بخشی از مقاله
چکیده
در دهه اخیر، آپارتمان نشینی و سکونت جمعی به شدت در شهرهای مختلف ایران، بخصوص در کلان شهرها، بصورت امری متداول دیده میشود و در توسعه شهرها، با افزایش بهای زمین و مسائل خاص شهری، گریزی از زندگی در طبقات نیست. از آن جمله میتوان به تضعیف تعاملات اجتماعی در آن شهرها اشاره نمود. همسایگانی که ندرتأ با یکدیگر آشنا میشوند ودر مقایسه با زندگی در خانه های تک خانوار محلات گذشته، در سطح پایین تری از روابط اجتماعی هستند.
از این رو با پایین آمدن سطح سلامت اجتماعی در خانواده ها نیاز به تجدید نظر در این وادی دیده میشود. بخصوص اینکه چنانچه صحبت ازسکونت اقشارکم درآمد باشد شرایط به گونه ای سخت تر خواهد بود. چرا که ما باید تا جایی که میتوانیم هم برای ساخت پروژه هزینه را پایین بیاوریم و هم اینکه طراحی به گونه ای باشد که در آینده نیز برای این اقشار از لحاظ هزینه مناسب باشد . مواردی را باید در نظر گرفت مثلا اینکه این اقشار توانایی پرداخت هایی از قبیل سرایدار و نظافتچی برای تمیز کردن محوطه و ورودی واحدها و راهروها و پله هاو… را ندارند.
ضمنا به دلیل اینکه این خانه ها به صورت آپارتمان هستند و تعداد افراد زیادی در این محوطه رفت و آمد دارند امنیت این واحدهااز اهمیت زیادی برخوردار است ولی این ساکنین توانایی پرداخت هزینه برای نگهبان نخواهد داشت. تاکید این مقاله بر برجنبه اجتماعی توسعه پایدار در سکونتگاهها می باشد. این مقاله در نظر دارد ، با مطالعه در وضعیت فعلی سکونتگاههای جمعی در ایران و جنبه اجتماعی توسعه پایدار ،تلاش بر بالا بردن سلامت اجتماعی، بر اساس دو ایده کلی نماید: اول بالا بردن امکان تعاملات اجتماعی بین ساکنین و دوم افزایش فرصت های ساکنین برای برقراری روابط اجتماعی در سطوح بالاتر. در گسترش و عملی نمودن هر دو این ایده ها، تمهیدات خاصی در طرح بناهای مسکونی ، لازم به نظر می رسد.
از آن جمله است افزایش فضاهای عمومی در پلان های طبقات و ایجاد فضاهایی برای برقراری تعاملات اجتماعی هر چه بیشتر البته باید توجه داشت این مسئله با خصوصی سازی - که در نتیجه ایجاد حس مالکیت و حس مسولیت را به دنبال دارد - اشتباه نشود . در نهایت در مقاله در دست، هدف نهایی افزایش تعاملات اجتماعی در مجتمع های مسکونی به سوی ارتقای سلامت اجتماعی و ارتقای جوانب اجتماعی توسعه شهری پایدار در ایران است .
واژه های کلیدی : مجتمع مسکونی، اقشار کم درآمد، آپارتمان نشینی، سلامت اجتماعی، توسعه پایدار
مقدمه
به نظر میرسد معماری خانه های سنتی ایران در بین انواع فضاهای معماری ، بیشتر از همه ازعوامل محیطی، اقلیمی، مصالح و الگو های فرهنگی و رفتاری تاثیر می پذیرفت. از این رو در هر یک از مناطق اقلیمی ایران ، متناسب با شرایط محیطی و اقلیمی گونه های خاصی از معماری واحدهای مسکونی شکل گرفت که با خانه در سایر اقلیم ها متفاوت بود.
از آغاز دهه نخست قرن اخیر، به تدریج توسعه شهر و معماری تحت تاثیر عوامل خارجی ، چهره ای نو به خود گرفت ؛ توسعه شهرها در زمین های حومه شهری و برخاسته از الگوهای برون مرزی و بدون توجه به زمینه های محلی وبومی در قالب توسعه ای برون زا مسائل و مشکلات خاصی به همراه داشت ، به همین ترتیب آپارتمان ها و سکونت گاههای جمعی و ارزان قیمت ، با الگوههای خارجی و بدون تطابق با اقلیم والگوهای فرهنگی و رفتاری و بومی در معماری ایران شکل گرفت.
