بخشی از مقاله
چکیده
از سده شانزده با آغاز انقلاب دریانوردی تاکنون، کرانههای دریایی به گرانیگاه تمدن بشری تبدیل شدهاند. توسعه سواحل ایران در دریای خزر، دریای عمان و خلیج فارس می تواند به قابلیت جابه جایی حدود 160 میلیون تن بار در افق 10 ساله بینجامد و خدمات مؤثری را برای صاحبان کالا و مشتریان فراهم میآورند. در حال حاضر حدود 95 درصد واردات و 85 درصد صادرات کشور از طریق بنادر صورت می گیرد؛ بنابراین با توجه به حجم گسترده صادرات و واردات کالا، توسعه حمل ونقل دریایی کشور به عنوان راهکاری برای توسعه دریا محور و گذر از اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد پایدار امری الزامی است. هدف این مقاله برسی قابلیت های بالقوه جایگاه حمل ونقل دریایی در تسریع فرایند توسعه دریا محور می باشد به منظور دستیابی به این هدف در ابتدا سیر تحول و جایگاه حمل نقل دریایی در توسعه دریای محور در دنیا بررسی شده و سپس مزایای توسعه جایگاه حمل ونقل دریایی در راستای بهره مندی از فرصت ها به ویژه مزیتهای ترانزیتی بنادر تجزیه و تحلیل شده است؛ و در نهایت موانع توسعه دریا محور بررسی شده و راهکارهای اجرایی جهت بهره مندی از این مهم پیشنهاد خواهد شد.
واژگان کلیدی: توسعه دریا محور، حملونقل دریایی، پیشرفت اقتصادی، اقتصاد پایدار
.1 مقدمه
توسعه داخلی در هر کشور، به تناسب شرایط اقلیمی، جغرافیایی و انسانی از تعریف خاصی برخوردار میباشد. به همین جهت تبیین و تعیین شاخصههای دستیابی به توسعهای متوازن و پایدار از اهم وظایف دولتها و حکومتها بشمار میرود. به عبارت روشنتر توسعه امری تک بعدی نیست؛ توسعه در شرایطی محقق خواهد شد که ابتدا ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بهعنوان زیربنای امر توسعه موردتوجه قرار گرفته و سپس اهداف قابل دسترس و ملموس و برای وصول آنها فعالیتها شکلدهی میشوند. هرکشوری با استفاده از ظرفیتها و قابلیتهای بالقوه و بالفعل خود میتواند مسیر توسعه را بپیماید آنچه اهمیت دارد یافتن مسیر درست و استفاده بهینه از منابع کشور است. - عریضی، - 1391
جمهوری اسلامی ایران نیز باسابقه نزدیک به 3000 سال دریانوردی و پیشتازی در امر دریا و دریانوردی و برخورداری از 5800کیلومتر طول سواحل در شمال و جنوب کشور و همچنین موقعیت ممتاز در منطقه خاورمیانه و عبور کریدورهای مهم شمال-جنوب و شرق-غرب از پهنه سرزمین و وجود شبکههای گسترده راه و راهآهن در کشور از قابلیت بسیار بالایی در توسعه حملونقل دریایی و حملونقل ترکیبی و گسترش ترانزیت برخوردار میباشد و به همین دلیل میتواند با بهرهمندی از صنایع دریایی به ویژه حملونقل دریایی گامی در جهت توسعه دریامحور بردارد. در این مقاله سعی بر این است که ضمن تعریفی از توسعه دریامحور با بیان ویژگی های حمل ونقل دریایی، نقش آن را در توسعه دریا محور بیان شود و در ذیل آن به بحث در مورد موانع توسعه دریا محور در کشور پرداخته شود.
.2 مفهوم توسعه دریامحور
یکی از موضوعات مهم و اساسی در حوزه علوم اجتماعی و انسانی در قرن بیستم، بحث توسعه است. توسعه را میتوان رشد کمی و کیفی در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، سیاسی و فرهنگی دانست . توسعه مقوله ای ایست چند بعدی و هر کشور با توجه به شرایط خاص ویژه - جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی - مسیر و شیوه های توسعه را دنبال می کند. - شعبان پور،. - 1386 همچنین توسعه به فراگردی گفته میشود که جامعه از وضعی نامطلوب به وضعی مطلوب تبدیل می شود. این فراگرد تمام نهادهای جامعه را در بر میگیرد و ماهیت آن اساساً این است که توان ظرفیت بالقوه جامعه بهصورت بالفعل درآید. - اسدی، - 1369
مطالعه تاریخی روند توسعه کشورها، گویای یکسری واقعیتهای مهم و تأثیرگذار بر بخشهای اقتصادی و حیات اجتماعی انسانهاست .هریک از این کشورهای پیشگام صنعتی، رشد و توسعه خود را از یک یا چند بخش اقتصادی که در آن مزیت وظرفیتهای توسعهای بیشتری نسبت به سایر کشورها داشتهاند شروع کرده، به نحو مطلوب برنامهریزی و استفاده کرده و آن را مبنا و محرک توسعه سایر بخشهای اقتصادی قرار دادهاند. صنایع دریایی، نظامی و یا دانش و فناوری ازجمله آنها به شمار می رود. تحولات کنونی نظام بین الملل حاکی از آن است که دوران فراموشی دریا به سر آمده و الویت های قدرتهای دریایی که روزگاری توسط آلفرد ماهان و دیگران مطرح شده بود باز تولید شده است.
