بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق، بهمنظور بررسی ارائه راهکاری جهت مدیریت ضایعات ساختمانی با محوریت ایجاد قوانین و مقررات نیز عوامل تأثیرگذار بر میزان تولید یا افزایش ضایعات ساختمانی مورد بررسی تخصصی و میدانی قرار گرفت. همچنین مشخص گردید که ضایعات ساختمانی به سبب چهار عامل اصلی در انواع و اندازههای مختلف تولید میشوند ازجمله: آموزش نیروی ماهر، حملونقل مصالح ساختمانی، موقعیت ساختوساز پروژه و وضع قوانین و مقررات از طرق سیستم نظارتی است.
در این بررسی نیز بیشترین تأثیرات بر میزان افزایش ضایعات ساختمانی،» قوانین و مقررات« با میزان ارتباط 74/73 درصد، دومین عامل مؤثر »تخصص نیروی انسانی« با میزان ارتباط 71/65 درصد و سومین عامل مؤثر »حملونقل« با میزان ارتباط 70/62 درصد و در آخر چهارمین عامل مؤثر »وضعیت جغرافیایی ساختمان« با میزان ارتباط 64/83 درصد، که نتیجه شد وضع قوانین و مقررات بیشترین تأثیر را در میزان تولید و افزایش ضایعات ساختمانی دارد. لذا جهت مدیریت ضایعات ساختمانی نیز طرحی جامع با محوریت ایجاد قوانین و مقررات ارائه شد. در این راستا برای مدیریت و کاهش ضایعات ساختمانی، قوانین و مقرراتی جهت مدیریت ضایعات ساختمانی به شهرداری پیشنهاد شد؛ که شهرداریها برای سازندگان به اجرا درآورند. همچنین شرح وظایف هریک از ادارات مربوطه در این طرح ارائهشده است.
-1 مقدمه
امروزه افزایش روزافزون جمعیت در دنیا و نیاز مبرم به تأمین احتیاجات اولیه انسان ازجمله نیاز به مسکن، وجود فعالیتهای عمرانی را در هر جامعه امر اجتنابناپذیری کرده است. حجم زیاد دورریزهای ساختمانی ناشی از فعالیتهای عمرانی - ساختوساز، تعمیر، تخریب و نوسازی - موجب بروز مشکلات زیادی ازجمله مشکلات زیستمحیطی شده است. اگرچه اندازهگیری نظاممند تمامی ضایعات در ساختوساز کار بسیار دشواری میباشد ولی مطالعاتی که در کشورهای گوناگون انجام پذیرفته نشان میدهد که مواد زائد درصد بالایی از هزینههای تولید را شامل میشوند. اقدامات گوناگون برای نظارت بر مواد زائد انجام پذیرفته است. این اقدامات نظیر مصرف بیشازحد مواد زائد [1] هزینههای تخریب کیفی [2]، حوادث و هزینههای تعمیر و نگهداری میباشند.
[3] مواد زائد در صنعت ساختوساز نهتنها از اهمیت خاصی از دیدگاه کارایی برخوردارند بلکه توجهات زیادی در سالهای اخیر در رابطه با تأثیر ناگوار مواد زائد ساختمانی بر روی محیط شده است و نگرانیهاییدر این زمینه به وجود آمده است. معمولاً این نوع مواد زائد 15 تا 30 درصد مواد زائد شهری را در برمیگیرند.[4 ,1] بازیافت مواد زائد مصالح ساختمانی به دلیل سطوح بالای آلایندگی کار بسیار دشواری میباشد و میزان بالایی از ناهمگنی در این مواد زائد دیده میشود. از طرفی فضای کافی برای دفع این نوع مواد زائد در شهرهای بزرگ وجود ندارد.[1] در بعضی از تعاریف مواد حاصل از پاکسازی محوطهها و خاکبرداری را نیز جزو ضایعات بهحساب میآورند.[5]
عدم مدیریت صحیح و مقررات صریح برای جمعآوری، دفع ضایعات تولیدی صرفنظر از خطرات بهداشتی، زیانهای اقتصادی کلانی را نیز در بردارند. مبادرت به بازیافت مواد از زباله که استفاده مجدد از آنها را در پی دارد، پاسخگوی بسیاری از هزینههای گزاف دفع زباله میشود. بررسیها نشان داده که از چندین هزار تن ضایعات ساختمانی که سراسر کشور تولید میشودتقریباً هیچ استفاده بهینهای نمیشود. حجم این ضایعات در طول سال بسیار زیاد است. علاوه بر این موارد، خود این مواد سرمایههایی میتوانند باشند که عملاً از بین میروند؛ بنابراین با انجام تحقیقات کافی و آزمایشهای لازم و صرف هزینههای مناسب در داخل کشور میتوان حالت بهینه استفاده از این مواد را پیدا نمود و کاربردشان را در صنایع مختلف بحث و بررسی کرد.