در مواجهت با افزایش بهای زمین ها وتسهیل در دسترسی های شهری ، می توان گفت که گریزی از زندگی آپارتمان نشینی و مجتمع های مسکونی در شهر ها زغته نیست. لیکن لزوم توجه به تامین شرایط آسایش از جوانب گوناگون اجتماعی ، محیطی و اقتصادی در طراحی و ساخت آپارتمانها ضروری به نظر می رسد امری که عدم توجه به آن در آپارتما نهای امروز ایران به وضوح قابل مشاهده است از آن جمله می توان به مسائلی نظیر عدم توجه به اقلیم و مسائل زیست محیطی ، بی توجهی به مسائل فرهنگی مد نظر نداشتن جوانب اجتماعی و روان شناسانه - نظیر هویت، همسایگی وحس جمعی، رضایت از محل سکونت در دل بستگی به مکان - اشاره نمود.
یکی از دلایل مشکلات اجتماعی در طراحی آپارتمان ها عدم توجه به نیازهای انسانهایی است که در آینده در آنجا سکونت خواهند داشت . توجه به جوانب اجتماعی در آپارتمانها ، نیازمند مد نظر قرار دادن تاثیرات سکونت و ارتباط افراد با محیط فیزیکی ، اجتماعی واقتصادی آن هاست . برای یک جامعه پاک و عاری از جنایت ، فراهم نمودن مسکن بهینه برای تمام طبقات جامعه با انواع سطح در آمد ضروری است : سکونت گاه هایی که نه تنها نیازهای امروز افراد برای مسکن مناسب را برآورده نمایند بلکه در آینده نیز کلید موفقیتی باشند در مقیاس های بزرگتر جامعه اند.
در این مقاله تاکید بر مسایل اجتماعی آپارتما نها در قالب جوانب اجتماعی است. به نظر می رسد کیفیت مطلوب زندگی در زمینه ی جامعه ای پایدار از طریق همخوانی طرح، محیط سکونت و روابط همسایگان با افراد ، قابل تشخیص است. بنابراین مد نظر قرار دادن خواسته های اجتماع بومی در طراحی و ساخت سکونتگاههای امری ضروری است ، به شرط آنکه آنان دارای دانش کافی برای شناخت و تشخیص شرایط بهینه ی خود باشند.
در نهایت تلاش برای فراهم نمودن کیفیت های مطلوب اجتماعی در مجتمع های مسکونی وآپارتمان ها ست در پژوهش در دست، تلاش می گردد تا به راه هایی جهت ارتقای طراحی در مد نظر قرار دادن سلامت اجتماعی آپارتما نها دست یافته شود ابتدا در قالب راهبرد تحقیق کیفی با رویکرد نظریه های زمینه ای به تحقیق در مفاهیمی برای چگونگی بالا بردن سلامت اجتماعی پرداخته شده و سپس به جستجوی راه هایی برای بازتاب آن ها در طراحی معماری پرداخته می شود.
آپارتمان ها و مسایل اجتماعی آنان در ایران
توجه به مسکن به عنوان عضوی مهم وتاثیرگذار برشهر وزندگی انسان نه تنها جهت لزوم برداشتن گام به سمت توسعه پایدار شهری بلکه جهت تلاش برای حل مسایل و همچنین نیاز به آرامش روان و سلامت جسم در زندگی پرتنش انسان شهری امروز، کاهش ارتباط انسان ماهیتا طبیعت گرای شهری با طبیعت و محیط زیست ، تغییر الگو های زندگی و رفتاری مردم در ارتباط نامناسب با محیط پیرامونی در طول سال های اخیر و منبعث از تسلط اتومبیل بر زندگی انسان، از بین رفتن حس تعلق خاطر به محیط زندگی و به تبع آن مشکلات هویتی و نیز فقدان عرصه ای کارآمد است.
خلق خاطره وانبساط خاطر در زندگی شهری و در ادامه در مباحث اکولوژیک ، آلودگی انسان سازو نیاز به فرهنگ سازی به سمت صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی و بهره گیری از انرژی تجدید ناپذیر برای تامین شرایط آسایش انسان ، از مسایلی است که این رساله در صدد یافتن راهی برای پاسخگویی به آنها است. جدای از مسایل اکولوژیک که بنظر می رسد امروزه سرفصل بسیاری از مطالعات در جهان است، از آنجایی که هدف اصلی این رساله تمرکز بر مسایل فرهنگی واجتماعی است ، در طرح مسئله به مطالعه ی بخصوص از دیدگاه مردم شناختی به آپارتمان نشینی در ایران پرداخته می شود.
