بخشی از مقاله
چکیده
راه دریایی ابریشم راه ارتباطات بین المللی از کانتون چین تابنادر مدیترانه غربی است. ایران با دریای پارس، قلب راه دریایی ابریشم در دوره باستان، اسلامی و مدرن، نبض سیاسی، اقتصادی،اجتماعی راه دریایی ابریشم، را در دست داشت و سیاست تجارت بینالملل بهویژه ابریشم در آن را تعیین میکرد و بنادر دریای عمان و خلیج فارس از جمله شهر - بندر سیراف و جاسک و هرمزبیشتراز شهرهای جاده خاکی ابریشم، منافع ایران را تامین میکرد و ابریشم ایران تا اواخر دوره صفویه از جمله کالاهایی بود که بوسیله ناوگان ایران از دریای چین و هند و عمان تا مدیترانه غربی حمل میشد.
پژوهش بخشی از مقاله مولف در کنفرانس راه دریایی ابریشم شهر زیتون2008 در هفتصد مین سال تولد ابن بطوطه است که نخستین بار این مسیر را گزارش کرده است. جایگاه ایران در این راه دریایی بهخاطر نقش حیاتی شهر بندرهای ایرانی در ادوار مختلف تاریخ جهان، بهویژه منازعات اروپایی مدرن در تجارت بین المللی است. حضورثابت ابریشم ایران در شمار کالاهای راه دریایی ابریشم از عهد باستان تا مدرن حاکی از رونق مشاغل ابریشم از جمله نوغان داری در شهرهای ایران است و گویای نقش کالبدی تجارت ابریشم دراستقلال، پویایی، رونق اقتصادی وحیات سیاست بازرگانی ایران است. بهویژه در عصر شاه عباس کبیر که قلب راهدریایی ابریشم در خلیج فارس را هم زمان با توسعه و تنظیم تولید ابریشم درداخل براساس سیستمدولت - ملت، احیا کرد.
کلمات کلیدی: راه دریایی ابریشم -ایران - هرمز - شاه عباس.
مقدمه
جغرافیای تاریخی - اقتصادی و سیاسی راه ابریشم دریایی
مسیر راه دریایی ابریشم و طول آن
در متون تاریخی جغرافیایی و سفرنامهها از دوراه خشکی و دریایی ابریشم یاد شده است. ابتدا از راهخشکی و سپس از راه دریایی یاد شده است. این متون از چند راه خشکی و یک راه دریایی یادکردهاند - از دیار اسلام از جانب خشکی سه راه است: یکی راه کشمیر دوم راه مغولستان و سوم راه ختن . - 5 - راه دریایی ابریشم، بزرگترین راه ارتباطی جهان و قرون وسطی بهطول حدود ده هزارکیلومتر است که شرق جهان را به بنادر، مدیترانه غربی چون طنجه در مغرب و بلنسیه در اندلس ولیون در جنوب فرانسه متصل میساخت. بخشی بزرگ از این راه بسیار قدیمی که مدیترانه را به چین شرقی متصل میکرد، از ایران و از ری و گوشه جنوب شرقی دریای خزر میگذشت وبه چین می-رسید و با گذر از دیوار چین به شانگهای منتهی میشد. وجه تسمیه راه این بود که ابریشم بیشتر از اجناس دیگر در این راه خواستار داشت . بهویژه از طریق راه دریایی که ایرانیها از راه آن ابریشمچین را به مقدار کم و به قیمت گزاف به مردم مغرب میفروختند.
پیشینه تاریخی را ه دریایی ابریشم
مسعودی و ابن حوقل و مقدسی راه دریایی ابریشم را در هفت دریا از چین تا دریای روم و بحر ظلمات و اتصال آنها را نشان دادهاند. اما وصف ابوالحسن مسعودی پیوستگی راه دریایی ابریشم از دریای چین که آن را آخرین دریا دریای هفتم درشرق زمین دانسته است تا دریای پارس قلب راه دریایی ابریشم را مطرح کرده است و مینویسد: آب دریای چین و هند و فارس و یمن پیوسته است و بنادر این مسیر از دریای پارس تا چین را نام برده است . - 12 - اما نخستین گزارشهای مستند به نوشتههای جغرافیایی و باستان شناسی و کتیبههای موجود در موز هها و مسکوکات و اشیا به سلطه ایرانیان در دوره اشکانی به راه دریایی ابریشم میرسد و همین مدارک از رقابت ایران و روم در این راه ابی سخن آوردهاند.
