بخشی از مقاله
چکیده:
مسکن مقوله ای است که همواره ذهن مردم و مسئولان را به خود مشغول کرده است و با وجود تمهیدات دولت بسیاری از اقشار استطاعت مالی خرید مسکن و همچنین تامین مخارج ثانویه آن را ندارند. لذا عرضه مسکن با قیمتی ارزان تر می تواند به اقشار کم درآمد در تامین مسکن کمک کند. علی رغم اهمیت سیاست گذاری در امر مسکن و برنامه ریزی های شهری به منظور عرضه مسکن ارزان قیمت برای این قشر، در مقیاس خرد ارائه راهکارهایی در طراحی و اجرا نیز می تواند به کاهش هزینه های اولیه ساخت و در نتیجه عرضه آن با قیمت مناسب تر به کاربران منجر شود. علاوه بر این توجه به شرایط اقلیمی هر منطقه در طراحی معماری و استفاده از عناصر اقلیمی به منظور بهره گیری از انرژی های طبیعت موجب کاهش مصرف انرژی و به دنبال آن کاهش هزینه های ثانویه بهره برداری شده که هزینه آن برای اقشار کم درآمد رقم قابل توجهی خواهد بود.
هدف از این پژوهش ارائه راهکارهای معماری جهت کاهش هزینه اولیه تامین مسکن و همچنین کاهش هزینه های ثانویه گرمایش، سرمایش و روشنایی جهت استفاده اقشار کم درآمد است. در این راستا راهکارهای طراحی و اجرا و ساخت به منظور صرفه جویی در فضا، و همچنین راهکارهای طراحی اقلیمی جهت کاهش هزینه های مصرف انرژی معرفی می گردد. لازم به ذکر است حفظ کیفیت مسکن و عدم تنزل آن به سرپناه در نتیجه ارایه راهکارهای کاهش هزینه ساخت از جمله صرفه جویی در فضا دارای اهمیت فراوان است که در این مقاله به راهکارهای حفظ این کیفیت نیز اشاره شده است. در نهایت استفاده از فضاهای چند منظوره، کاهش فضاهای مشاعات و جانمایی مناسب فضاها به منظور کاهش فضاهای پرت، استفاده از نیروی کار ماهر، مصالح بومی و ارزان قیمت، سری سازی و بهره گیری از نیروهای طبیعت مانند نور و باد در فراهم آوردن شرایط اسایش بعنوان شیوه های کاهش هزینه مسکن معرفی خواهند شد.
کلمات کلیدی: مسکن، اقشار کم درآمد، راهکارهای معماری، شهر اصفهان
.1 مقدمه:
در سال 1943 نظریه ای در باب نیازهای انسان توسط مازلو روانشناس ارائه شد که برطبق آن نیازهای انسان در پنج سطح مختلف و به صورت سلسله مراتبی دسته بندی و در قالب هرمی که به هرم مازلو شناخته می شود ارائه شده است. به ترتیب نیازهای فیزیولوژیکی، امنیتی، اجتماعی، احترامی و خود شکوفایی در پنج سطح این هرم قرار می گیرند - شکل . - 1 نیازهای فیزیولوژیکی که ابتدایی ترین و اصلی ترین نیازهای انسان محسوب می شوند عبارتند از نیاز به غذا ،پوشاک و مسکن و ... که این نیازها الزام زندگی بوده و بدون آنها زندگی غیرممکن است. این نیازهای اولیه در درجه اول اهمیت قرار دارند و کلیه فعالیتهای انسان در راستای تامین آن ها شکل می گیرد.
پس از تامین غذا و پوشاک، انسان همواره در راستای دستیابی به آرامش در مقابل عوامل مزاحم خارجی در پی یافتن یک سرپناه بوده که این سرپناه در زمان های مختلف متفاوت بوده است. از غار ها و درختان پرشاخ و برگ و پس از آن سرپناه های ساخته شده به دست انسان بخشی از روند گزینش سرپناه در طول تاریخ بشمار می روند - اهری و دیگران، . - 107 :1367در واقع نیاز به مسکن و سرپناه یکی از اصلی ترین نیازهای انسان و جزو لاینفک زندگی انسان بشمار می رود که به همین دلیل در بسیاری از کشورهای توسعه یافته حق تامین مسکن برای افراد جامعه به عنوان بخشی از حقوق شهروندی محسوب می شود. در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز به تامین مسکن مناسب توجه ویژه شده است؛ چنانکه تامین مسکن از وظایف قانونی دولت محسوب می شود - اطهاری، . - 1390 با این وجود امروزه با افزایش سریع جمعیت شهری فراهم آوردن سرپناه مناسب برای خانوارها، به منزله یکی از حادترین و پیچیدهترین مسائل اجتماعی مطرح است - پیران، . - 1387
از آنجایی که همواره بخشی از جمعیت شهرها را اقشار کم درآمد تشکیل می دهتد، با افزایش قیمت مسکن در دهه اخیر درصد قابل توجهی از افراد جامعه قادر به تامین مسکن و هزینه های آن نیستند - جهانبین، . - 119 :1388 از این رو برای تامین مسکن اقشار کم درآمد دولت سیاست هایی را در زمینه مسکن دنبال می کند و در طرح جامع مسکن کشور نیز به این منظور راهبردهایی مانند تامین مسکن سالم و در استطاعت مالی خانوار، تولید و عرضه مسکن با کیفیت بالا، بهبود شرایط سکونتی، ایجاد هماهنگی بین برنامه های مسکن و توسعه شهری و روستایی به عنوان راهبردهای اساسی ملاک نظر قرار داده شده است - آجیلیان: . - 1391علاوه بر برنامه ریزی دولت در راستای برطرف کردن مشکل تامین مسکن این قشر کم در آمد، نقش طراحان سازه و معماری در دستیابی این قشر به مسکن غیر قابل چشم پوشی است؛ چنانکه ارائه راهکارهایی در حوزه طراحی سازه و معماری وهمچنین مدیریت ساخت و اجرا با فراهم آوردن امکان صرفه جویی در فضا، مصالح و زمان اجرا کاهش هزینه های ساخت مسکن را در پی خواهد داشت.
