مقاله استفاده از نقشه راه آینده پژوهی در مدیریت تکنولوژی با محوریت مغز افزار

بخشی از مقاله

استفاده از نقشه راه آینده پژوهی در مدیریت تکنولوژی با محوریت مغز افزار

چکیده:

در عصر کنونی با توجه به رشد سریع تکنولوژی در حوزه های مختلف از یک طرف و اثر گذاری چشمگیر آن بر اقتصاد از طرف دیگر موجب شده است که نگاه جامع علمی و اقتصادی به موضوع تکنولوژی با تمامی ابعاد مربوطه مد نظر واقع شود.تکنولوژی که با عوامل مختلف از جمله نیروی انسانی به عنوان مغز افزار 1شناخته می شود دیگر با روش های سنتی قابل مدیریت نبوده و نیازمند به توجه خاص است که در این میان علم آینده پژوهی2 با تکنیک ها و روش های مختلف از جمله نقشه راه 3در صدد تعیین مسیری درست جهت تحقق آینده و تصویری مناسب از آنچه که در آینده اتفاق خواهد افتاد می پردازد.

در این مقاله سعی شده است که ار تباط منطقی بین تکنولوژی ، نیروی انسانی و استفاده از روش های آینده پژوهی برقرار شود و یک مدلی در ارائه تصویری مناسب از آینده تکنولوژی با محوریت منابع انسانی به عنوان معز افزار ارائه گردد و با ترسیمی از یک مدل در نقشه راه آن را بیان نماید.

کلمات کلیدی:آیندهپژوهی ،تکنولوژی،مغز افزار ،سرمایه انسانی؛ره نگاشت،نقشه راه

مقدمه:

امروزه تغییرات با نرخ سریعتری بوقوع میپیوندند. تغییرات فناوری ،تکنولوژی و متعاقبا تغییر در دیگر جنبههای زندگی، افزایش روز افزون وابستگی متقابل کشورها و ملل، تمرکز زدایی جوامع و نهادهای موجود که بدلیل گسترش فناوری اطلاعات شتاب بیشتری یافتهاست، تمایل روزافزون به جهانی شدن به همراه حفظ ویژگیهای ملی، قومی و فرهنگی و بسیاری عوامل دیگر، لزوم درک بهتر از ”تغییرات“ ، ” آینده“ وتکنولوژی برای دولتها، کسب وکارها، سازمانها و مردم ایجاب میکند.در دهههای اخیر فاصله کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته در زمینههای صنعتی و تکنولوژیک بسیار افزایش یافته و وابستگی کشورهای وارد کننده تکنولوژی به کشورهای صادر کننده آن مسألهای است که افکار بسیاری از اقتصاد دانان و اندیشمندان را به خود مشغول ساخته است.در حال حاضر بسیاری از اندیشمندان ناتوانی کشورهای در حال توسعه در گسترش تکنولوژی و یا بهره گیری مناسب از آن در فعالیتهای تولیدی راعامل اصلی کندی این کشورها در زمینه پیشرفتهای اقتصادی – اجتماعی – صنعتی دانستهاند. دلیل این امر نیز چیزی نیست جز اینکه این کشورها بدون آینده پژوهی تکنولوژی مورد نیاز خود و ایجاد زمینه های لازم جهت بکارگیری مناسب و توسعه نرم افزارها و دانش فنی اقدام به وارد کردن تکنولوژی کشورهای توسعه یافته نموده اند.در تحقیقات حوزه سرمایه های انسانی در اعصار مختلف ، هم از نظر دانشمندان علوم انسانی و هم از منظر دانشمندان اقتصادی و فنی ، نیروی انسانی به عنوان مغز افزار عامل رشد و توسعه در زمینه های مختلف به شمار می رود به گو نه ای که در تمامی ابعاد و ارکان جوامع و جهان تاثیر مستقیم داشته ودر تمامی ، نوآوری ها ، تکنولوژی ، جنگ های جهانی ، سیاست ها ی دولت ها ، ICT مد ل های توسعه در کنار سایر عوامل از جمله و... نقش بسزایی را ایفا می نماید .یکی از مشغولیات انسان تفکر درباره آینده برای کارها و اقدامات کنونیاست. واکنش بدون تفکر به آینده امکانپذیر است, اما کنش امکانپذیر نیست، چرا که عمل نیاز به پیشبینی دارد. بدین ترتیب, تصویرهای آینده (آرمانها، اهداف, مقاصد, امیدها, نگرانیها و آرزوها) پیشرانهای اقدامات فعلی ما هستند. بنابراین آینده امری است ×که انسان میتوانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی کرده و شکل دهند.