تحقیق حاضر علاوه بر بررسی عوامل افزایش ضایعات ساختمانی، بهطور خاص این عوامل را در شهرهای بزرگ موردمطالعه قرار داده و پس از شناسایی، آنها را بر اساس میزان اثرگذاری و اهمیت، رتبهبندی مینماید. بهطورکلی میتوان گفت در این تحقیق برای اولین بار مباحث مرتبط با کمینهسازی زبالههای ساختمانی برحسب مناطق مهم شهری موردتوجه قرار داده میشود که میتواند مورداستفاده پیمانکاران و مجریان ساختوساز قرار بگیرد تا کمترین دورریز را داشته باشند. همچنین کمینهسازی ضایعات ساختمانی یک رویکرد نوین درزمینه ساختوساز میباشد. این نوشتار به دنبال پاسخ به این سؤالات است که به ترتیب، چه عواملی باعث افزایش ضایعات مصالح در تخریب ساختمانها میباشد و همچنین در کدام فازهای ساختوساز ضایعات بیشتری ایجاد میشود و برای هرکدام از این عوامل و مراحل چه راهکارهایی را میتوان ارائه نمود.
-2 مروری بر تحقیقات قبلی
در سالهای گذشته تحقیقات زیادی در زمینه افزایش ضایعات ساختمانی و استفاده بهینه از مصالح ساختمانی در جهت کاهش هزینهها انجام گردیده است. تعاریف متعددی را در منابع مختلف علمی میتوان یافت که هرکدام از این تعاریف وابسته به زاویه دید یا بعد خود میباشد. در ارائه تعاریف متعددی از ضایعات ساختمانی ارائهشده است. افخمی نیا - 1379 - در پایاننامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه امام حسین - ع - با عنوان چگونگی مدیریت مواد و مصالح در پروژههای ساختمانی بهمنظور تقلیل ضایعات بیان میدارد؛ علل و عوامل اختصاصی وقوع ضایعات در 12 گروه از مصالح و راهکارهای مناسب جهت کاهش آن بهصورت جنبی موردتوجه قرارگرفتهاند. نتایج حاصله از پژوهش بدینصورت است که با توجه به فرآیند عمومی سیر مصالح در پروژههای ساختمانی شامل:
-1 طراحی و برنامهریزی
-2 خرید
-3 حمل
-4 نگهداری
-5 توزیع و پخش
-6 پردازش و مصرف عمدهترین عوامل منجر به وقوع ضایعات در مرحله مطالعات و برنامهریزی قرار میگیرند و در این میان روشهای مدیریتی بهعنوان یکی از عوامل مؤثر بر بهبود بهرهوری - از میان نه عامل دیگر - بیشترین سهم را به خود اختصاص میدهند و لذا پیشنهاد عمومی تحقیق توجه ویژه به اعمال روشهای صحیح مدیریتی در مرحله برنامهریزی و طراحی پروژهها و همچنین جدی گرفتن جایگاه مدیریت مواد و مصالح در چارت سازمانی پروژه است. همچنین بهعنوان راهکارهای کاربردی مناسب جهت تقلیل ضایعات در قالب سه بخش روشهای کار، انبارداری و اصول سیستماتیک حملونقل مواد و مصالح با نگرش کاربرد ساختمان موردبررسی قرارگرفتهاند.[6]
پون و همکاران - 2001 - 1 در هنگ کنک نیز در مورد تولید آجر و موزائیک از بازیافت ضایعات و نخالههای ساختمانی تحقیقاتی را به ثبت رساندند که در آخر نتیجهگیری کردند که آجر موزاییکهای تولیدشده از درشتدانههای ضایعات و نخالههای ساختمانی دارای مقاومتی بین 25 تا 50 درصد بیشتر از موزاییک و آجرهای تولیدی از مواد خام هستند.[7] همچنین در ادامه بیان کرد که در کشورهای درحالتوسعه، نخالههای ساختمانی بخش بزرگی از زباله شهری را به خود اختصاص میدهند که علاوه بر هزینه بسیار برای دفع آن، عواقب نامطلوبی بر محیطزیست نیز دارند .