امروزه قدرت های بزرگ دریافته اند که عرصهی دریاها به ویژه آب های آزاد و آبراه های بین المللی از ظرفیت های بالا و هزینه های کمتر در روند پیگیری اهداف راهبردی برخوردارند و یافتن شرایط رقابتی می تواند نوعی پایداری را در قدرت جهانی و منطقه ای ایجاد کند وجود یک قدرت دریایی هماهنگ و متأثر از قدرتهای دریایی دنیا، هم ثبات سیاسی ما را تضمین میکند و هم ما را به سوی یک توسعه اقتصادی واقعی رهنمون میسازد. جمهوری اسلامی ایران از قابلیتها و فرصتهای گسترده و متنوعی درزمینهی انواع فعالیتهای دریایی برخوردار بوده که ناشی از عوامل زیراست:
· موقعیت جغرافیایی کشور در قلب شاهراه ارتباطی شرق و غرب جهان - آسیا و اروپا -
· قرار گرفتن در کانون ذخیرهگاه اصلی انرژی جهان و منطقه ژئوپلیتیک خاورمیانه و خلیجفارس غیره
· دارا بودن سه دریای متفاوت خلیجفارس، دریای عمان و دریای خزر و برخورداری از بیش از 5800 کیلومتر ساحل دریایی
لذا ضرورت بهرهبرداری از این همه فرصت و قابلیت خدادادی میتواند گامی در جهت توسعه دریامحور باشد. این بدان معنی است که مجموعه فرصتها و قابلیتها و فعالیتهایی که در محیط جغرافیایی دریایی کشور صورت میگیرند از ارزش بالایی برخوردار است پس در صورتی یک محیط جغرافیایی همچون دریا میتواند محور توسعه قرار بگیرد که حداقل میزان سهم آن در تولید ناخالص داخلی، اشتغال و درامدهای ارزی نسبت به محیط خشکی به طور معناداری بیشتر باشد. اگر جامعه دریایی کشور، به دنبال توسعه دریامحور باشد و توجه دولت به بهرهبرداری بهینه از ظرفیتهای دریایی جلب شود توسعه دریامحور میتواند بهعنوان موتور محرکه توسعه سایر بخشهای اقتصادی، اجتماعی نقش ایفا کند.
.3 جایگاه حملونقل دریایی در توسعه کشورها
در بین انواع حملونقل، قدیمیترین نوع آن حمل بار و کالا و مالالتجاره با کشتی یا قایق و وسایل مشابه و شناور میباشد که ابتدا توجه ملل و مردمانی را که در سواحل دریاها و رودخانههای بزرگ و پر آب در جزایر و بنادر قرار داشتند جلب نمود و در کتب و سوابق تاریخی مطالبی درباره چگونگی حملونقل دیده میشود. اهمیت دریا و نقش آن در اقتصاد و زندگی امروز مردم دنیا غیرقابل انکار و توجه به آن ضروری میباشد. منافع کشورهای صاحب دریا ارتباطی مستقیم با نیازمندیها، تواناییها و فرهنگ آنها دارد و در واقع سیاست دریایی آن کشورها بر اساس این مشخصات تدوین میگردد .این سیاست در قالب راهبرد دریایی کشورها تبیین میشود و اهداف اقتصادی، سیاسی و نظامی را به دنبال دارد. موفقیت در هریک از اهداف نامبرده بستگی به میزان بهکارگیری صحیح و مؤثر نیروی انسانی، ابزار و تجهیزات و قوانین و مقررات دارد و مدیریت کارا و مؤثر این منابع در هر کشوری، آن کشور را تبدیل به یکی از قدرتهای دریایی مینماید.
سهم حمل ونقل دریایی در جابجایی کالاها در تجارت بین المللی از لحاظ حجمی %70 و از لحاظ ارزش %80 کل تجارت جهان را تشکیل می دهداین. میزان حدوداً 9میلیارد تن از انواع کالاهاست که تقریباً یک سوم آن را کالاهای نفتی، یک سوم آن را کالاهای خشک و فله و بقیه را کالاهای غیر فله تشکیل میدهد. با توجه به احراز چنین درصدی از جابجایی کالا در تجارت جهانی، اهمیت تجارت و حمل ونقل دریایی دو بخش جدا نشدنی هستند. امروزه حمل ونقل یکی از اجزای مهم توسعه اقتصاد ملی محسوب می شود و به دلیل نقش زیر بنایی تأثیر فراوانی بر رشد اقتصادی کشور دارد. در گذشته به دلیل اینکه حملونقل یک نیاز ثانویه برای تحقق نیازهای اولیهای همچون تجارت، مسافرت، اشتغال و ... به حساب میآمد، به نحو شایستهای بدان پرداخته نمیشد؛ اما رشد و توسعه اقتصاد جهانی و فشرده شدن رقابت موجب گشت تا حملونقل بهواسطه نقش مستقیمی که در کاهش هزینههای تمام شده دارد باعث افزایش توان رقابت در عرصه تجارت بینالملل شودمخصوصاً برای کشورهایی که حجم تجارت خارجی - صادرات و واردات - آنها