آینده پژوهی ، مدیریت تکنولوژی ونیروی انسانی :

اگر بخواهیم به آینده پزوهی تکنولوژی و نقش نیروی انسانی در آن بپردازیم ابتدا باید مفاهیم اولیه تکنولوژی و آینده پژوهی مورد بررسی واقع شود که از جمله فلسفه تکنولوژی و جایگاه نیروی انسانی در آن نقطه بسیار قابل تاملی است که در مدل های تعالی سازمانی از جمله 4 EFQMدر معیار کارکنان و مدیریت تکنولوژی جهت پشتیبانی از استراتژی ها نیز به آن پرداخته می شود.در دیکشنری Merriam-Webster تکنولوژی کاربرد عملی دانش در حوزه های خاص تعریف شده است.

تکنولوژی از واژه لاتین »تکنولوژیا« گرفته شده است و در فارسی آن را شناخت فن، فن شناسی یا فن آوری ترجمه کرده اند.در تعریف تکنولوژی نزد صاحب نظران تفاوت بسیار زیادی دیده می شود اما همگی معتقدند "تکنولوژی بسیار فراتر از

ماشین آلات است.هایدگر تکنولوژی را وسیله ای برای رسیدن به هدف می داند او معتقد استتکنولوژی نوعی فعالیت انسانی است چون وضع هدف و تامین و کاربرد وسایل مناسب برای رسیدن به آن هدف ,فعالیتی انسانی محسوب می شوند.اصلا تکنولوژی خود یک ابزار است .تکنولوژی ترکیبی از سخت افزار(تجهیزات) ونرم افزار(دانش استفاده از مغزافزار(دانش چرائی),دانش فنی(مهارت فنی چگونگی انجام صحیح کارها ،یا دانش چگونگی) است . و شامل ,تجهیزات) ×عوامل و مولفه های به هم مرتبط انسان افزار,فن افزار ,اطلاعات افزار و سازمان افزارمی باشد .

(شکل : 1 عناصر تکنولوژی)

بررسی تکنولوژی می تواند در سطح ملی ,در سطح بخش ,در سطح سازمان ویا درسطح واحدهای درونی سازمان انجام پذیرد.تکنولوژی را می توان به دو دسته تکنولوژی تولید و تکنولوژی خدمات طبقه بندی کرد. تکنولوژی تولید داده های موجود را به کالاها یا فراورده های مادی تبدیل می کند,حال آنکه تکنولوژی خدمات منابع موجود را به فراورده های خدماتی تبدیل می کند.این دو نوع تکنولوژی دو فرق بنیادین با یکدیگر دارند,اول اینکه همراهی تولید و مصرف در تکنولوژی خدماتی بسیار زیاد است .دوم اینکه فرآورده های تکنولوژی خدماتی تا حد زیادی کیفی هستند تا کمی ,قابل انبار شدن و توزیع در زمانی جدا از تولید نیست . تمامی ادراکات و دریافتهای مغز انسان از اطلاعات موجود می باشدو وقتی دانش در عمل برای ایجاد کالا و خدمات بکار گرفته شود، به حوزه تکنولوژی وارد می شویم.همچنان که در قرن بیست و یکم پیش می رویم ,انقلاب صنعتی جای خود را به انقلاب تکنولوژی می دهد و موجب تحول شگرف بالاخص در دوره 2010-2000 می گردد.

در دنیای امروزی ارزش هر سازمان با توجه به سرمایه های فیزیکی و سرمایه های فکری آن ارزیابی می شود. تکنولوژی برای دارائی های سازمان چه فکری و چه فیزیکی ارزش افزوده ایجاد می کند و از این رو بسیار حائز اهمیت است .