7] حجم نخالههای ساختمانی به حدی است که اکنون این مسئله نهتنها در ایران بلکه در کشورهای پیشرفته نیز یک مشکل اجتماعی و زیستمحیطی است فورموسو و همکاران - 2002 - 1 با یک دید گسترده و وسیع در این حوزه، ضایعات را هرگونه کمبود یا نقص منابع: شامل مصالح، زمان - تجهیزات و نیروی انسانی - و سرمایه که بهوسیله فعالیتها ایجاد میشود و موجب هزینه مستقیم و غیرمستقیم میشود، اما هیچگونه ارزشی به محصول نهایی از دید مالک نمیافزاید، تعریف میکند.
ازلحاظ او میزان ضایعات در پروژهها زیاد است و قابل پیشبینی و جلوگیری میباشد. او میزان ضایعات مصالح را در برزیل حدود بیست درصد کل مصالح دریافتی به کارگاه میداند. همچنین ایشان بیان کردند که قسمت عمدهای از ضایعات مصالح به خاطر جریان فعالیتها مانند دریافت مصالح، انبارداری و حمل و جابهجایی در کارگاه است که بهوسیله مدیریت نادیده گرفتهشده است. همچنین بیان کردند که انواع ضایعات حاصل از مصالح ساختمان به سه دسته تقسیم میشوند که عبارتاند از: ضایعات و فرآوردههای ساختمانی که در صورت سالم بودن، مستقیم قابلاستفاده مجدد هستند مانند آجر فشاری، قطعات سنگ، قطعات پیشساخته و در و پنجره. دوم، ضایعاتی که با فرآوری قابلاستفاده هستند مانند خرده آجر و خرده بتن؛ و سوم، ضایعاتی که ناگزیر باید دور ریخته شوند .[8]
ضایعات مصالح ساختمان ازنظر زمان تولید به سه دسته به شرح زیر تقسیم میشوند:-1 ضایعات مصالح ناشی از مرحله ساخت، -2 ضایعات مصالح در دوره بهرهبرداری -3 ضایعات مصالح حاصل از عملیات تخریب .[8] لی و همکاران - 2003 - 2 این یافتهها را تائید نمودند. آنها برنامهی تشویقی انگیزشی را پیشنهاد نمودند و پیشنهادهایی را برای بهبود مهارتهای ساختوساز عوامل اجرایی و آگاهی نسبت به کاهش ضایعات در ساختوساز ارائه نمودند؛ بنابراین بهبود مهارتها در ساختوساز از طریق آموزش شغلی برای بهبود مدیریت ضایعات ساختوساز بسیار از اهمیت بالایی برخوردار میباشد .
رابینسون و همکاران - 2004 - 3 نیز با انجام تحقیقی مبنی بر بازیافت زبالههای ساختوساز بهعنوان سنگدانه در منطقه آتلانتیک میانه، ایالاتمتحده آمریکا نیز یک مرور کلی از عوامل مؤثر در بازیافت هزینه کل، عملکرد مهندسی و نتایج یک نظرسنجی از شیوههای پیمایشی و میدانی در منطقه آتلانتیک میانه را موردبررسی قراردادند و سپس مسائل اقتصادی طرحها را موردبررسی قراردادند. همچنین بیان کردند که در صورت سرمایهگذاری جهت بازیافت زبالههای ساختمانی نیز بنا به حجم موجود در ایالاتمتحده متحده آمریکا زمان برگشت سرمایه را 3 تا 4 سال بیان کردند..[10]
خیاطی - - 1385 در پایاننامه کارشناسی ارشد خود با عنوان »مقاومت و دوام بتن تهیهشده از سنگدانههای بازیافتی « در دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد که تحقیقات انجامشده در جهان نشان میدهد که حجم نخالههای ساختمانی بهطور متوسط در جهان در میان سایر زبالهها 13 تا 29 درصد میباشد.[11] البته کاربری نخالههای ساختمانی بازیافت شده به عوامل زیادی نظیر حجم و ترکیب نخاله، ماشینآلات بازیافت نخاله، میزان تقاضا، کیفیت مصالح تولیدی، نیاز پروژههای عمرانی به نوع مصالح حاصل و هزینه مواد خام اولیه بستگی دارد .
