بخشی از مقاله
چکیده
حاشیه نشینی شهري یکی از پدیده هایی که با زندگی جدید شهري پیوند عمیقی دارد و موجب ایجاد سکونتگاههایی شده است که از نظر کالبدي، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي با مشکلات جدي مواجه اند. با گذشت چند دهه تلاش نظام برنامهریزي و سیاست گذاري ، سکونتگاههاي غیررسمی همچنان یکی از دغدغه هاي اصلی مدیریت شهري به شمار میروند. در ایران و در شهر کرمانشاه - به عنوان یکی کلان شهرهایی که از دیرباز با این معضل شهري دست به گریبان است - ، طی چند دهه گذشته اقدامات و رویکردهاي متفاوتی براي رفع این مشکل بعمل آمده است. محله شاطرآباد یکی از محلات حاشیه نشین کرمانشاه است که مشکلات عمده حاشیه نشینی از قبیل آلودگی - بصري، صوتی - ، پایین بودن سطح بهداشت، نا امنی ، تراکم و ازدحام در آن وجود دارد در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه اي و میدانی با بیانی تحلیلی- توصیفی ضمن تشریح اسکان غیر رسمی در ایران و جهان، توانمندسازي اجتماعات محلی را رهیافتی نوین براي حل مسأله فقر شهري دانسته و دیگر مهندسی ساختمان و تزریق منابع مالی را راهگشا نمیداند، بلکه بر مهندسی اجتماعی با حمایت و تسهیل بخش عمومی و سازمانهاي غیردولتی و محلی و مشارکت فعال افراد جامعه محلی، تأکید فراوان دارد، با امید آنکه بااتخاذاین رویکرد نوین در برنامه ریزي اجتماعات غیر رسمی و سیاست تشریک مساعی با ساکنان، یک گام موثر و راهبردي به سوي توسعه پایدار شهري برداشته می شود.
واژههاي کلیدي: سکونتگاههاي غیر رسمی، فقر شهري، برنامه ریزي شهري، حاشیه نشینی، توانمندسازي
-1 مقدمه
بعد جدید بافت هاي فرسوده مناطق حاشیه نشین یا سکونتگاههاي غیر رسمی است که در سالهاي اخیر در شهرهاي بزرگ گسترش فراوانی داشته و مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی، خدماتی، کالبدي و غیره را بوجود آورده است. ساکنان چنین محله اي شهرگرا بوده و کمتر احساس شهروندي دارند و شکاف عمیقی بین مناطق شهري بوجود آورده اند. فرسودگی در این مناطق را در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و کالبدي به خوبی می توان مشاهده کرد. لذا روش مداخله در این مناطق حساس و مهم است.حاشیه نشینی شهري پدیده اي است که در ایران با عناوین مختلفی نظیر آلونک نشینی، زاغه نشینی، اسکان غیر رسمی و ... مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
لیکن شناخته شده ترین عنوان براي این پدیده در ایران همان حاشیه نشینی شهري است.بطور کلی چهار ویژگی زیر را براي اجتماعات حاشیه نشین ذکر کرده اند : - UN-habital, 2005 - سابقه شکل گیري حاشیه نشینی شهري به تحولات اجتماعات شهري و روستایی جهان پس از انقلاب صنعتی و رخدادهاي بعد از آن نسبت داده می شود. در حقیقت پدیده حاشیه نشینی به مفهوم امروزین آن در کشورهاي پیشرفته جهان بوجود آمده و با صدور برنامه هاي اقتصادي اینگونه کشورها تحت عنوان برنامه هاي رشد و توسعه در کشورهاي جهان سوم گسترش یافت - زاهدانی، 1،. - 1380پیدایش این مسئله اگرچه به شهرهاي کشورهاي صنعتی و غربی نسبت داده می شود،لیکن سهم عمده جمعیت حاشیه نشین دنیا در حال حاضر در شهرهاي کشورهاي در حال توسعه وجود دارد، به گونه اي که حدود نیم تا 3/4جمعیت شهرهاي جهان سوم به صورت حاشیه نشین زندگی می کنند - زنجانی، 1371 ، . - 5
مسأله حاشیه نشینی در کشور ایران نیز با شرایط خاص خود ظاهر شده و غالب شهرهاي ایران با این پدیده درگیر هستند. تاریخ پیدایش حاشیه هاي شهري کشورمان را باید منطبق با دوران شکل گیري شهرنشینی شتابان و سریع دانست که به علت برون زا بودن آن، باعث پیدایش مسایل مختلفی نظیر حاشیه نشینی در چهره خود شده است، این دوره که موسوم به شهرنشینی مشکل زاست از دهه 1340 آغاز می گردد - نظریان، 1379، . - 78نادیده گرفتن، تخریب و تخلیه ي اجباري، مسکن عمومی، بهسازي و توانمندسازي و دیگر رویکردهاي رایج، نتایج متفاوتی را در کشورهاي مختلف به دنبال داشته است. اما پرسش این است که پس از بیش از نیم قرن برنامه ریزي رسمی شهري در ایران چه اقداماتی براي حل این مسئله صورت گرفته و این اقدامات چه دستاوردهایی داشته است و نقش دولت و نظام برنامه ریزي شهري در سامان دادن به این پدیده چه بوده است؟ این پژوهش در پی آن است تا