طبقه بندی تکنولوژی:

با توجه پیشرفت روز افزون تکنولوژی که از آن به عنوان موتور محرک اقتصاد نام برده می شود، اگر بخواهیم یک دسته بندی ارائه نماییم که به نوعی روند سیر تکنولوژی را با نگاه آینده پژوهانه طرح می کند آن را می توان بصورت ذیل بیان نمود :

تکنولوژی جدید :
به آن دسته از تکنولوژی هایی که جدیدا عرضه یا پیاده سازی شده اند،اطلاق می شود و بایستی تاثیر روشن و شفافی بر عملکرد سازمان داشته باشد.

تکنولوژی نوظهور:
به تکنولوژی خاصی اطلاق می شود که تا کنون بطور کامل تجاری نشده باشد،ولی در طی 5سال آینده،تجاری می شود.
تکنولوژی پیشرفته:5
به تمام تکنولوژی های پیچیدهیا پیشرفته اطلاق می شود.تکنولوژی های پیشرفته در بسیاری از صنایع، استفاده می شوند.هر شرکتی دارنده این تکنولوژی قلمداد می شود که دارای شرایطاز جمله افراد و نیروهایی با تحصیلات بالا را استخدام کند که بافت اصلی آن را دانشمندان ومهندسین تشکیل می دهند می باشد.

.تکنولوژیپست
:6به تکنولوژی هایی اطلاق می شود که در سطح گسترده ای از جامعه مورد استفاده قرار میگیرند.تکنولوژی پست در بسیاری از صنایع که از خصوصیات زیر برخوردارند،استفاده می شوند:

-از نیروهای کاری با سطح آموزش یا مهارت نسبتا پایین استفاده میکنند. -از روشهای دستییا نیمه اتوماتیک استفاده می کنند.

-اعتبارات تحقیقاتی آنها محدود است.

-زیربنای تکنولوژی آنها نسبتا پایدار بوده و از تغییرات کمی برخوردار است.

-محصولات تولید شده آنها،نیازهای اساسی انسان از قبیل غذا،مسکن،لباس و خدمات اولیه را تامین می کند. تکنولوژی متوسط:به تکنولوژی هایی اطلاق می شود که بین تکنولوژی پیشرفته و سنتی قرارمی گیرد. معمولا جزء تکنولوژی های بلوغ یافته ای است که برای انتقال تکنولوژی، بیشتر از سایر تکنولوژی ها مورد توجه اند.

تکنولوژی مناسب:این واژه شاخص تطبیق و سازگاری مناسب تکنولوژی مورد استفاده و منابع مورد نیاز ،جهت استفاده بهینه ازآن است.

تکنولوژی مستند در مقابل نهفته:تکنولوژی می تواند ثبت و نگهداری شود و به استفاده کنندگان انتقال یابد،به شرط آنکه بتوان آن را در قالب نشانه ها و علایم استاندارد شده ای مستند کرد.

تکنولوژی پنهان،همان دانش غیرقابل لمس و غیرقابل بیان است.هیچ روش مشخصی جهت ارایه آن به گروهی از مردم وجود ندارد. ازاین تکنولوژی برای رشد سریع خود استفاده کند.

ارتباط تکنولوژی و منابع انسانی :

پیشرفت های اخیردر تکنولوژی ارتباطات،سیستم های حمل و نقل،سیستم های اطلاعاتی و دستاوردهای جدید در سیستم هاییکپارچه کامپیوتری و اتوماسیون اداری،تغییر در ویژگی هاو رفتار موسسات تولیدی و خدماتی پیشرفته امروزی را در پی داشته است.در سازمان هایی که از نظر تکنولوژیکی پویایی دارند، به متخصصینی کاملا آموزش دیده نیاز است تا آخرین پیشرفت های تکنولوژی و آنهایی که می توانند در آینده نزدیک مطرح شوند راارزیابی کنند.بزرگ ترین چالش سازمان ها،کنترل و بهره گیری کامل از توانمندی های کارکنانشان است . اثرات تغییرات تکنولوژی بر مهار ت های مورد نیاز نیروی

کار،ظهور تکنولوژِی های جدید و پیشرفته در محل کار، مهارت های متفاوتی را می طلبد.نوع و میزان این تغییرات به صنعتی که در آن فعالیت می کند،بستگی دارد.