.2 پیشینه تحقیق:
همانطور که گفته شد با توجه به مشکل اقشار کم درآمد در تامین مسکن، دولت سیاست های مختلفی را در این زمینه اتخاذ کرده است و طی برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت سعی در تامین مسکن برای این گروه ها داشته است - جهانبین، :1388 . - 136 بنابراین اکثر پژوهش های انجام شده به این سمت سوق پیدا کرده است. پژوهش های انجام شده در حوزه مسکن اقشار کم درآمد حول دو محور برنامه ریزی شهری و مسکن حداقل برای قشر کم درآمد شکل گرفته اند. در حوزه برنامه ریزی شهری مسکن اقشار کم درآمد راهکارهایی با تاکید بر تبادل تجربه وراهبردهای توانمند سازی وظرفیت سازی به عنوان راهکارهای اجرایی و نیاز به اصلاح سیاست های مالی دولت برای تامین مسکن اقشار کم درامد معرفی شده اند - جواهری پور و داورپناه، - 1381، - اجیلیان، . - 1391
از طرفی با توجه به سیاست های اتخاذ شده توسط دولت از جمله سیاست عرضه مسکن موسوم به طرح "مسکن مهر" که در در جهت تأمین مسکن ارزان قیمت برای گروه های کم درآمد شهری که توانایی مالی تهیه مسکن را ندارند شکل گرفته، مقالاتی در این زمینه ارائه شده است - مسعودی راد، . - 66:1388 در زمینه ابعاد مسکن حداقل نیز پژوهش هایی انجام شده که در میان انها میتوان به کتاب "مسکن حداقل" نوشته زهرا اهری - 1367 - و پایان نامه دکترای راسخی نژاد - 1385 - با عنوان " بهینه فضای جمعی درخانه" اشاره کرد که در آن ابعاد کمینه فضاهای مسکونی معرفی شده است.
.3 راهکارهای طراحی جهت کاهش هزینه های مسکن:
به طور کلی هزینه های تامین مسکن را می توان به دو دسته هزینه های اولیه و هزینه های ثانویه تقسیم کرد. هزینه های اولیه شامل هزینه های تامین زمین و ساخت و اجرا و هزینه های ثانویه در بر دارنده هزینه های استفاده و نگهداری از ساختمان می باشد. طراحی معماری و سازه تاثیر به سزایی در کاهش این هزینه ها دارد. طراحی بر مبنای استفاده بهینه از فضا و کاهش فضاهای پرت از یک سو و توجه به اقلیم و اتخاذ شیوه های طراحی اقلیمی از سوی دیگر به ترتیب از راهکارهای کاهش هزینه های اولیه و ثانویه بشمار می روند. در ادامه راهکارهای کنترل هریک از هزینه های اولیه و ثانویه به صورت جداگاهانه توضیح داده خواهد شد.
.1-3 راهکارهای کاهش هزینه های اولیه تامین مسکن:
هزینه های اولیه در بردارنده هزینه های تامین زمین، مصالح، تجهیزات، تاسیسات و نیروی کار است. از آنجایی که اکثر شهرهای ایران با کمبود زمین و گرانی آن مواجه است بهره گیری از راهبردهای طراحی جهت استفاده بهینه از زمین دارای اهمیت فراوان است. همچنین اتخاذ راهکارهایی جهت افرایش سرعت در امر ساخت بنا در کاهش هزینه های اجرایی ساختمان تاثیر گذارند. از جمله راهکارهای طراحی و اجرا به منظور کاهش هزینه های اولیه ساختمان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
.1 طراحی فضاها بر اساس استانداردهای حداقل:
فضاهای معماری با هر عملکردی در صورتی کارا خواهند بود که دارای ابعاد و تناسبات مناسب بوده و کاربران آن بدون محدودیت بتوانند به فعالیت های پیش بینی شده برای آن فضا بپردازند. از این رو ابعاد و اندازه های استانداردی برای فضاهای معماری با توجه به ابعاد و نحوه حرکت انسان تعریف شده است. علاوه بر ابعاد فیزیکی انسان و مبلمان موجود موارد دیگری از
