق تبانی و رشوهخواری

-3فساد در قراردادهای بخش خصوصی با دولت

-4فساد در صدور مجوز برای فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی بخش خصوصی

-5فساد در شناسایی و مبارزه با قانونشکنی

-6فساد مالیاتی

-7 فساد استخدامی - تبعیض در گزینشها - - پیشین،همان صفحه - . شهروند به دو طریق ممکن است با کارمند ارتباط ایجاد کند.چنانچه شهروند با کارمند رابطه دوستی یا خویشاوندی داشته باشد ممکن است با اتکاء بر آن رابطه از او تقاضا کند که ضوابط را نادیده بگیرد.از سوی دیگر اگر هیچ آشنایی قبلی بین شهروند و کارمند وجود نداشته باشد،شهروند ممکن است از طریق پیشنهاد رشوه نظر مساعد کارمند،دولت و شهروند نوعی مبادله است که در آن کارمند بهعنوان عرضهکنندهء خدمات فاسد و شهروند بهعنوان متقاضی آن وارد معامله میشود - همان،. - 52 در معنای دیگر،فساد اداری میتواند فراملی و یا محلی باشد.در مجموع،به دست آوردن مبالغ هنگفت پول در معاملات بینالمللی آسانتر و مطمئنتر است تا در معاملات محلی.در دزدیهای کلان از خزانه دولت،کارمندان مجرم غالبا سعی میکنند منافع غیرقانونیشان پنهانی بماند و از شگرد سیاسی جدیدی که موجب آسیبپذیرشان در کشف آنها گردد،در امان بمانند.

ماهیت فساد اداری

دریک نگاه کلی، عمده ترین اقسام فساد عبارتنداز: فساد سیاسی، فساد قانونی و فساد اداری که مورداخیردقیقاً درمتن سازمان اتفاق می افتد و دو مورد اول، یعنی فساد سیاسی و قانونی درسطوح کلانتر پدیدار می شوند. به هرحال، هرسه مقوله فوق نتیجه تعاملات میان سیاستمداران، بوروکراتها و شهروندان است. فساد سیاسی به طورکلی یعنی: استفاده ازقدرت سیاسی به منظورتحقق اهداف شخصی و نامشروع. "فساد سیاسی و قدرت همزاد یکدیگرند؛ یعنی تا زمانی که قدرت وجود نداشته باشد از فساد سیاسی نیزاثری نخواهد بود" - آقابخشی،1366 ،. - 19 "به تعبیر روسو، فساد سیاسی نتیجه حتمی کشمکش و تلاش برسرکسب قدرت است" - زاهدی ،1375 ،. - 65 منظورازفساد قانونی، "وضع قوانین تبعیض آمیز به نفع سیاستمداران قدرتمند و طبقات مورد لطف دولت است.

براین اساس، این باورعمومی که فساد فقط شامل اعمالی می شودکه مغایربا قانون باشند، چندان قابل اعتماد نیست". - حبیبی،پیشین ، - 26 در زمینه فساد اداری، تعاریف متعددی ارائه شده است، ازجمله" فساد اداری به رفتار آن دسته ازکارکنان بخش عمومی اطلاق می شود که برای منابع خصوصی خود، ضوابط پذیرفته شده را زیر پا می گذارند. به عبارتی، فساد، ابزاری نامشروع برای برآوردن درخواستهای نامشروع از نظام اداری است. بنا به تعریفی دیگر، فساد اداری حالتی درنظام اداری است که در اثر تخلفات مکرر و مستمر کارکنان به وجود می آید وآن را از کارایی و اثربخشی مورد انتظار می اندازد".

کالبد شکافی و آسیب شناسی فساد

فساد در شاخصه اول شخصی و در بخش دوم عمومی است. زیر ساخت جرائم فردی بر اساس پیش فرض های متعدد در چارچوب روانشناختی، اجتماعی و ... خواهد بود. اما سوء استفاده از منابع بیت المال کشور نشأت گرفته از ساز و کارهایی خواهد بود که بر اساس قدرت متشکله سازمانی شکل گرفته است، امروزه در جوامع توسعه نیافته یا در حال گذار مسائل فوق را می توان به وضوح مشاهده کرد.