تطبیق و آموزش نیروی کار ماهر جهت کار با تکنولوژی جدید: بعد از تصمیم گیری در مورد استفاده از تکنولوژی جدیدو قبل از عملی شدن این تصمیم،مدیریت باید مهارت های لازم جهت بکارگیری موثرو کارآمد این تکنولوژی ها را مشخص کرده و برنامه های عملیاتی را به نحوی تدوین کند تا این مرحله گذار را با حداقل مشکلات و حداقل اثرات منفی بر نیروی کار موجود،پشت سر بگذارد.منسوخ شدن دانش و مهارت پرسنل تخصصی و نیاز مستمر به افزایش تخصص و مهارت های آنها:رشد دانش و روند رو به گسترش تحولات تکنولوژی به نوبه خود باعث منسوخ شدن و عدم کارایی آموزش هایی می شود که نیروهای تخصصی در طول دوره آموزش رسمی یا در طی تجارب گذشته بدست آورده اند.

آینده پژوهی :

مشتمل بر مجموعه تلاشهایی است که بااستفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آیندههای بالقوه و برنامه ریزی برای آنها میپردازد. آینده پژوهی منعکس میکند که چگونه از دل تغییرات (یا تغییر نکردن ( «امروز»، واقعیت «فردا»تولد مییابد.

آینده پژوهی معادل لغت لاتین …Futures Study» است. کلمه جمع Futures به این دلیل استفاده شدهاست که با بهره گیری از طیف وسیعی از متدلوژیها و بجای تصور »فقط یک آینده«، به گمانه زنیهای سیستماتیک و خردروزانه، در مورد نه فقط »یک آینده…بلکه »چندین آینده متصور…مبادرت میشود.

×پیشفرضهای آیندهپژوهی

یکی ازپیش فرض های آینده پژوهی اذعان به وجودگزینه های متعددآینده است: -1آینده ممکن :هرچیزی اعم ازخوب یابد،محتمل یابعیدمی توانددرآینده رخ دهد.

-2آینده محتمل :آنچه به احتمال بسیارزیاددرآینده به وقوع خواهد پیوست ( مبتنیبراستمرار روندهای کنونی درآینده.) -3آینده مرجح :آنچه مطلوب ترین ومرجح ترین رویدادآینده به شمارمی رود.

-4هدف :محتمل ساختن آینده های مرجح یامطلوب است .

بدین منظوربایدازآنچه که می خواهیم بیافرینیم تصویری روشن وشفاف درذهن داشته باشیم( به ویژه ارزشهایی که می خواهیم برجوامع آینده حاکم باشند.).

رویکردهای آیندهپژوهی

به حکم عقل سلیم مردم از هماکنون باید بدانند که آینده ممکن است آبستن چه پیشامدهایی باشد؛ کدام پیشامدها احتمال وقوع بیشتری دارند؛ و در میان آنها کدامیک از مطلوبیت بیشتری برخوردار است. بر همین اساس، سه رویکرد در مطالعه آینده وجود دارد:

° آیندهپژوهی تحلیلی، که گاه آیندهپژوهی اکتشافی نیز نامیده میشود؛

° آیندهپژوهی تصویرپرداز؛

° آیندهپژوهی هنجاری، که گاه آیندهپژوهی مشارکتی نیز نامیده میشود.