اشکانیان که با رومیان رقابت سیاسی داشتند و تجار رومی را به آسانی اجازه عبور نمیدادند و در اواسط قرن دوم ب.م راه دریایی ابریشم در خدمت سیاست خارجی اشکانی عبور ابریشم چین با ممنوعیت مواجه شد و تجارت ابریشم از این راه بهکلی متوقف شد و کشتیهای چینی ابریشم را از راه دریا ابریشم را به مالاکاو سیلان و ساحل شرقیهندوستان میبردند و تجار رومی و یونانی در آن نقاط از آنان میخریدند. در دوره ساسانی شهربندرهای ایرانی موجب رونق راه دریایی ابریشم شد و چندین کتیبه پهلوی و مسکوکات و اشیای دوره ساسانی در موزههای چین وجود دارد. ازجمله امروزه با ظهور اسلام دوره توسعه فوق العادهفرهنگی اقتصادی و عمرانی و اجتماعی و دوره شکوه راه دریایی ابریشم است.
منابع از سفارت فرستاده چین نزد پیامبر و ارسال چند تن از مدینه به چین خبر دادهاند در کتاب سفرهای چینسلیمان تاجر تصویری از نقاشی آن هست و سفیر راشدین در سی ویک هجری از راه دریایی به چین اعزام شد و خط دریایی بین سیراف و کانچو بر قرار بود و اسلام از همین راه دریایی وارد چین شد. و قبرستان و قبور چندین ناخدای ایرانی دوره اسلامی از جمله ناخدا جاجرمی و ..... درآن جا هست و دروه ایلخانی و تیموری راه ابریشم راه ارتباطی و بازرگانی این دو دولت مغولی است و سفارتهای بسیاری بین ایران و چین صورت گرفته است و سپس از 907 تا 1368 دوره-ای سلسلههای سونگ و یوئن ارتباطات گسترده بین ایران و چین برقرار است و در فاصله 1483 تا1644 شهرهای اصفهان و هرمز و سمرقند و کرمان و شیراز محل رفت و آمد ایران و اسلام چین و تجارت امتعه از جمله حریر ایران از طریق راه دریایی ابریشم است - . - 11
تحقیقات معاصر در مورد راه د ریایی ابریشم
راه ابریشم و بهویژه راه دریایی ابریشم امروزه موضوع گفتگوی دانشمندان و مورخان شرق و غرب است و موسسات متعددی به نام تحقیقات راه دریایی ابریشم وجود دارد. در اهمیت راه دریایی ابریشم همین بس که برای بررسی این ساختار موفق ارتباطات جهانی در مسیر دریایی ابریشم،محققین آمریکایی را در آغاز قرن بیستم وادار کرد تا رحله ای مانند رحله ابن بطوطه و در مسیرهایی
که او سفر کرد، ایجاد کنند. طوماس ج ایبر کرومبی - - T.J.Abercormbie بهمناسبت جشنجهانی کشف آمریکا، سفرنامه ابن بطوطه از طنجه به چین را انجام داد . - 9 - تحقیقات کیفیت ابریشم و نوغان و تکنیکهای تولید آن از باستان تا قرون وسطی در شرق و غرب راه دریایی ابریشمصنعت تولید نوغان و فرآوری ابریشم دوهزار و ششصد وسی شش سال پیش از میلاد مسیح در چین یا شهر ابریشمی معمول بود و آن قدر ابریشم تولید میکرد که به دنیا صادر میشد . - 6 - دردوره ساسانی که تجارت ابریشم چین در دست ایرانیها بود به ایران منتقل شد و در اواخر