آپارتمان واژه ای است فرانسوی که به هر یک از سکونتگاههایی که در یک مجموعه مسکونی قرار گیرند گفته می شود ، آپارتمان نشینی به سبک امروز در ایران سابقه ای نزدیک به چهل سال دارد . در مطالعه مشکلات فرهنگی و اجتماعی که بر سر راه آپارتمان نشینی ایرانی وجود دارد ، میتوان به مواردی در توضیحات ذیل اشاره نمود به نظر می رسد زندگی در آپارتمان ها با توجه به تعداد اعضای خانواده معمولا محدودیت هایی را برای آن ها ایجاد نموده و از عواقب آن تاثیراتی است که بر تربیت و پرورش فرزندان خانواده باقی می گذارد.
همچنین با وجود حرکت جامعه به سوی صنعتی شدن مراودات اجتماعی و دید و بازدیدها معمولا امری رایج بین ایرانیان ودر آداب وسنن آنان است که به نظر می رسد زندگی در آپارتمان ها محدودیت هایی را برای این امر ایجاد نموده وتاثیراتی را در دراز مدت بر روحیه و فرهنگ آنان باقی خواهد گذاشت مسئله مهم تراین است که برخی از این بلوک ها مجتع ها خانواده های فقیر و تک سرپرست را درخود جای داده که به دلیل عمومی بودن تمام زمین های آپارتمانها وجدایی آنها از واحدها ، ساکنان در این ذغته فضاها را غیرقابل تشخیص نموده است و فضاهای نا امنی را شکل میدهد و به این ترتیب ممکن است به یک فاجعه تبدیل شود .
در این گونه فضاها ، احساس مالکیت یا اعمال آن و همچنین تشخیص ساکنان از افراد مزاحم امری بسیار دشوار است حال این سوال پیش می آید که چگونه است که بسیاری از ما ساختمان های بلند مرتبه ای که افراد طبقه متوسط در آن سکونت دارند و به خوبی اداره می شوند اما با این حال چرا اینگونه ساختمان ها نمی توانند برای خانواده های کم درآمد پاسخگو باشند؟
ازدیگرمسایلی که براثر آپارتمان نشینی به وجود می آید عدم امکان و یا دشواری نگهداری از حیوانات خانگی در آپارتمان ها است همچنین کاهش و یا قطع ارتباط مستقیم ساکنین آپارتمان ها با سبزینگی های طبیعت است ، بنظر میرسد اینگونه آپارتمان نشینی رابطه افراد با طبیعت را قطع می کند و یا به حداقل به میزان زیادی کاهش میدهد که این مسئله نیز تاثیر بسزایی در روحیات افراد باقی می گذارد.
از آنجایی که سکونت ، عضو کلیدی یک جامعه است ، مسائل مسکن همگانی هم جزیی از دغدغه های جوامع پایدار وموفق خواهدبود ، این موضوع جایگاهی بیش از یک امر فیزیکی دارد. خلق اجتماعاتی که در آن همسایگان بتوانند بایکدیگر در ارتباط باشند وخود راعضوی از یک اجتماع کوچک در مجموعه ی مسکونی بدانند، راهی است برای دادن قالب اجتماعی پایدار به یک مکان.
طراحی محیط مصنوع وسلامت اجتماعی
کیفیت محیط مصنوع از یک سو می تواند پی آمد سطوح مختلف سرمایه ی اجتماعی یا ، مسائل دیگرباشد : به عنوان مثال در یک ناحیه ، تعداد زیادی خانه با پنجره های شکسته می تواند نشان دهنده ی سطح پایینی از سلامت اجتماعی باشد . از سوی دیگر ، تغییرات نامطلوب در محیط مصنوع می تواند منجر به از بین رفتن اعتماد یا همبستگی اجتماعی شود . درهر حال گفته شده است که شواهد بسیاری حاکی از این امر هستند که فقدان مطلوبیت محیط فیزیکی و اجتماعی به عنوان تهدیدی بر سلامت افراد شناخته شده است.
مطالعه و بررسی نمونه موردی برای تقویت سلامت اجتماعی در مجتمع های مسکونی روش شناسی پژوهش تکامل ایده ی اولیه :پرویت - ایگو و کارا سکویر ویلیچ ایده ی فضاهای قابل دفاع حدود 30 سال پیش زمانی که شاهد تخریب تدریجی یک مسکن عمومی بلند مرتبه 2740واحدی نوساز بودند شکل گرفت . پروژه ی مذکور به وسیله ی یکی از برجسته ترین معماران طراحی شده بود و نمادی از مدرنیسم به شمار می رفت ، طراحی آن از اصول طراحی لوکوربوزیه و کنگره جهانی معماری مدرن است.