برخی روشهای مورد استفاده در آینده پژوهی

· دیده بانی آینده

· دلفی

· تجزیه و تحلیل روندها

· تجزیه و تحلیل پیشرانها

· سناریو پردازی

· چشم انداز سازی

· نقشه راه

· پس نگری

· مدلسازی

· شبیه سازی

· ترکیبی از روشهای فوق

دیده بانی آینده Horizon Scanning

• دیدهبانی در معنای عام عبارت است از زیر نظر داشتن یک حیطهی خاص با هدف شناسایی چالشها و فرصتهای آتی موجود در آن حیطه. دیده بانی علاوه بر آینده، برای موضوعاتی که در مجاورت زمانی با نمونههای فعلی میباشند، نیز انجام میشود. دیدهبانیخصوصاً به منظور تعیین اولیهی حوزههای کلیدی جهت انجام تجزیهو تحلیل عمیق بعدی و تهیهی سناریویا نقشهی راه برای آنها، رویکرد بسیار مفیدی است.

دلفی Delphi

· دلفی نوعی مشاوره شامل 2 مرحلهاست. مرحله اول شامل توزیع پرسشنامه با هدف استعلام نقطه نظرات اولیه از طیف وسیعی از کارشناسان یک حوزه خاص میشود. پاسخها جمع آوری و جهت اظهار نظر مجدد برای همه شرکت کنندگان در همه پرسی ارجاع میشود.

· دیگر سوالی که از شرکت کنندگان همه پرسی مطرح میشود، خود ارزیابی آنهااز سطح صلاحیت خودبرای پاسخ به سوالات است.

6

· دلفی روش خوبی برای بدست آوردن یک تصویر کلی از چیزهایی است که در یک زمینه خاص از علوم در حال رخ دادن است. ارسال مجدد پرسشنامهها برای شرکت کنندگان نهایتا باعث میشودکه نوعی اجماع نظر در مورد پیش بینی آینده آن حوزه حاصل گردد.

· لازم به ذکر است که این روش نیاز به وقت و هزینه زیادی دارد. زیرا ممکن است دفعات رفت و برگشت این پرسشنامهها زیاد شود. در عالم کاربرد با دستیابی به درصد خاصی از اجماع و همنظری (consensus)این چرخه را پایان میدهند.

تجزیه و تحلیل روند Trend Analysis روندها، الگوهایتغییر در چیزهای پراهمیت از دید مشاهدهگر هستند که درطول زمان بوقوع می پیوندند. اولین گام در آینده پژوهی، کشف روندهایی است که هم اکنون در جریان هستند.این روش در حقیقت پیش بینی آینده از روی قرائن وشواهد تاریخی است که تغییرات یک داده در گذشته نشان میدهد. تجزیه و تحلیل روندها بویژه برای سنجش کاراییسیاستگذار یها و نمایان ساختن مشکلات در حال ایجاد، مفید می باشد. نقطه ضعف عمده این روش، ساده انگاری نهفته درآن است. در عمل، پیش بینی آینده به سادگی و با تعقیب روندگذشته یک داده بندرت امکان پذیر بوده است. روشهای عمده شناسایی روندها:

o شناسایی رویدادهایی که علیرغم ااحتمال ناچیز وقوع،اثر بسیار شدیدی باقی میگذارند Wild Cards o رصد منابع اطلاعاتی Scanning

o شناسایی پیشرانها Driving Forces

تجزیه و تحلیل پیش رانها Drivers Analysis

برای شناسایی پیشرانهایی که روندهای آتی را شکل میدهند، از این روش بهره گیری میشود. بااین روش بویژه میتوان تعامل بین پیشرانها را مورد بررسی دقیق قرار داده و بدین طریق پیشرانهایی اصلی که شکل دهنده آینده هستند، را تشخیص داد.

از این روش میتوان بهعنوان مبنایی برای تدوین سناریوها، نقشه راه یا چشم انداز استفاده کرد.

برای سنجش کارایی سیاستهای اتخاذ شده و نیز برای پیش آگهی از مشکلات در حال ایجاد، روش خوبی است. از چالشهای پیش روی استفاده از این روش، کمی کردن ارتباط بین پیشرانهای مختلف میباشد.

سناریوپردازیScenario

سناریوها تصاویری از آیندهای محتمل هستند. این تصاویر دروناً به هم وابسته هستند.سناریوها، از اطلاعات مربوط به احتمالات و روندهای متنوع (و بعضاً واگرا)، ت